«pensiya ishi» kafedrasi umirqulova nilufar baxodir qizi fransiyada davlat byudjeti, byudjet tizimi va

 

Ijtimoiy xizmatlar sohasini moliyalashtirish  

uslublari 

 

---

57 

 

dasturlar  bo’yicha  byudjetni  rejalashtirishdir  (rejalashtirish,  dasturlash  va 

moliyalashtirish tizimi – planning prodramming and budgeting system  – PPBS)

24

. 

«Maqsadli-dasturli  rejalashtirish»  uslubining  maqsadi  –  davlat  moliyasi  sohasida 

byudjet  protseduralarining  samaradorligini  oshirish  uchun  resurslarni  taqsimlash 

bo’yicha  qarorlarni  qabul  qilishni  takomillashtirishdir.  Fransiyada  ham  byudjet 

ishlab  chiqish  jarayonida  yanada  samarali  uslublardan  foydalanish  maqsadida 

yangi «maqsadli-dasturli rejalashtirish uslubi» («programno-tselevoy metod») yoki 

«natijaviylikka yo’naltirilgan byudjetlashtirish» uslubi qo’llaniladi. 

Ko’pgina  davlatlarda  byudjet  islohotining  muhim  yo’nalishlaridan  biri  - 

natijaviylikka  yo’naltirilgan  byudjetlashtirishni  joriy  etishdir.  «Natijaviylikka 

yo’naltirilgan  byudjetlashtirish»  -  moliyaviy  resurslarni  taqsimlash  va 

foydalanishning  tiniqligi,  nazorat  ostida  bo’lishi  va  samaradorligini  oshirishni 

ko’zda  tutadi.  «Natijaviylikka  yo’naltirilgan  byudjetlashtirish»  deganda, 

cheklangan  moliyaviy  resurslar  jamiyatda  ko’zda  tutilgan  aniq  maqsadga 

erishilishiga  qarab  hamda  davlat  byudjet  siyosatining  ustuvor  yo’nalishlariga 

muvofiq taqsimlanadi.  

Natijaviylikka 

yo’naltirilgan  byudjetlashtirishdan  foydalangani-mizda 

xarajatlarning  alohida  moddalari  bo’yicha  byudjet  g’azna  ijrosida  maqsadli 

ijtimoiy–iqtisodiy  ko’rsatkichlarni  bajarishga  o’tiladi.  Dasturiy-maqsadli  uslubda 

rejalashtirish  uzoq  muddatli  baholash  asosida,  byudjet  xarajatlarini  qismlarga 

ajratish  esa  –  maqsadlar  va  dasturlardan  kelib  chiqib  amalga  oshiriladi.  Dasturiy-

maqsadli  tamoyillar  asosida  tuzilgan  byudjetning  muhim  xususiyati  shundaki, 

yakuniy  natijalar,  rejalashtirilgan  tadbirlardan  samara  va  ularning  monitoringi 

byudjetning  o’zida  belgilanadi.  Bunda  byudjet  faqatgina  xarajatlar  tasnifining 

an’anaviy turlari yordamidagina emas, balki aniq dasturlar bo’yicha alohida ishlab 

chiqiladi. 

Davlat  xizmatini  ko’rsatish  bo’yicha  funktsiyalarni  bajarish  qator 

                  

 

24Public spending structure, minimal state and economic growth in France (1870–2010).Public 

spending structure, minimal state and economic growth in France (1870–2010). R.27. 

---

58 

 

parametrlar bilan aniqlashtiriladi: 



 

davlat  xizmati  ko’rsatuvchi  sub’ektlar  bilan  (ijroiya  xokimiyat  organlari, 

davlat  va  mahalliy  hokimiyat  organlariga  bo’ysinadigan  muassasalar  va  boshqa 

byudjet tashkilotlari);  



 

davlat xizmati ko’rsatish ob’ektlari bilan (fuqarolar va tashkilotlar);  



 

xizmatga  haq  to’lashga  yondoshuv  bilan  (bepul  yoki  davlat  hokimiyati 

tartibga solib turadigan baholar bo’yicha); 



 

xizmat  ko’rsatish  sohasi imkoniyatlari  (ta’lim,  sog’liqni  saqlash,  ijtimoiy 

himoya, atrof muxitni muhofazalash). 

 Bu  holatlarinining  barchasi  natijaviylikka  yo’naltirilgan  byudjetlashtirish 

texnologiyasini  ko’zda  tutadi.  Fransiyada  byudjetlashtirishning  xorijiy  usulini 

o’rganish  shuni  ko’rsatadiki,  asosiy  byudjetni  ishlab  chiqish  uchun  ko’plab 

«qo’llab-quvvatlovchi» deb nomlanuvchi byudjetlarni tuziladi.