Phonetik Gegenstand und Forschungsbereiche

Асосий қисм

Фаннинг амалий ва назарий машғулотлари мазмуни

Мазкур ўқув фани ўз хусусиятига кўра ижтимоий ҳаёт билан бевосита ва

билвоста боғлиқ ҳолда жамиятнинг турли соҳаларида учрайдиган асосий мавзуларни қамраб олишга ҳаракат қилади. Шунга кўра мавзулар кўлами кенг ва рангбаранг. Умумлашган ва жамланган шаклда асосий чет тили бўйича бакалавриат йўналишининг барча тўрт босқичи учун қуйидаги ўқув фанлари тавсия этилади:
Назарий фонетика

Назарий фонетика фан сифатида. Назарий фонетиканинг

предмети. Фонетика ва фонология тушунчалари. Фонетик бирликлар.

Фонетиканинг таркибий қисмлари. Назарий фонетиканинг бошқа фанлар

(грамматика, этимология, тил тарихи, стилистика) билан узвий боғлиқлиги ва

фарқи. Нутқнинг оғзаки ва ёзма шакллари, фонетик транскрипция, унинг

асосий принциплари ва турлари.

Тил товушининг фонологик аспекти: Қозон, Москва, Санкт -

Петербург ва Прага фонологик мактаблари тилшунос олимларининг (Бодуен

де Куртене, Л. Р. Зиндер, Н. Ф. Яковлев, Р. Л. Аванесов, Н.С. Трубуцкой ва б.)

фонема ҳақидаги назариялари.

Немис тилида фонема ва графема ўртасидаги ўзаро муносабат.

Пунктуация оҳангнинг воситаси сифатида. График ва орфографик принциплар.

Нутқ товушларининг тилдаги функциялари. Фонема тушунчаси.

Фонетиканинг тармоқлари: физиологик фонетика (антропофоника), акустик

фонетика (фоноакустика) ва фонология.

Фонетиканинг фан сифатидаги тараққиёти ва ҳозирги замон немис тили

фонетикаси. Фонетиканинг асосий таҳлил усуллари: Субъектив, бевосита

кузатиш методлари (аудитив-визуал). Экспериментал методлар (экспериментал

физиологик ва инструментал акустика).

Фонологик тадқиқотларда субституция (бирор товуш ўрнида бошқа

товушнинг ишлатилиши) ва трансформация (бир ҳолдан бошқа ҳолга

ўзгартириш) методларнинг қўлланилиши. Фонетик тадқиқотларда статистик,

синхроник (тасвирий) ва диахроник (тарихий) ҳамда қиёсий методлардан

фойдаланиш ва уларнинг аҳамияти.

Немисча адабий талаффуз. Тилнинг орфоэпик меъёрлари ҳақида

тушунча. Немисча адабий талаффузининг Германия тарихининг ўзига хос

хусусиятларига боғлиқлиги. Немис тили талаффузининг миллий ва минтақавий

вариантлари. Немис адабий талаффузи билан Австрия, Швейцариядаги немис

тили вариантлари талаффузлари ўртасидаги фарқлар.

Нутқнинг оғзаки ва ёзма шакллари. Графема тушунчаси. Немис тилида

фонема ва графема ўртасидаги ўзаро муносабат. Пунктуация оҳангнинг

воситаси сифатида. График ва орфографик принциплар.

Фонетик транскрипция, унинг асосий принциплари ва турлари. Чет

тилини назарий ва амалий ўрганишда транскрипциянинг аҳамияти. Немис

тилини ўрганишда қўлланиладиган транскрипция турлари. Оҳангни ёзувда

тасвирлаш усуллари.

Фонетиканинг асосий таҳлил усуллари: Субъектив, бевосита кузатиш

методлари (аудитив-визуал). Экспериментал методлар (экспериментал

физиологик ва инструментал акустика).

Немис тили фонемалари. Немис тилининг артикуляцион базаси.

Немис тили фонемаларининг артикуляцион ва акустик таснифи. Немис тилида

фонацион нафас олишнинг ўзига хос хусусиятлари. Товуш ҳосил қилувчи

пайчалар оралиғининг меъёрий турлари ва товуш пайчалари титрашининг

асослари.

Немис тили товушларининг ҳосил бўлишида бўғиз усти бўшлиғидаги

нутқ органларининг аҳамияти. Резонаторларнинг ҳажм ва шакл жиҳатдан

ўзгариши.

Немис тили унли ва ундошларининг формантлари. Унли ва

ундошларнинг физиологик ва акустик белгиларига кўра таснифи. Немис

унлилари артикуляциясининг тасвири, таранглашиши ва лабланиш даражасига

кўра фарқи. Немис тили унлиларининг артикуляцион фазаси. Немис тили

унлиларининг сифат, чўзиқлик ва юмшоқлик турига кўра ўзаро муносабати.

Артикуляция ва акустик белгилари бўйича немис тили ундошларининг

жаранглашуви, жарангсиз ундошларнинг кучли ва жарангли ундошларнинг

кучсиз бўлиши.

Жарангсиз ундошларининг кучли нафас чиқиши билан талаффуз

қилиниши, жарангли ундош товушларнинг ярим жарангли бўлиши,

веляризация (орқа танглайга молик) талаффузининг бўлмаслиги, палатализация

- юмшатилишнинг чекланганлиги. Немис тилида ундошларнинг жуфт ҳолда

ўқилиши (геминациянинг морфологик жиҳатдан чекланганлиги, (h) товушида

артикуляция ўрни масаласининг ечилмаганлиги. Немис тили унли

фонемаларининг динстинктив (фарқловчи) белгилари бўйича таснифи.

Физиологик ва акустик атамаларда унлилар дистинктив белгиларининг

ифодаланиши. Фонемаларнинг артикуляция фазалари ва ассимиляциянинг

(комбинатор ўзгаришлар) ҳар хил турлари ҳаракатининг бирикуви. Немис тили

ундош фонемаларининг миқдорий редукцияси. Немис тилида [Ə] унлисининг

масофавий гармонизацияси, немис тили унлиларининг қаттиқ ва юмшоқ

турлари, уларнинг сўздаги эгалланган ўрнига кўра боғлиқлиги. Немис тили

ундошларининг позицион ва комбинатор ўзгаришлари, регрессив ва прогрессив

ассимиляция ва аккомодация. Ассимиляция таъсири натижасида пайдо

бўладиган товушларнинг фонологик талқини. Немис тили унли ва ундош

фонемаларининг позицион ва комбинатор кўринишлари тизими.

Немис тилида фонологик товуш алмашинувлари. Товуш алмашинуви

тушунчаси. Товуш алмашинуви турлари. Немис тилида тарихий товуш

алмашинувлари тизими.

Грамматикалашган ва лексикалашган товуш алмашинуви. Фонологик

бўлмаган товуш алмашинуви. Алмашинувчи товушларнинг фонемаларга

тегишлилиги масаласи.

Немис тилида бўғин ясалиши ва бўғин ажратилиши. Бўғин фонетик

бирлик сифатида. Бўғин ва морфема, уларнинг сўздаги ўзаро муносабати.

Немис тилида бўғин тўғрисида турлича назариялар. Бўғин ясайдиган ва ясай

олмайдиган товушлар. Немис тилида унлиларнинг қайтиш турига ва

ундошларнинг бирикиш хусусиятига кўра бўғинларга ажратишнинг ўзига

хослиги. Немис тилида бўғин тизими. Унли ва ундош товушларнинг бўғин

бошида ва охирида бўлиши мумкин бўлган ҳолатлари. Бўғиннинг сўз ва акцент

нуфузига кўра турлари. Сўз ва гапларнинг фонетик структурасида бўғиннинг

вазифаси. Просодемалар (чўзиқ ва қисқа бўғинларнинг талаффуз тизими)

тушунчаси. Бўғин просодик белгиларининг фонологик функциялари. Немис

тилида бўғиннинг кульминатив (бирлаштирувчи) ва делимитатив (чегараловчи)

функциялари. Немис тилида диарема тушунчаси ва унинг турлари. Немис

тилида сўзнинг бўғин структураси.

Немис тилида сўз урғуси. Сўз урғуси тушунчаси. Сўз урғусининг

турлари. Немис тилида сўз урғусини идрок қилиш ва унинг акустик-

физиологик табиати жиҳатидан тавсифи. Немис тилида сўз урғусининг ўрни.

Немис тилида сўз урғусининг бир ҳолатдан иккинчи ҳолатга ўтишдаги

изчиллиги (градацияси). Немис тилидаги сўзларда урғу ўрнини ва турли

даражадалигини белгиловчи омиллар. Немис тили сўзларининг асосий акцент

турлари, сўз тузилишида сўз урғусининг вазифаси. Сўз урғуси (супрасегмент

дан устунлик қилувчи) фонологик бирлик (сўз акцентемаси) сифатида.

Немис тилида оҳанг. Оҳанг тушунчаси, таърифи, унинг

компонентлари ва вазифалари. Оҳанг акустик-физиологик ва лингвистик

ҳодиса сифатида. Оҳангнинг конститутив, динстинктив ва рекогнитив

функциялари. Оҳангнинг овоз баландлиги ва талаффуз кучи билан боғлиқ

компонентлари. Улар тилнинг сегментдан устун турувчи бирликлари сифатида:

уларнинг синтактик ва эмоционал маъноларни ифодалашдаги, гап қурилиши ва

нутқ бирликлари сифатидаги роли. Фразанинг акцент-мелодик компоненти

гапни маъноли гуруҳларга ажратувчи восита сифатида, гапнинг маъноли

нуфузини ва ўзаро боғлиқлигини ифодалашдаги роли.

Гап урғуси тушунчаси. Гап урғусининг ҳосил бўлиши ва идрок

қилинишидаги овоз кучи ва вақт компонентларининг роли. Гап ва сўз урғуси

орасидаги ўзаро муносабатлар. Жумладан сўзларнинг тўла ва қисман

дезакцентуацияси (акцентсизланиши). Энклитика ва проклитикалар. Гап

урғусининг акцент (ритмик) гуруҳлари ҳосил бўлишидаги роли. Немис тилида

гапларнинг урғу бирликларига ажратишнинг айрим хусусиятлари, маъно

бирликларида урғулар градацияси (бир ҳолатдан иккинчи ҳолатга ґтишдаги

изчиллик). Гап урғуларининг вазифаларига ва ифода воситаларига кўра

турлари. Гап акцентемаси тушунчаси. Немис тилида оҳангнинг вақт (темпорал)

компоненти.

Нутқий пауза тушунчаси. Тил ва физиологик паузалар. Физик ва

психологик паузалар. Нутқ паузасининг вазифалари. Нутқ ритми (мақом, вазн)

тушунчаси. Немис тилида ритмнинг ўзига хос хусусиятлари. Нутқ ритмининг

фонетик воситалари. Нутқ ритмининг темпорал компоненти муаммоси. Гап

тембри тушунчаси. Гап тембрининг физик табиати ва вазифалари.

Немис тилида интонациянинг синтактик, экспрессив, коммуникатив ва

мантиқий ҳамда маънавий вазифалари. Гапнинг оҳанг қурилишида сўз тартиби

ва гапнинг синтактик тузилиши, сўз тартиби ва оҳанг ўртасидаги ўзаро

муносабат. Оҳангда (супрасегментдан устунлик қилувчи) фонологик

бирликлар.