Pirometallurgiya jarayonlari nazariyasi

Shlaklarning nordonligi va asosligini topish 
Amaliyotda shlaklar ikki guruhga bo‘linadi. Bular: nordon va asosli 
shlaklardir.
Nordon oksidlarning (SiO
2
, TiO
2
, Al
2
O
3
va boshqalar) yig‘indisi 40% dan 
ortiq bo‘lgan shlaklar 
nordon shlaklar
deyiladi.
Asosli shlaklar
guruhiga esa 
ana shu oksidlarning yig‘indisi 40% dan kamroq bo‘lgan shlaklar kiradi. 
Metallurgiyada stexiometrik hisoblashlar nordonlik va asoslilik darajasi 
bilan tasvirlanadi.
Nordonlik darajasi
deganda, kremniy, aluminiy, fosfor, 
titan va boshqa nordon (kislotali) oksidlarga kiradigan birikmalardagi 
kislorodning 
gramm-atomlari 
yig‘indisini 
asosli 
oksidlarga 
kiradigan 
birikmalardagi kislorodning gramm-atomlari yig‘indisiga nisbati tushuniladi va 
quyidagi formula orqali aniqlanadi:
N
nordonlik
 = 
Asoslilik darajasi ham xuddi shu usulda aniqlanadi. Faqat bunda aksincha, 
asosli oksidlardagi kislorodning gramm-atomlari yig‘indisini nordon 
oksidlardagi kislorodning gramm-atomlari yig‘indisiga bo‘linadi.
Shlaklarning nordonlik yoki asoslilik darajasini aniqlashning zarurligi 
shundaki, agar shlak fazasida nordonlik yoki asoslilik darajasi oshib ketsa 
pechning ichki devori – futerovkaga zarar yetadi. Chunki nordon yoki asosli 
muhitda shlak tarkibidagi ba’zi moddalar futerovkadagi moddalar bilan 
kimyoviy reaksiyaga kirishib uni yemiradi va natijada futerovka yorilib 
orasidan suyuq metall shiddat bilan sizib chiqadi. Qizib turgan suyuq metall 
suvdan ham oquvchanroq bo‘lib yo‘lida uchragan barcha narsalarni erita 
boshlaydi va ishlab chiqarishda halokatli oqibatlarni keltirib chiqaradi. Shuning 
uchun metallurgiyada shlak fazasini hosil qilish uchun rudaning mineralogik 
tarkibiga qarab turli xildagi flyuslar qo‘llaniladi. Masalan, ruda ohakli bo‘lsa, 
unga kvarsli flyuslar qo‘shiladi. Agar ruda kvarsli bo‘lsa, u holda, unga ohakli 
flyuslar qo‘shiladi. Shunday qilib, flyuslar metallurgiyada shlak qatlamini hosil 
bo‘lishini tezlashtiradigan moddalar sifatida ishlatiladi.

---

195