Piridin 3-karbon kislota suvda oz eriydigan rangsiz kristall. V vitamin guruhiga mansub, suyuqlanish temperaturasi 236-237°. Organizmda keng tarqalgan

NIKOTIN KISLOTASI FIZIK-KIMYOVIY XOSSALARI


Nikotin yoki 3 –[2¹ –( N-metilpirrolidin ) ]-piridin tamaki o’simligidan olinadi.Umuman tamaki o’simligida o’ndan ortiq alkaloid borligi aniqlangan. Nikotin moysimon suyuqlik bo’lib, havoda tezda oksidlanishi sababli qo’ng’ir tusga kiradi, optik faol modda,uning suvdagi eritmasi qutublangan nur tekisligini chapga buradi.
Nikotinni 1828- yilda Posselt va Reymanlar sof holda ajratib olganlar. Nikotin molekulasi piridin xalqasi va azotda metillangan pirrolidindan tashkil topgan :

Piridin qoldig’i N-metilpirrolidin koldig’i
Nikotin eng zaharli alkoloidlardan biridir. Uning bir necha milligrammi og’ir zaxarlanishga olib keladi : bunda bosh og’riydi,qayt qilinadi,hushdan ketiladi. Nikotin yurak uchun kuchli zahar hisoblanadi, uning kishini o’limga olib keladigan dozasi 40 mg atrofida. Organizm asta - sekin bu zaxarga o’rganadi, biroq kashandalarda bora-bora nikotin bilan uzoq davom etadigan zaharlanish sodir bo’ladi.
Nikotinni qishloq xo’jaligida zararkunandalarga qarshi insektisid sifatida keng ishlatiladi.


Fizik xossalari
Nikotin kislota hidsiz, kuchsiz nordon mazali, oq kristall kukun bo’lib, suvda, spirtda qiyin eriydi, issiq suvda eriydi. U 234 – 238 ^oC da haroratda suyuqlanadi. Nikotin kislota amfoter xossaga egadir. Unda uchlamchi azotgetroatomi hisobiga asos xossa, karboksil guruhi hisobiga esa kislota xossa mavjud.

Kimyoviy xossalari
Dietilamidnikotin kislota rangsiz yoki biroz sarg’imtir, o’ziga xos hidli, moysimon suyuqlik bo’lib, suv, spirt, efir va xloroform bilan yaxshi aralashadi. Uning zichligi 1.058 – 1.066 ga teng. Preparat 20 – 25^oC da haroratda qotadi.
Yuqorida nomi keltirilgan preparatlarning tuzilishlari bir-biriga yaqin bo’lganliklari sababli, ularning chinligini aniqlashda qo’llaniladigan reaksiyalarni ko’pchiligi umumiydir. Masalan, nikotin kislota va nikotiamidni natriy karbonat bilan aralashtirib qizdirilganda, ularning dekorbaksillanib ketishi xisobiga yoqimsiz piridin hidi keladi. Bu reaksiyadan nikodinni aniqlashda ham foydalanish mumkin.Dietilamid nikotin kislotani bu reaksiya bo’yicha aniqlashda o’ziga xos hidli dietilamin ajratib chiqaradi.Nikotin kislota eritmasi mis (II)- sulfat eritmasi ta’sirida ko’k rangli cho’kma hosil bo’ladi.
Dietilamid nikotin kislota mis (II)- sulfat eritmasi ta’sirida ko’k rangli eruvchan kompleks birikma hosil qiladi. Ammoniy radanid eritmasi ta’sirida yashil rangli uchlamchi kompleks birikma holida cho’kadi.
Dietilamid nikotin kislota va nikodinning chinligini yana, ulardagi piridin halqasiga xos, 2.4 – dinitroxlorbenzol bilan spirt va natriy gidroksid eritmasi ishtirokida qizil yoki qo’ng’ir qizil rangli glutakon aldegid unumini (polimetin birikmasini) hosil qilish reaksiya orqali aniqlanadi.
Davlat farmakopeyasi nikotin kislotaning miqdorini neytrallash usuli bo’yicha aniqlashni tavsiya qiladi. Bunda ma’lum miqdordagi preparatni suvdagi eritmasini fenoftalin indikatori ishtirokida natriy gidroksidning 0.1 mol/l eritmasi bilan titrlanadi.
Nikotin kislotaning miqdorini yana yodometrik usuli bo’yicha ham aniqlash mumkin. Bunda ma’lum miqdordagi preparatning suvdagi eritmasi avval fenoftalin indikatori ishtirokida natriy gidroksidning 0.1 mol/l eritmasi bilan neytrallanadi. So’ngra unga tegishli hajmda ortiqcha 5 % mis (II)- sulfat eritmasi qo’shiladi. Keyinchalik aralashmani filtrlab, reaksiyaga kirishmay qolgan mis (II)- sulfatning ortiqchasini xlorid kislota ishtirokida yodometrik usuli bilan aniqlanadi.
Dietilamid nikotin kislotaning miqdorini Davlat farmakopeyasida keltirilgan neytrallash usuli bo’yicha aniqlanadi. Bunda avval ma’lum miqdordagi preparatni bir xil hajmda olingan konsentrlangan sulfat kislota va suv aralashmasi bilan qaynatish yordamida parchalanadi.
So’ngra gidroliz natijasida hosil bo’lgan dietilaminosulfatin Keldal kolbasiga o’tkazib, unga natriy gidroksid eritmasi qo’shiladi va sovitgichga ulangan holda ajralib chiqqan dietilaminni suv bug’lari yordamida bor kislota eritmasi solingan kolbaga haydaladi.
Reaksiya oxirida eritmadagi dietilaminometaboratni xlorid kislotasining 0.1 mol/l eritmasi bilan titrlanadi.
Nikotin kislota va nikotinamid pellagra kasalligiga qarshi o’ziga xos modda bo’lishi bilan birga, ular yana organizmda ham qand, oqsil va xolistirin almashinuvida ishtirok etadi. Preparatlarni jigar, yurak, teri kasalliklarida, qon tomir spazmasi va kukun, tabletka holida 0.02-0.05 g dan 0.1 g gacha kuniga 2 – 3 marta ichiriladi yoki 1 – 2.5 – 5.0 % li eritma holida venaga, mushak orasiga va teri ostiga 1 – 2 ml dan kuniga 1 – 2 marta yuboriladi.
Dietilamid nikotin kislotaning 25 % li suvdagi eritmasi tibbiyotda qo’llash uchun kordiamin nomi bilan chiqariladi. Uni nerv sistemasini, nafas yo’li va yurak ish faoliyatini yaxshilovchi modda sifatida ishlatiladi.
Nikotin kislota, nikotinamid, nikodin va dietilamid nikotin kislotalar og’zi mahkam berkitilgan idishlarda yorug’lik tushmaydigan joylarda B ro’yhat bo’yicha saqlanadi.
Piridin gomologlari KMnO₄ va xromli aralashma bilan oksodlanganda tegishli pipiridinkarbon kislotalar hosil bo’ladi.