Perspektiva fani va uning qisqacha tarixi. Perspektiva turlari. 1-savol. Pеrspеktiva fanining maqsad va vazifalari. Pеrspеktiva turlari

5. Kinoperspektiva. Bu grafik usulda foto-kino suratlari va kinofilmlar bo‘yicha harakatlanuvchi obyektning tezligi va tezlanislii haqidagi ma’lumotlarni o‘rgatuvchi alohida fan.
6. Aeroperspektiva. Bu perspektiva samolyotdan turib yerdagi obyektlarning tasvirini yasashda yoki aerofoto usul bilan surat olishda qo‘llaniladi.
Keltirib o‘tilgan perspektiva turlari uzoq tarixdan hozirgi kungacha rivojlanib keldi va bundan keyin ham rivojlanib boradi.


2-savol. Pеrspеktiva yasashning gеomеtrik apparati va uning asosiy tеrminlari.
Narsalarning fazodagi holati va ularning shaklini qanday ko‘rsak, tekislikda huddi o‘shanday ko‘rinadigan qilib ilmiy asosda tasvirlashni o‘rgatadigan fan perspektiva fanidir.
Perspektiv tasvir qurishda chizma geometriya fanida o‘rganiladigan markaziy proyeksiyalash usuliga asoslaniladi. Demak, bunga qadar talaba ortogonal va aksonometrik proyeksiyalar hamda texnik rasm to‘g‘risida bilim, ko‘nikmaga ega bo‘lganligini inobatga olsak, ularning o‘zaro farqlarini mustaqil tahlil qila olishi mumkinligi ayon bo‘ladi. 1-rasm, a da parallelepipedning ortogonal, b da aksonometrik (izometriyasi va texnik rasmi) va c da markaziy proyeksiyasilarining fazoviy hamda epyur (ish vaziyati) ko‘rsatilgan. 1-rasm, a va b larda parallelepipedning xarakterli nuqtalaridan proyeksiyalash yo‘nalishlariga parallel nurlar o‘tkazilgan va ularni proyeksiyalar tekisligi bilan kesishgan nuqtalari aniqlangan. Ushbu nuqtalar mos ravishda tutashtirilsa parallelepipedning ortogonal yoki aksonometrik proyeksiyasi hosil bo‘ladi.


a)



b)





1- rasm
Shunga o‘xshash parallelepipedning markaziy proyeksiyasini qurish uchun proyeksiyalash markazi O nuqta uning uchlari – 1, 2, 3, ... nuqtalar bilan tutashtiriladi. Shunda O1, O2, O3, ... chiziq (proyeksiyalovchi nur)lar P tekislik bilan 1P, 2P, 3P, .. nuqtalarda kesishib, prizmaning P tekislikdagi markaziy proyeksiyasini hosil qiladi (1-rasm, c).
Endi O nuqtani ko‘z, ya’ni ko‘rish nuqtasi S bilan, P tekislikni kartina tekisligi K bilan almashtirib, 2-rasmdagi holatga o‘tkazib, perspektiv tasvirlar yasashning geometrik apparati hosil qilinadi.
Perspektivaning geometrik apparati:
H – gorizontal tekislik, ya’ni narsalar tekisligi. Yer shartli ravishda narsalar tekisligi deb qabul qilingan.
K– kartina tekisligi. U har doim H narsalar teklisligiga nisbatan perpendikular yoki qiya olinishi munikin. Kartinadagi narsalarning tasviri perspektiv tasvir deb ataladi. Yoki qisqacha perspektiva deyiladi.
KH –kartina asosi. U kartinaning narsalar tekisligi bilan kesish- gan chizig‘i.
S – ko‘rish nuqtasining fazodagi geometrik o‘rni. Uning balandligi perspektiv tasvirlar yasovchi (kuzatuvchi)ning qayerdan qarab bajarishiga bog‘liq.
S1 –ko‘rish nuqtasi S ning Hdagi asosi.
P – kartinaning bosh nuqtasi. Bu nuqta S ko‘rish nuqtasidan kartinaga o‘tkazilgan perpendikular to‘g‘ri chiziq orqali aniqlanadi. Ya’ni S dan K ga o‘tkazilgan perpendikular chiziqning K bilan kesishgan nuqtasidir.
U – ufq tekisligi. S ko‘rish nuqtasi orqali K kartinaga perpendikular qilib o‘tkaziladi.h
h –ufq (gorizont) chizig‘i. U ufq tekisligining K bilan o‘zaro kesishgan chizig‘i.
SP – bosh yoki distansion masofa. U tanlab olingan kartina diagonalining 1,5—2 baravariga teng qilib olinadi. Bu distansion masofa asosan ko‘rish burchagiga bog‘liq bo‘lib, ko‘rish maydoni orqali tanlanadi.
N –neytral tekislik. Bu tekislik S ko‘rish nuqatasidan K kartinaga parallel qilib o‘tkaziladi.
Kartina va neytral tekisliklar fazoni uch qismga bo‘ladi. Bu hosil bo‘lgan fazolar shartli ravishda quyidagicha nomlanadi.