Перихан кута зийрек хaм зейинли кыз еди

---- 03ИМНИн
— Басындагы малакайын кимдики?
— Ул экесинин кийими менен, кыз анасынын кийими менен ержетеди, деген даналык сизин ауылда айтылмай ма?

Кыз бираз жууасып, жузи кызарды.

— Атыц ким?
— Палуан. Тогайдан отын шауып журиппен. 0зиц кимсец?
— Мен падашыман! — деп кыз атынын жылауын бурды.
— Хош, отынынды шаба бер.
— Хай кыз, токта, атынды айтып кет.
— Керек болса, атым Перихан!
— Перихан, аз гана гидир, сейлесейик, — деп Палуан оныц изинен жууырды.


As soon as he listened the laughing and saying " let's let's"of the girl, he feels excited but his horse which has intention to laugh at its lame boss is being covered with sweat.
Perixan not waiting him rides to the far away.
The horse takes a direction to the country and when it comes nearer to the bushes by crossing wide field, the boy who worn his father's hat appears in frond of her horse and stopped it.
—-- hey, who are you?-- said thr girl with in a hurry.
--oo sorry. I thought that you are a boy who couldnot manage to control his horse, so I stopped you.
Who are you too? May be you are only a thief who is walking through the forest. Say your name, if not... did you come to the place of your father?
---- to my place.
— ---whose hat is this?
--is not the proverb " the boy grows by wearing father's clothes,
The girl does by wearingmother's clothes" used in your village?
The girl softens and her faces get red.
--what is your name?
—---Palwan. I am cutting trees from the forest.-- who are you, too?
-- I am a herdsman!-- said the girl, turning the head of the horse.
--ay girl, wait, please say your name.
If necessary, my name is Perixan.

Онын огыры жууыргышлыгы Периханды танландырып, танауы тартылып, пыскырып турган атынын жылауын тартты.

— Не сойлесемиз?
Мурнына жигитлик хасери урган Палуан кыздын иркил- генине кууаныштан кеули йошып, не дерин билмей гирттей гидирди де, озин бираз м арт тутып кекирегин керди:
— Тилин хам достын хам душпанын, деген бир даналык азанда есиме тусип, жууабын таппаган едим, бэлким, сен табарсан?
— Тил суйексиз, болса да, орны келгенде хэр кандай тастан каттырак тутылмаса, ийесин геллесинен айыратугыны женинде еситпегенбисец?
Палуан оган бас ийип:

— Кеширерсен, Перихан, кута акыллы, кута сулыу, кен даланыц гумша кызгалдагы янлы кыз керинесен — деди.

Х,еш кимнен бундай котермели тецеу еситип кермеген кыздыц бети басына тарткан орамалындай кызылга денди.
Тулабедени босасып, онын путкил жан-танин тусинетугын жалгыз инсан усы Палуан болып коринип, кеули алып ушты.

— Адам эззи, эдеплилик оннан да аззи екенине итибар кыл.

— Куяш болмаса жерге хештеце кегермейтугынына езиц де итибар кыл.

Палуан аськпай келип, онын атын жылаулады:

— Перихан, айып кермесен, ауылына дейин атынды жылаулап барайын.
-— Биринишден, ауылым алыс, екиншиден, бийдарек жигитке ат жылаулатпайман, ушиншиден, акем корсе, Жумабай корсе капа болады! К^ал, отынынды шап, кеттим.
Палуан аттын жылауын жибермей, Периханнын зэнгисинен колын еткерип, ат пенен аяк косып акырын журе баслады.
— Жумабай деген ким?

---Perixan, let's speak a bit more.-- ran Palwan behind her.

Perixan was surprised at his running faster and couldnot say anything and turned her horse's head.
--what we are going to speak about?
Feeling himself as an older Palwan did not know what he says and then he grows his chest with braveness.
--in the morning I reminded the proverb "your tongue is both friend and enemy for you"but I couldnot understand the meaning, may be you know?
--Althoug tongue is without any bones, if sometimes you donot hold it hard, it causes a lot of unwilling things. Did not you hear aboit it before?
Palwan bends his head for her:
---excuse me, Perixan , ypu are very clever and beautiful like a flower in the field.
Before she did not heart these words from anyone, her faces get red.
Shе feels unusual senses as if only one person who understand her feelings is Palwan.
--mankind is weak, manner is also weaker than it
-- if you take care, without the Sun on the earth nothing grows
Ay you what are you going to say?
Palwan came slowly and hold the fabre of the horse:
--Perixan if you don't mind I am going to with you to the village.
Firstly my village is far, secondly I do notwant to go with unknown boy, thirdly if my father, Jumabay saw they would be upset! Stay, cut your trees, I go.
Palwan began walking with her horse by holding the fabre.
Who is Jumabay?

— Менин менен мал багатугын падашы.

-— Жас жигит пе?
— Уай, кеширерсен, — деп Перихан баладай аттан секирип тусти. — Еркек адамнан жокары жургеним не кылганым?!
— Х,ау, жыгыла жазладын гой, — деп Палуан оны кушакдап алды. — Отыра бериуин керек еди. К^ыз патша, жигит уазир дейди гой.
— Охо, шайыр коринесец!
Палуанныц бийдай рец жузи сэл кызарып томен парады.
П ерихан ези тецлес жигитке биринши ушырасканына кууаныштан ба, я бир-еки ауыз сезден соц оган исенгенликтен бе, жатыркауды умытты.
Акбоз дененниц тасасында катарласкан соц бир-биринен кысыныу пайда болып, екеуи де унсиз калды.
Сейтсе де, балалыктан оте баслаган жаслык журеклери хаулирисип, кайсысы неден басларын билмей, ат пенен бирге алга журип баратыр.
Жигиттин аты жигит гой. Палуан алленемирде озин бийлеп тилге келди.

— Уйицде кимиц бар?

— Жалгыз экем, болганы.
— Мениц жалгыз анам бар, болганы
--— Анасы болган жа^сы-дэ!
— акеси болган да жак;сы!
— Окыйсан ба?
— Тогызыншы класска шейин окыдым. Акем Фин урысына кетип еди, кайтыс болганы жонинде хабар келген сон окыуды койдым. Себеби, анам хасиретли дарттен кеселге шатылды.
— Анан енди тауир ме?
— Еплеп уйден ези кирип-шыгып, ези журетугын дарежеге жетти. Менин окыгым келеди, бирак бийгарежетпиз. К^оцсылары- мыздан коктасынлы бир киси менин максетимди тусинип, егер окыу ушын гэрежетли болгын келсе, тогайдан онлаган арба отын шап хэммесин мен алмасам, кыска карай сатып алатугын] калалылар кеп, деп исендирди.

--he is the man who feeds herds with me.

Is he а young guy?
Oo sorry --jumped from top of the horse.--I should not sit higher than man.
Oу oo you are going to fall--Palwan holds her.--you should sit. Girl is queen, guy is minister-- he said.
Oo you are a.poet!
Palwan's faces get red and looks down.
Perixan forget feeling him as an unknown person, because she meets a guy equal with her and believes him after these words.
When they come near the Aqboz they stand without any words.
Without knowing what to say they walk with a horse.
A bou is a guy. Palwan started chat:
Who have you in your home?
--only my father.
--I have a only mother
It is good having a mother!
It is good having a father,too

Do you study?

I studied for 9th grade. After My father went to the Fin war and came a letter about his death I posponed studying.
Is your mother ok now?
Sh could walk herself in the home. I wand to study but we have a financial problem.one of my neighbours suggested that should cut trees from forest and sell it in the winter if I want to save somemoney.

окыу ушын гэрежетли болгыц келсе, тогайдан онлаган арба

отын шап хэммесин мен алмасам, кыска карай сатып алатугын]
калалылар кеп, деп исендирди. Сол кисиниц кецеси бойынша
бир нешше куннен бери отын шауып журиппен.
— К^ала алые емес пе?
— Кордин гой, жууыргышпан.
— Мактаншак керинесец, — деди Перихан кулип.
Палуан ез жууабын орынеыз билип, кысыныцкырады.
— Палуан мен де окыуга ыкласлы едим, калып койдым.
— Онда бирге окыйык.
— Сен тогызыншыны питкергенсец, сеннен де аз окыдым.
Сонда калай бирге окыймыз?
Палуан ойланып калды.
— Ал, якшы, Палуан, мени кешир, — деди Перихан. Оныц
дауысында элле неге екиниш байкалды. — Мен енди кетемен.
— Асыкпаса...
— Пададагы маллар таркап кетеди.
— Сен ырастан падашымысац-э?

— Тац ба?

— Ягэ!
— Онда мениц зэцгимди басып, атыма мингиз.
Палуан кызды ирккендей дэлил таппай, аттыц он жагына
шыкты. Оныц жэрдемисиз-ак, атына секирип минген кыз ер
устинен ецкейип хошласыу ушын оган кол узатып еди, Палуан
оныц колын услап турып, бармакларынан, суйип-суйип алды.
Кыз дэрхал колын тартып, оныц малакайын камшысы менен
кагып жиберди де, бэдер шауып кетти... Ол соннан кара керим
жерде ер устинен артына бурылып, Палуанныц сол орнында
еле казьщтай какайып турганын керди де, басындагы кызыл
орамалын колына ала-сала жалау кылып былгап-былгап,
иркилместен алдына карай шауып кете берди...
Босагадан атлауы менен дустеменине кулаганынан кызы
Светланага бир ауыз хабарласпай сулк болып жатырган Перихан
бирден тилге келип ьщырсыды: «Ооо, Алла, сен неге мени
оныц менен гезлестирдиц?... Я мени сынамакшы ма едиц?...
...Ой, сорлы мацлайым! Сол кетистен биротола кете
бермей оган неге жэне айналып бардым? Неге?!? К^аралы
Жумабай, бэри сеннен! Сен натьщ болмаганда, мениц кец
далада жиллим шыгып журер ме едим?... Ямаса сонда сениц
акылыц мал дэрежесинде калып койган ба еди? Мурнына
мухаббеттиц шамалы ецген бийшара кызды неге иркпедиц?
Неге тергестирмедиц?... Жаны кец дал ага сыймай журген
асау байталшаны тусиниуиц керек еди... Тусинсец ацсат гана
жууенлеу сениц еркицде еди гой!...».
...Анасыныц неге бул халатка тускенине хайран Светлана
оныц бир нэрсе деуин кутип, аса ынтыгыу менен:
— Апа! — деди дауысы дирилдеп. — Саган не болды?
Тутанаклы кеселиц жок еди гой?... Кетерде агам менен урысып
калмадыц ба?.. Ауыр сез айтты ма?... Мени кустаны кылды
ма? Бирге келмегеницизден-ак, ишим гымм етип еди-ау...
Ана мехирли кызына жууап орнына жэне унсиз калып,
музлы сууга тусип шыккан бузау киби дирилдей баслады.

Светлана оны безгек болган ба, деген кэуип пенен устине

керпе жапты...
...Ана жэне ой кушагына кысылды...
* * *
...Перихан сол сапары Палуанга орамалын колында жалау
кылып былгау менен Боз дененин ойнаклатып келгенде,
Жумабай сэл бийиклеу шоккыга кетерилип, падага карауыллап
тур еди. Перихан енди езине келип, орамалын басына кайта
тацды да, бэхэрги кекти кууалап шетке кеткен еки сыйырдыц
изинен шауып кетип, оларды падага карай кайырып, айдап
киятырганда гана оны Жумабайдыц кози шалып кууанышлы
дауыслады:
— Перихан, атыц алыска алып кашты ма! Сыйырларды
куума, айналайын! Екеуи де бууаз сыйыр, еркине жайыла
берсин!
Озиндей гана жас хэм тэгдири усас жигит пенен ушырас-
канына шадльщтан кеули ушып турган кыз тэжирийбели
падашыга карсыласпай сыйырларды еркине койып, оныц
касына келди. Ол кайда болып келгенин сораса шынлыкты
бирден айта койыуы да итимал еди, кызыкпаган адамга
жацалыкларын айтыу жециллик болар деп, кыз езлигинен
тис жармаганды макул корди... Бул тууралы кеште экесине
де тигислик билдирмеди. Ал, кеште ели тесекке киргеннен
кейин, неликтен де, Палуан кайтадан кез алдына кайтадан
сэулеленип, кирпик айкастырмай шыкты.
Азанда Жумабайдан да бурын атланды, Жумабай кызга
эллекандай езгерис киргенин сезсе де, елестирмегенсип,
кундегисинше жумысын баслады. Периханныц жан сезими
нэмэлим тэшуишлерге толы болса да, езин тутып, хэр
кашангысынан да кем сезликке берилиу менен паданыц изинен
унсиз гана ерди. Куяш сэскеликке кетерилип, енди туслениу
мезгили жакынлаганда, ол Жумабайга хештеце ескертпестен,
бирден атын камшылады да, кешеги багыты бойынша кала
таманга карай шаба женелди. Жумабай кец тециз устинде
жузип кем-кем кезден гайып болып баратырган корабльдиц
изинен караган бала секилли, ез-езинен кулы-пэрени шыгып,
атын камшылау менен шауып баратырган кыздыц изинен кез
— Перихан... — Палуанныц дауысы дирилдеди. — Мен
сени унатып калдым... Сен ше? Сен?...
Палуанныц балальщты биринши рет жецип айта салган

наколай сезлерине кыздыц нэзик журеги жибисип, барлык

бууынлары, дэрмансызланды
— Билмеймен, мен хештеце билмеймен! — деди Периханныц
Кызыл бояу тамган каймактай еринлери жыбырласып.
Жигитке эллекандай куш хэм батыллык кирип, кызга
абынып капсыра кушаклады да, алкымынан суйди. Неликтен
де, оныц коллары да тынымсыз хэрекетке кирип, кыздыц тула
беденин аймалап сыйпалай берди. К^ыздыц бурын кол тиймеген
денесиниц эбден кытыгы келип, кайта-кайта шоршынса да
шыдап, ерксиз калтырау менен жигиттиц кушагына тыгыла
берди. Жигит енди озин бийлеп канша еркин хэрекет
еткен сайын кыздыц тула бедени от болып жанып, козлери
перделенип, непеси тарыла баслады...
Кун песиннен ауганда олар кушакларын зорга жаздырысып,
бир-бирине суйене тикейди де, маукы басылганша кайта-
кайта суйисип «ертец, Перихан, усы кэрада...» «ертец усы
кэрада!...» дести... Бирак буныц менен де бирин-екиншиси
кыймай кайтадан кушакласты... Жэне суйисти. уяш батыуга
мейилленген гезде гана олар зорга таркасты...
...Буркенген керпениц астында кысылып, кара терге тусип
атырган Перихан астыцгы ернин тисленди: «Оо, сорлы басым,
сол сапары оган неге бирден берилдим? Егер сол куни
шыдаганда изи хеш гэп болмас еди-ау? Неге асьщтым? Ец шатас
жол асыгыслыкта басланган жол, деп бабалар айтып кеткен
данальщты еситпеген бе едим? Ана тэрбиясын кормеген мен
сорлыны дурыс жолга салыушылар бар еди гой... Экем ше?...
Анам орнына анам болып тамагыма, кийимиме караганша, неге
акыл-нэсият бермеди? К^ыз болыудыц жолын неге уйретпеди?...
Мейли, ол эке болсын, уялсын, меннен он алты жас улкен
Жумабай аксак колына тускени бир есер кыздыц неге атын
камшылай беретугынына итибар бермеди? Келиспеген талабым,
келиспеген талайым... Ец болмаса, сорлы аксак, «Кун батканша

Кайда журсец?» деп-эм сорамады-ау... сол сапары...

Мениц бахытлы куяшым, езиц мэдет бер, езиц жарылка!...
Оны хеш ким еситпеди...
Туске таман оныц жэне эллекайда кетиуге нийетленгенинен
Жумабай сезикленди:
— Жэне кайда бармакшысац?
Перихан хештецениц мэнисине тусинбегендей хацланды.

— Х,ау?!
— Кешир, айналайын. Улкенниц уялгысы келсе кишиниц

зейнине тийер, деген даналыкты естен шыгарыппан. Биракта,
айналайын, басшысы жок уйдиц жас улкени калып, жас кишиси
сейлейди, деген де данальщ бар-ау...
— Сыйырларды койып, мени багыуга еткен сыяклысац?
— Кешир, айналайын. Эдеплиликтиц сагасы тил екенин
умыта жазлаппан...
— Бэнеси езицдики, ал гунасын мен кетеремен, деп коркпа.
Ийниме нендей жук минее де, озим кетере алатугын кызбан.
— Якшы, мен койдым. Key ил кетериу ушын тециз таманга
барасац ба?
— Кешиксем, мени кутпей сыйырларды айдап кайта бер,
— деди кыз оны жактырмаганлыгын жасырмай.
— Агац тэшуиш табады, кеп кешикпе, жаным.
Оныц сонша нэзиклик пенен «жаным» дегени бул сапары
оган тикенектей тийип, ундеместен бэдэр кетти.
«...Сонда мен неге кеттим?! — деп бакырып жиберди керпе
астында ез терине ези мантыгып, ойлары хеш кандай токтау
таппай жатырган Перихан... — Ой, Аллаталам, бул дуньяны

буншама тар етип жасамаган шыгарсац... «маган да дурыслы

жол табылар...» дейди езин-ези эллекандай жаксыльщка

— Периханым... Периханым, — дейди Палуан сыбырланып.

— Бул жакты элем азаннан бери карацгы сыяклы еди...
Кыз оныц кушагында кысылып, сейлеуге тили гурмелмеди.
— Мен сенсиз... Мен сенсиз... — дейди жигит дауысы
кайта-кайта.
— Мен де сенсиз... — деди кыз дауысы бир гезде.
Еки жастыц балалыктан тууган биринши мухдббети езлери
ушын хеш кайталанбас, оларга дейин хеш ким кеширип
кормеген ынщы-мухаббети сыякланып, бирин-бири жаздырмай,
узак тикейип турса да, элле-немирде екеуи де кок шоп устине
жыгылганын сезбеди... Соц олар жарыспакка узак ахыу-зар
шегисип, бири-бирисиз кун откере алмайтугынын ортага
салысты... Кунниц батыуына мейилленгенин де абайламапты.
Бир гезде кыз, балкыган ыссы кушактагы уэделерин умыткан
секилли, орнынан ушып тургелди.
— Уай, Палуан, кун батып кетипти гой! Кешиксем, агам
капа болады.
— Сени уйице озим алып баракояйын.

— Жок-жок, Палуан, уят болады! Крцсылар мени жаман

корип калады, агам капа болады...
— Онда сени ез уйиме экетейин, мениц апам саган эбден
кууанады.
— Я?! Недеп турсац? Мен киммен? Сен кимсец?... — деп
кыз жылай баслады.
— Жылама, Перихан, — деди Палуан жасына тэн емес
салмаклылык пенен. — Билесец бе, кеше кеште уйге барып,
анама сениц менен ушырасканымды айтып едим, ол сени кутэ
жаксы корип калды.