Pensiya ishi

Mamlakatda  pensiya  ta’minotini  amalga  oshirishda  budjetdan  tashqari 
Pensiya jamg’armasining o’rni va ahamiyati 
 
Bugungi  kunda  mamlakatimizda  amalga  oshirilayotgan  islohatlarning  kuchli 
tomonlaridan 
biri 
uning 
ijtimoiy 
yo`naltirilganligidir. 
Hukumatimiz 
respublikamiz 
mustaqilligining  dastlabki  kunlaridayoq  islohatlaning  aholini  xususan,  uning  ehtiyojmand 
qismini ijtimoiy muhofaza qilish asosida amalga oshira boshladi va shu yo`ldan boqmoqda. 
Ijtimoiy 
sohani 
rivojlantirish 
2017-2021-yillarda 
O`zbekiston 
Respublikasini 
rivojlantirishning  beshta  ustuvor  yo`nalishi  bo`yicha  Harakatlar  strategiyasining  muhim  bir 
yo`nalishi  sifatida  qabul  qilinishi  mazkur  soha  taraqqiyotini  ta`minlash  masalasining 
dolzarbligini ifodalaydi.
28
 
Ijtimoiy  ta`minot  doimo  davlat  va  jamiyat  hayotida  markaziy  va  hal  qiluvchi  o`rinni 
egallab  kelgan.  Mamlakatda  yashaydigan  fuqarolarda  o`z  hayot  faoliyatining  ma`lum 
bosqichlarida  va  alohida  holatlarida  ijtimoiy  ta`minot  tizimi  xizmatlariga  ehtiyojlari  yuzaga 
keladi.  Uning  holati  mamlakat  iqtisodiy  rivojlanish  darajasiga  mamlakatda  olib  borilayotgan 
ijtimoiy  siyosatga  shuningdek,  mehnatkashlarning  hamda  ma`lum  sabablarga  ko`ra 
ishlamaydigan aholi qatlamlarining ijtimoiy ahvoliga bog`liq.  
Mamlakat  iqtisodiyotini  rivojlantirish,  turli  markazlashgan  va  markazlashmagan 
jamg’armalar, avvalo, umumdavlat pul mablag’lari jamg’armasi  davlat budjetini tuzish va ijro 
qilish yo’li bilan ta’minlanadi. Mustaqillik yillarida murakkab iqtisodiy ahvol yuzaga kelganiga 
qaramay, O’zbekistonda aholi uchun eng muhim ijtimoiy vazifalarni hal etish maqsadida zarur 
mablag’lar izlab topildi.  
“Ijtimoiy  himoya”  va  “ijtimoiy  ta’minot”  bir  ma’noli  tushuncha  emas,  balki  turdosh 
tushunchalardir.
29
  Ulardan  ilmiy  ta’riflar  sifatida  foydalanilganda,  “ijtimoiy  himoya”  “ijtimoiy 
ta’minot”ni  tarkibiy  qismi  sifatida  o’z  ichiga  oladi.  Bundan  tashqari,  ijtimoiy  himoya  inson 
faoliyatining  normal  shart-sharoitlarini  ta’minlovchi  mehnat,  sog’liq  va  tabiat,  atrof-muhitni 
muhofaza qilish, mehnatga haq to’lashning eng kam miqdori kabi kafolatlarni qamrab oladi.  
                                                           
28
  O`zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  2017-yil  7-fevraldagi  “O`zbekiston  Rewspublikasini  yanada 
rivojlantirish bo`yicha Harakatlar strategiyasi to`g`risida” gi PF-4947-sonli Farmoni 
29
 Xaitov  A.,  Ziyadulaev M. O’zbekistonda pensiya ta’minoti va  xorijiy tajribasi. O’quv qo’llanma.  -T.: “Adolat”. 
2009. -B.108.   

---

Iqtisodiyotni  erkinlashtirish  bosqichida  O’zbekistonda  faol  ijtimoiy  siyosatni  amalga 
oshirishda  yangicha  amaliy  va  samarali  shakllarni  qo’llashni  taqozo  etadi.  Jahon  tajribasining 
ko’rsatishicha,  pensiya  tizimi  faoliyatini  yo’lga  qo’yish  va  undan  samarali  foydalanish  boshqa 
daromad  hisobga  olingan  holatda  ijtimoiy  muammolarni  hal  qilish  va  kishilarni  keksalikda 
kambag’allikdan himoyalashning muhim vositalaridan biri bo’lib hisoblanadi.  Ijtimoiy ta`minot 
sifatida davlat pensiya ta`minoti muhim o`rin tutadi. 
O`zbekiston  Respublikasida  aholining  yuqori  turmush  darajasini  ta`minlash  va  kuchli 
ijtimoiy  siyosatni  amalga  oshirish  vazifasi  bugungi  kunning  muhim  vazifalaridan  biri 
hisoblanadi, bunda pensiya tizimi muhim rol o`ynaydi. 
O`zbekistonda  pensiya  ta`minoti  bu  mamlakatimizda  fuqarolarga  O`zbekiston 
Respublikasi  Konstitutsiyasida  kafolatlanlangan  moddiy  ta`minotni  taqdim  etish  maqsadida 
tashkil  etilayotgan  huquqiy  –  tashkiliy  institutlar  va  normalar  majmuidir.  Shu  bois  pensiya 
ta`minoti  mamlakatimizda  shakllangan  ijtimoiy  muhofaza  tizimining  fuqarolarning  turmush 
darajasi  va  farovonligini  ta`minlashga  qaratilgan  iqtisodiy,  huquqiy,  ijtimoiy,  tashkil 
xususiyatiga ega kompleks chora- tadbirlarni amalga oshirishni ko`zda tutadi.  
O`zbekiston  Respublikasi  fuqarolari  “Fuqarolarning  davlat  pensiya  ta`minoti 
to`g`risida”gi 
30
  qonunda  belgilangan  tartibda  davlat  tomonidan  pensiya  bilan  ta`minlanish 
huquqiga egadir. Pensiya qonunchiligiga muvofiq, pensiya –shaxslarga pensiya yoshiga yetishi , 
nogironlik yoki boquvchisini yo`qotganligi munosabati bilan beriladigan oylik pul to`lovi bo`lib, 
uni  olish  huquqi  qonunda  belgilangan  shartlar  va  me`yorlarga  muvofiq  aniqlanadi.  Pensiya 
ta`minoti  tizimini  isloh  etishning  asosiy  sababi,  davlatning  pensiyaga  oid  majburiyatlarini 
bajarish  uchun  moliyaviy  resurslarning  yetishmasligidir  va  bu  muammo  aholining  keksayib 
borishiga muvofiq kuchayib, murakkablashib boradi va mamlakatlarda vujudga kelgan iqtisodiy, 
ijtimoiy va demografik vaziyatlardan kelib chiqqan holda ahamiyat kasb etadi.  
Pensiya ta`minoti tizimining oldida bugungi kunda uchta muhim maqsad turadi: 

  fuqarolarni keksayganda qashshoqlikdan himoyalash; 

  mehnat  faoliyati  tugashi  bilan  pensiyaga  chiqish  oldidan  to`lanadigan  ish  haqiga 
mutanosib tarzda belgilangan muayyan miqdordagi kafolatlangan daromadni ta`minlash; 

  kelajakda pensiya tizimi orqali fuqaroni turmiuush darajasini yaxshilashdan iborat.  
Pensiya  tizimi  ta’minot  asosida  shakllantiriladigan  va  aholining  ijtimoiy  ehtiyojlarini 
qondirish  va  konstitutsion  huquqlarini  amalga  oshirish  uchun  yo’naltiriladigan  pul  mablag’lari 
jamg’armasidan  foydalanishga  asoslanadi.  Pensiya  tizimiga  xizmat  qiluvchi  pensiya 
jamg’armalari  uchun  daromad  manbalarining  aniq  belgilanganligi,  mablag’larning  qat’iy 
maqsadli  ishlatilishi,  aholi  ijtimoiy  tabaqalashuvini  yumshatishga  yo’naltirilganligi, 
mablag’larning shakllanishi va ishlatilish muddatlarining mos kelmasligi, mustaqil moliya-kredit  
tashkiloti  va  budjetdan  tashqari  maqsadli  jamg’arma  ekanligi  hamda  ijtimoiy  ta’minotinng 
muhim elementi ekanligi kabi xususiyatlar xosdir.  
Pensiya  ta’minoti  aholini  ijtimoiy  himoyalash  tizimining  muhim  tarkibiy  qismlaridan 
biridir,  chunki  u  deyarli  barcha  fuqarolarning  hayotiy  manfaatlari  bilan  bog’liqdirki,  fuqarolar 
mehnat qobiliyatlarini yo’qotganlarida shu tizim orqali ijtimoiy himoya qilinadilar.  
Pensiya  bilan  ta’minlash  dasturini  ishlab  chiqishda  siyosatning  eng  asosiy  masalasi  pul 
mablag’larini  jamg’arish  vazifalari  bilan,  daromadlarni  qayta  taqsimlash  vazifalari  bilan, 
shuningdek  ularning  har  birini  amalga  oshirishda  davlatning  roli  bilan  bog’liq.  O’z  navbatida 
bularni  amalga  oshirish  uchun  moliyaviy  iqtisodiy  barqarorlik,  jamg’arma  institutlarini  tashkil 
qilishni o’z ichiga olgan fond bozorlarining rivojlanishi va unga muvofiq keluvchi qonunchilik 
asoslarini  yaratish,  aholi  jamg’armalarini  rag’batlantiruvchi  samarali  soliq  siyosatini  yuritish, 
aholining  moliyaviy  muassasalarga  bo’lgan  ishonchini  ta’minlovchi  davlat  boshqaruv  tizimi 
zarur. 
                                                           
30
  O`zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasining  “O`zbekiston  Respublikasi  Moliya  vazirligi  huzuridagi 
budjetdan tashqari Pensiya jamg`armasi to`g`risidagi nizomni tasdiqlash haqida” – 2010-yil  19-fevraldagi 30-sonli 
qarori 

---

Bugungi  kunda  O`zbekiston  Respublikasi  Pensiya  jamg`armasining  barqarorligi 
ta`minlanmoqda,  uning  daromadlari  bilan  jamg`armadan  amalga  oshirilayotgan  to`lovlar 
to`lig`icha  moliyalashtirilmoqda.  Lekin  jamg`armaning  davlaat  budjeti  tomonidan  qo`llab-
quvvatlanayotganligini ham alohida qayd etish lozim. 
Turli  mamlakatlar  milliy  pensiya  tizimlarining  shakllanishida  quyidagi  ikki  yondashuv 
asos  bolib  hizmat  qiladi:  birinchi      yondashuvga  ko`ra,  pensiya  tizimiga  tortilgan  barcha 
fuqarolar uchun pensiya daromadining minimal hajmi kafolatlansa, ikkinchi yondashuv bo`yicha 
–  pensiya  ish  haqining  zahiralanuvchi  qismi  bo`lib  sug`urtalangan  xodimga  uning  pensiyaga 
chiqish oldidagi daromadiga monand moddiy ta`minotga ega bo`lishini kafolatlaydi. 
Pensiya  ta`minotining  rivojlanishi  jarayonida  har  ikkala  maqsad  uyg`unlashib  ketdi, 
universal pensiya tizimlari sug`urtaviy tizimlar bilan to`ldirildi, sug`urtaviy tizimlar esa minimal 
kafolatlarni o`z ichiga ola boshladi. Shunday qilib, pensiuyalarning  ikkiyoqlama tabiati nafaqat 
umumaqbul  qilindi,  balki  deyarli  barcha  rivojlangan  pensiya  tizimlarining  shakklanishiga  asos 
bo`lib hizmat qildi. 
Pensiyalarning  ikkiyoqlama  yozuvi  shundan  iborat  bo`ladiki,  birinchidan,  pensiya 
fuqarolarni  kambag`allikdan  himoyalab,  ular  daromadlarining  minimal  darajasini  kafolatlasa, 
ikkinchi  tomondan,  ma`lum  belgilangan  sug`urta  holatlari  yuzaga  kelganda  ish  haqining  o`nini 
bosadi, ya`ni yo`qotilgan daromadni yoki uning ko`p qismini kompensatsiyalaydi.
31
 
Har  bir  mamlakatda  u  yoki  bu  pensiya  modeli  asosida  milliy  pensiya  tizimlari 
shakllangan bo`ladi. Pensiya tizimining modeli uning moliyaviy jihatdan tashkil etilishini hamda 
mamlakat  fuqarolarini  qarilikda  moddiy  jihatdan  ta`minlash  bilan  bog`liq  bo`lgan  ijtimoiy 
munosabatlarni ifodalaydi.  
Umuman  olganda,  mamlakatda  aholining  pensiya  ta`minoti  darajasi  ustuvor  ravishda 
ikkita omilga bog`liq: ijtimoiy himoya tizimining qay darajada rivojlanganligi va mamlakatning 
iqtisodiy  rivojlanish  darajasi.  Har  ikkala  omil,  shuningdek,  pensiya  ta`minoti  darajasi  ta`minoti 
darajasi mamlakatdagi tarixiy, madaniy, iqtisodiy va ijtimoiy shart-sharoitlar bilan belgilanadi. 
Milliy pensiya tizimlarini tashkil etishning asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat: 

  aholini maksimal darajada pensiya tizimiga qamrab olish; 

  pensiya  yukini  (og`irligini)  pensiya  tizimi  subyektlari-ish  beruvchilar  va  ishlovchilar  o`rtasida 
adolatli taqsimlash; 

  barcha  sug`urtalanuvchilarni  qarilikda  yoki  nogironlikda  o`z  xohishi  bilan  yoki  majburan 
pensiyaga chiqishi natijasida yo`qotayotgan daromadining katta qismini qoplash orqali mablag` 
bilan ta`minlash; 

  talab  qilinganyetarli  mehnat  stajiga  ega  bo`lmagan  fuqaro  toifalarini,  shuningdek  boquvchisini 
yo`qotgan fuqarolarni kambag`allikdan ijtimoiy himoya qilish; 

  inflatsiya,  ish  haqilarining  oshishi  va  hayot  sifatining  ko`tarilishi  kabi  omillarni  hisobga  olgan 
holda pensiyalarni indeksatsiya qilish.  
Pensiya  ta`minoti  milliy  g`oyani  aks  ettiradi  hamda  milliy  iqtisodiy  siyosat  markazida 
turadi. Oxirgi o`n yilliklar mobaynida ko`p mamlakatlar o`zlarining amaldagi pensiya tizimlarini 
ijtimoiy-iqtisodiy  va  demografik  sharoitlarining  o`zgarishi  bilan  bog`liq  bo`lgan  isloh  qilish 
zarurati bilan to`qnash kelmoqda. 
Bugungi  kunga  kelib  pensiya  ta`minoti  har  qanday  demokratik  davlatda  yashovchi 
insonlarning  ajralmas  huquqi  hisoblanadi.  Ammo  turli  davlatlar  pensiya  tizimlari  bir-biridan 
o`ziga xosliklari bilan ajralib turadi. 
O`zbekiston  Respublikasida  pensiya  islohotlarini  olib  borishda  xorijiy  tajribani  har 
tomonlama  o`rganish,  jahon  mamlakatlarida  aholining  ijtimoiy  himoyasiga  xizmat  qiladigan, 
keksaygan  paytida  fuqarolargamunosib  turmush  sharoitlarini  ta`minlaydigan,  shu  bilan  birga, 
bozor  sharoitlariga  mos  bo`lgan,  fuqarolarning  o`z  farovonligini  ta`minlashdagi  ma`sulyatini 
oshirishga  xizmat  qiladigan  mukammal  pensiya  ta`minoti  tizimini  shakllantirish  va  uning 
iqtisodiy-moliyaviy  asoslarini  mustahkamlash  masalalari  bugungi  kunda  mamlakatimizda 
                                                           
31
 Boresenko. N. Yu. Pensionnoe obespechenie. Uchebnik M.:  Dashkoov i K*. 2009 30-betdan tarjima. 

---

pensiya tizimida olib borilayotgan islohotlarning diqqat markazidagi dolzarb masalalari qatorida 
bo`lishi lozim.  
 
2.  Pensiya jamg’armasining daromadlari, ularning tarkibi va shakllanish mexanizmi 
 
Pensiya  jamg’armasi  daromadlari  manbalari  O’zbekiston  Respublikasi  Soliq  Kodeksi, 
Budjet Kodeksi hamda O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi budjetdan tashqari 
Pensiya jamg’armasi to’g’risida Nizomda belgilab qo’yilgan bo’lib, ularning undirilish tartibi bir 
qator  qonun  osti  hujjatlar  va  yo’riqnomalar  asosida  amalga  oshiriladi.  Shu  narsani  alohida 
ta’kidlab  o’tish  kerakki,  O’zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasining  2000-yil  15-
noyabrdagi  “O’zbekiston  Respublikasi  Pensiya  ta’minoti  tizimini  takomillashtirish  chora-
tadbirlari  to’g’risida”gi  444-sonli  Qaroriga  asosan  fondga  undiriladigan  majburiy  to’lov  va 
badallar Soliqlarga tenglashtirildi hamda “Soliq Kodeksi” orqali mustahkamlab qo’yildi. Pensiya 
jamg’armasiga  majburiy  ajratma  va  to’lovlarning  undirish  ishlari  Davlat  soliq  qomitasi 
zimmasiga yuklatilgan. 
O’zbekiston  Respublikasi  Budjet  kodeksining  37-moddasi  Budjetdan  tashqari  Pensiya 
jamg’armasiga  bag’ishlangan  bo’lib,  unda  “O‘zbekiston  Respublikasi  Moliya  vazirligi 
huzuridagi  budjetdan  tashqari  Pensiya  jamg’armasi  fuqarolarning  davlat  pensiya  ta’minoti, 
ijtimoiy  nafaqalar  to‘lash,  kompensatsiya  to‘lovlari  va  boshqa  to‘lovlar  bo‘yicha  xarajatlarni 
moliyalashtirishga  yo‘naltiriladigan  majburiy  to‘lovlar,  badallar,  shuningdek,  boshqa 
manbalardan tushadigan mablag‘larni jamlaydi”
32
.  
Budjet  Kodeksining  53-moddasida  Moliya  vazirligi  huzuridagi  budjetdan  tashqari 
Pensiya jamg’armasining daromadlarini shakllantirish haqida so’z yuritilib, ular yagona ijtimoiy 
to‘lovning  belgilangan  miqdordagi  tushumlari,  fuqarolarning  budjetdan  tashqari  Pensiya 
jamg’armasiga sug‘urta badallari, budjetdan tashqari Pensiya jamg’armasiga majburiy ajratmalar 
hamda boshqa daromadlar hisobidan shakllantiriladi.  
Boshqa  daromadlarga  mehnatda  mayib  bo‘lganlik  yoki  kasb  kasalligiga  chalinganlik 
tufayli tayinlangan nogironlik pensiyalarini to‘lash xarajatlarining o‘rnini qoplash uchun taqdim 
etiladigan  regress  talablar  (da’volar)  bo‘yicha  ish  beruvchilar  va  fuqarolar  tomonidan  o‘rni 
qoplanadigan  mablag‘lar  tushumining  bir  qismi,  O‘zbekiston  Respublikasi  Bandlikka 
ko‘maklashish  davlat  jamg‘armasining  muddatidan  oldin  tayinlangan  yoshga  doir  pensiyalarni 
to‘lash  xarajatlarini  qoplash  hisobidan  kiritiladigan  mablag‘lari,  yuridik  shaxslarning  imtiyozli 
pensiyalarni  to‘lash  xarajatlarini  qoplash  hisobidan  kiritiladigan  mablag‘lari,  fuqarolarning 
ixtiyoriy  tartibda  to‘lanadigan  sug‘urta  badallari,  majburiy  to‘lovlar,  badallar  o‘z  vaqtida 
to‘lanmaganligi  uchun  hisoblangan  jarimalar  va  penyalar  summasining  bir  qismi,  mehnat 
vazifalarini  bajarish  bilan  bog‘liq  holda  mayib  bo‘lgan,  kasb  kasalligiga  chalingan  yoxud 
sog‘lig‘iga  boshqacha  shikast  etkazilgan  xodimga  yuridik  shaxs  tugatilganda,  qishloq  xo‘jaligi 
kooperativi  (shirkat  xo‘jaligi),  fermer  va  dehqon  xo‘jaligi  qayta  tashkil  etilganda  yoki 
tugatilganda  zararning  o‘rnini  qoplash  uchun  to‘lanadigan  nazarda  tutilgan  mablag‘lar, 
vaqtinchalik  bo‘sh  turgan  mablag‘larni  joylashtirishdan  olingan  daromadlar  va  qonun 
hujjatlariga muvofiq boshqa manbalar kiradi. 
O’zbekiston  Respublikasi  Moliya  vazirligi  huzuridagi  budjetdan  tashqari  Pensiya 
jamg’armasi to’g’risida Nizomda jamg’arma daromadlarining shakllantirish manbalari va tartibi 
quyidagichadir
33
: 
a) majburiy to’lovlar va badallar: 
 - belgilangan miqdorlardagi yagona ijtimoiy to’lov tushumlari; 
- alohida yuridik shaxslarning ijtimoiy sug’urta badallari; 
- fuqarolarning sug’urta badallari; 
                                                           
32
  O‘zbekiston  Respublikasining  Budjet  Kodeksi  37-modda  (O‘zbekiston  Respublikasi  qonun  hujjatlari  to‘plami, 
2013 y., 52-I-son; 2014 y., 36-son, 452-modda; 2015 y., 52-son, 645-modda) 
33
  Vazirlar  Mahkamasining  2010  yil  19  fevraldagi  30-son  qaroriga  ILOVA.  O’zbekiston  Respublikasi  Moliya 
vazirligi huzuridagi budjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi to’g’risida NIZOM 

---

- jismoniy shaxslar ayrim toifalarining sug’urta badallari; 
- majburiy ajratmalar; 
b) boshqa to’lovlar: 
-  "Fuqarolarning  davlat  pensiya  ta’minoti  to’g’risida"gi  O’zbekiston  Respublikasi 
Qonunining 15-moddasiga muvofiq tayinlangan mehnatda mayib bo’lganlik yoki kasb kasalligi 
oqibatida nogiron bo’lganlarga pensiyalar to’lash xarajatlarini qoplash uchun regressiv talablar 
(da’volar) bo’yicha ish beruvchilar va fuqarolardan undiriladigan mablag’larning 85 foizi; 
-  "Fuqarolarning  davlat  pensiya  ta’minoti  to’g’risida"gi  O’zbekiston  Respublikasi 
Qonunining  14-moddasiga  muvofiq  muddatidan  oldin  tayinlangan  yoshga  doir  pensiyalarni 
to’lash  xarajatlarini  qoplash  uchun  o’tkaziladigan  O’zbekiston  Respublikasi  Mehnat  va  aholini 
ijtimoiy muhofaza qilish vazirligining Bandlikka ko’maklashish jamg’armasi mablag’lari; 
-  "Fuqarolarning  davlat  pensiya  ta’minoti  to’g’risida"gi  O’zbekiston  Respublikasi 
Qonunining  12-moddasiga  muvofiq  tayinlangan  imtiyozli  pensiyalarni  to’lash  xarajatlarini 
qoplash hisobiga o’tkaziladigan yuridik shaxslar mablag’lari; 
- dehqon xo’jaliklari a’zolarining ixtiyoriy tartibda to’lanadigan sug’urta badallari; 
-  hisoblangan  jarimalar  summasining  bir  qismi  hamda  majburiy  to’lovlar,  badallar  va 
boshqa to’lovlar o’z vaqtida to’lanmaganligi uchun penyalar (qonun hujjatlariga muvofiq davlat 
soliq  xizmati  organlarini  ijtimoiy  rivojlantirish  va  moddiy-texnik  ta’minlash  maxsus 
jamg’armasiga hamda Jamg’arma xodimlarini ijtimoiy rivojlantirish va moddiy rag’batlantirish 
jamg’armasiga undiriladigan summalardan tashqari); 
-  yuridik  shaxs  tugatilganda,  qishloq  xo’jaligi  kooperativi  (shirkati),  fermer  va  dehqon 
xo’jaligi  qayta  tashkil  etilganda  yoki  tugatilganda  mehnat  vazifalarini  bajarish  bilan  bog’liq 
holda mayib bo’lgan, kasb kasalligiga chalingan yoki sog’lig’iga boshqacha shikast yetkazilgan 
xodimga yetkazilgan zararni qoplash uchun to’lanadigan summalar; 
-  qonun  hujjatlarida  taqiqlanmagan  boshqa  manbalar,  shu  jumladan,  Davlat  budjeti 
mablag’lari  va  ixtiyoriy  badallardan  iboratdir.  Aytish  joizki  majburiy  to’lovlar,  badallar  va 
boshqa  to’lovlarni  o’tkazish  Jamg’arma  daromadlarining  belgilangan  tasniflariga  muvofiq 
tushumlarning har bir turi bo’yicha Jamg’armaning banklardagi tegishli hisob raqamlari bo’yicha 
amalga oshiriladi.  
Jamg’arma  daromadlarini  shakllantirish,  undirish,  hisoblab  chiqish  va  o’z  vaqtida 
to’lanishi va qonunchilikka rioya etilishi Davlat soliq qo’mitasi tomonidan amalga oshiriladi. 
O’zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo’mitasi Jamg’armaning ijro etuvchi apparatiga: 
Tushgan  majburiy  to’lovlar,  badallar  va  to’lovlar  to’g’risidagi,  Jamg’armaga  majburiy 
ajratmalar, badallar va boshqa to’lovlar turlari bo’yicha qarzlar to’g’risidagi tezkor hisobotni har 
oyda  hisobot  oyidan  keyingi  oyning  10-kunigacha.  Majburiy  to’lovlar,  badallar  va  boshqa 
to’lovlarni hisoblash va to’lash to’g’risidagi hisobotni yuridik shaxslar tomonidan choraklik va 
yillik  hisobot  taqdim  etilgandan  keyin  15  kun  mobaynida  taqdim  etadi.  Budjetdan  tashqari 
Pensiya jamg’armasining soliq kodeksi bilan mustahkamlab qo’yilgan manbalar asosan yuridik 
va  jismoniy  shaxlardan  undiriladigan  yagona  ijtimoiy  to’lovning  belgilangan  me’rorlardagi 
miqdorlari,  jismoniy  shaxslardan  undiriladigan  sug’urta  badallari  hamda  korxona  va 
tashkilotlarning oborotidan undiriladigan majburiy ajratmalardir.
 
 
Soliq  Kodeksining  312-  moddasiga  ko’ra  budjetdan  tashqari  Pensiya  jamg’armasiga 
majburiy ajratmalarni to’lovchilar quyidagilar hisoblanadi: 
- 
Yuridik shaxslar – O’zbekiston Respublikasi rezidentlari; 
- 
Oddiy  shirkat  ishlarni  yuritish  zimmasiga  yuklatilgan  (ishonchli  shaxs)  sherik 
(ishtirokchi) – yuridik shaxs. 
Mazkur Kodeksga ko’ra notijorat tashkilotlar (ularning tadbirkorlik faoliyatidan olingan 
daromadlari  bundan  mustasno),  yagona  soliq  to’lovini  va  (yoki)  yagona  yer  solig’ini  to’lovchi 
yuridik shaxslar majburiy ajratmalar to’lashdan ozod etilgan.  
Davlat  budjeti  belgilangan  tartibda  qabul  qilingandan  va  kelgusi  yil  uchun  uning  asosiy 
parametrlari  tasdiqlangandan  keyin  Jamg’armaning  ijro  etuvchi  apparati  5  kun  muddatda 
O’zbekiston  Respublikasi  Davlat  soliq  qo’mitasiga  Jamg’arma  daromadlarining  tasdiqlangan 

---

asosiy  parametrlarini,  Jamg’armaning  hududiy  boshqarmalari  va  tuman  (shahar)  bo’limlariga  - 
turlar  va  mintaqalar  bo’yicha  kelgusi  yilga  Jamg’arma  xarajatlarining  asosiy  parametrlarini 
yuboradi. 
Jamg’arma  daromadlarining  o’z  vaqtida  va  to’liq  shakllanishini  Davlat  soliq  qo’mitasi 
zimmasiga  yuklatilgan  bo’lsa,  Pensiya  fondining  samarali,  oqilona  va  adresli  foydalanishini 
uning hududiy boshqarmalari va tuman (shahar) bo’limlari a malga oshirishi belgilab qo’yilgan. 
Barcha pul o’tkazmalari fondning banklardagi maxsus hisob raqamlari bo’yicha amalga 
oshiriladi. O’zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo’mitasi va davlat soliq xizmatining hududiy 
organlari  manbalar  turlari  bo’yicha  Jamg’armaga  majburiy  to’lovlar,  badallar  va  boshqa 
to’lovlarning to’g’ri hisoblanishini, to’liqligi va o’z vaqtida to’lanishini nazorat qiladi, manbalar 
turlari  va  to’lovchilar  bo’yicha  jamg’armaga  majburiy  to’lovlar,  badallar  va  boshqa  to’lovlar 
hisobi  yuritilishini,  yuridik  va  jismoniy  shaxslar  tomonidan  jamg’armaga  majburiy  to’lovlar, 
badallar  va  boshqa  to’lovlar  to’g’ri  hisoblanishini,  shuningdek,  jamg’arma  bilan  o’zaro  hisob-
kitobning  holati  tekshirilishini,  qonun  xujjatlariga  muvofiq  majburiy  to’lovlar,  badallar  va 
boshqa to’lovlarni hisoblash tartibi va to’lash muddatlari buzilganligi uchun yuridik va jismoniy 
shaxslarga  nisbatan  moliyaviy  va  ma’muriy  javobgarlik  choralari  qo’llanilishini,  yuridik  shaxs 
bo’lmasdan  turib  tadbirkorlik  faoliyati  bilan  shug’ullanayotgan  shaxslar  va  dehqon  xo’jaliklari 
a’zolari tomonidan to’langan badallarning miqdorlari to’g’risidagi ma’lumotlar taqdim etilishini 
ta’minlaydi.Shu  bilan  birga  Davlat  soliq  qo’mitasi  Jamg’armaning  ijro  etuvchi  apparatiga 
tushgan to’lovlar, badallar to’g’risidagi tezkor hisobotni har oyda hisobot oyidan keying oyning 
10-kunigacha,  majburiy  to’lovlar,  badallar  va  boshqa  to’lovlarni  hisoblash  va  to’lash 
to’g’risidagi hisobotni kerak shaxslar tomonidan choraklik va  yillik hisobot taqdim etilganidan 
keyin 15 kun mobaynida taqdim etadi. 
Pensiya jamg’armasi  daromadlari salmog’ining asosiy qismi  Soliq qo’mitasi  tomonidan 
undiriluvchi  majburiy  to’lovlar  hisobiga  shakllantiriladi.  Soliq  kodeksining  XV  bo’lim  51-52 
boblari Pensiya jamg’armasiga undiriluvchi majburiy to’lovlarga bag’ishlangan. 51 bob “Yagona 
ijtimoiy  to’lov  va  fuqarolarning  budjetdan  tashqari  Pensiya  jamg’armasiga  sug’urta  badallari” 
deb  nomlangan  bo’lib  yagona  ijtimoiy  to’lov  va  sug’urta  badallari  jamg’armaning  asosiy 
daromadlar  manbai  hisoblanadi.  Yagona  ijtimoiy  to’lovni  hisoblab  chiqarish  va  to’lash  tartibi 
“Soliq  Kodeksi”  va  “Yagona  ijtimoiy  to‘lovning  eng  kam  miqdori  kiritilishi  munosabati  bilan 
yagona  ijtimoiy  to‘lovni  hisoblab  chiqarish  va  to‘lash  tartibi  to‘g‘risida”gi  Nizomga  muvofiq 
hisoblab chiqariladi va to’lanadi.  
YAIT  to‘lovchilari  YAITni  O‘zbekiston  Respublikasi  Soliq 
kodeksida
  belgilangan 
tartibda  tegishli  yil  uchun  O‘zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  qarori  bilan  belgilangan 
stavka bo‘yicha, biroq:  
- 
fermer  xo‘jaliklari  har  bir  xodimi  uchun  oyiga  minimal  ish  haqining  50  foizi 
miqdoridan kam bo‘lmagan miqdorda;  
- 
mikrofirmalar va kichik korxonalar (fermer xo‘jaliklari bundan mustasno) har bir 
xodimi uchun oyiga minimal ish haqining 65 foizi miqdoridan kam bo‘lmagan miqdorda;  
- 
qolgan  to‘lovchilar  har  bir  xodim  uchun  oyiga  bir  minimal  ish  haqidan  kam 
bo‘lmagan miqdorda YAIT hisoblashadi.  
Hisoblab  chiqarilgan  YAIT  summasi  foyda  solig‘i  bo‘yicha  soliq  solinadigan  foydani 
aniqlashda  O‘zbekiston  Respublikasi  Soliq  kodeksining 
145-moddasiga
  muvofiq  chegirib 
tashlanadi,  ammo  YAITni  hisoblab  chiqarishning  tartibi  buzilgan  hollar  aniqlanganda,  davlat 
soliq xizmati organlari YAITning eng kam miqdoridan kelib chiqib, qonun hujjatlariga muvofiq 
penya hisoblagan holda, YAITni qo‘shimcha hisoblaydilar. Bunda davlat soliq xizmati organlari 
tomonidan  qo‘shimcha  hisoblangan  YAIT  summasi  to‘lovchi  ixtiyorida  qoladigan  foyda 
hisobidan  undiriladi  va  foyda  solig‘ini  hisoblab  chiqarishda  soliq  solinadigan  foydadan 
chegirilmaydi.  
YAIT  hisoblab  chiqarish  va  to‘lash  uchun  YAITning  eng  kam  miqdorini  to‘lovchilar 
hisobot  oyida  xodimlarning  haqiqatda  ishlagan  kunlaridan  va  belgilangan  stavkalardan  kelib 
chiqqan holda jami korxona bo‘yicha YAITning eng kam miqdorini aniqlaydilar. 

---

YAITning eng kam miqdori quyidagi formula asosida aniqlanadi: