"pensiya ishi" kafedrasi qosimov toxir shakirovich

3.2.2.-jadval. 
Fondlashtirilgan va fondlashtirilmaydigan (Pay-as-you-go) tizimini 
taqqoslash
1
. 
№ 
Solishtirish 
mezonlari 
Fondlashtirilmaydi 
gan (Payg) tizimi 
To‘liq 
fondlashtirilgan 
1. 
Maqsadi 
Ijtimoiy adolatni 
ta’minlash 
Iqtisodiy
samaraga erishish 
2. 
Demografik 
omil ta’siri 
To‘g‘ridan-to‘g‘ri 
funksional tarzda ta’sir
etadi. 
Ta’sir darajasi deyarli 
yo‘q, har kim o‘zi 
uchun o‘zi jamg‘aradi. 
3. 
Moliyalash 
tirish manbalari 
Joriy sug‘urta badali
joriy pensiya to‘lovi
uchun sarflanadi 
Joriy sug‘urta badallari
щaxsiy hisobraqamlarida 
joriy 
sug‘urtalanuvchining o‘zi 
uchun jamg‘ariladi 
Jahon tajribasini tahlil qilish tajribalari shuni ko‘rsatadiki, pensiya ta’minoti
manbalarini yaratishning hozirgacha ikki usuli mavjud. Mazkur ikki tizimni
quyidagi jadval asosida solishtirish mumkin. 
PAYG (Pay-as-you-go)
so‘zining
lug‘oviy tarjimasi – “Ishlayotgan ekansan to‘lab qo‘y”. Dunyoning qariyib 80 ta
mamlakatida bu kabi jamg‘armalar mavjud. Masalan, Shimoliy Afrikada 
“Old 
Age Grant”, 
Yangi Zelandiyadagi “
Supparannuation”
pensiya dasturini misol 
keltirish mumkin. Tizim shunday ishlaydi. Faraz qilaylik, T avlod pensiyaga 
chiqdi, uning uchun T
K1
avlod pensiya to‘laydi, T
K1
uchun esa T
K2 
va xokazo. 
Demak xech qanday fond yaratilmaydi. Hech kim o‘zi uchun to‘lamaydi, kim 
pensiya fondiga ajratma o‘tkazayotgan bo‘lsa, demak u o‘zidan oldin 
pensiyaga chiqqan fuqaroning pensiya mablag‘lari manbai bo‘lib qoladi. Biroq, 
1
Mirzamahmudov M.M. Maqsadli jamg‘armalardan foydalanish samaradorligini oshirish mexanizmini
takomillashtirish. Monografiya. -T.: «IQTISOD-MOLIYA». 2013. –B13. 

---

53 
ayrim mamlakatlar shu tizim ostida maxsus investitsion fondlarni yaratadilar.
Masalan, Ispaniyadagi “Ijtimoiy Himoya Rezervi”, Fransiyadagi “Pensiya rezerv 
fondi”, Kanadaning “Pensiya fondi”