Педиатрия ва болалар гигиенаси

10- МАВЗУ НАФАС ОЛИСҲ ОРГАНЛАРИ, УЛАРНИНГ ГИГИЙЕНАСИ

Нафас олиш гигийенаси деганда, туғри нафас олишни таъминлаш тушунилади.
Нафас жараёнида атмосфера ҳавоси бурун бўшлиғига кириб исийди, намланади, анча чангдан тозаланади. Бурун бўшлиғида тукчаларнинг бўлиши бунга ёрдам беради. Демак, бурун билан нафас олиш гигиеник жихатдан мақсадга мувофиқ ҳисобланади. Оғиз билан нафас олганда калла суягининг юз қисми ва кўкрак қафаси ривожланишида камчиликлар юз беради. Тез-тез шамоллаш халқум ва трахеянинг шиллиқ қаватининг яллиғланишига олиб келади. Аммо гапирганда, ашула айтилганда оғиз билан нафас олишга мажбур бўлинади. СҲунинг учун ашула дарслари ўтказиладиган хоналар озода, ҳавоси еса илиқ бўлиши керак.
Болаларга туғри нафас олишни ўргатиш физкултура машқлари ўтказиш вақтида педагоглар бажарадиган ишлардан биридир. Улар юриш, югуриш ва бошқа турдаги фаолият вақтида, шунингдек, ўтирганда туғри нафас олишни болаларга ўргатиш керак.
Бизни куршаб турган ҳавонинг таркиби нормал шароитда анча доимий бўлади. Кислород 20,94%, карбонат ангидрид гази 0,03% ва азот 79,03% бўлади. Ўқувчиларни тоза ҳаво билан таъминлаш учун синфларда ҳар бир ўқувчига 16 кубР м дан то 20 Кй6Ф м гача, санитария нормаларига мувофиқ еса 4,5 кубР м дан 5 Кй6Ф м гача ега бўлиши керак.
Соғлом организм бу киши организмнинг шундай ҳолатини, яъни унинг барча органлари ва системалари ташқи муҳитнинг ўзгаришларига яхши мослаша оладиган, ўзида хеч қандай ўзгариш сезмайдиган, нормал ақлий ва жисмоний иш бажарадиган, ҳеч қандай касаллик белгиларини сезмайдиган организмдир. Соғлом организмнинг ҳарактерли белгилари шундаки, у ташқи муҳит шароитларининг ҳар қандай мураккаб ўзгаришларига тез мослашишлари билан биргаликда, маълум жисмоний меҳнат қобилятларини юкотмайдилар. Шунга қарамасдан барча болаларнинг ва ўсмирларнинг гавда тузилиши, жисмоний ва ақлий ривожланиши чиниқиши бир хил бўлавермайди. Бу еса болаларнинг ирсий хусусиятларига, социал ва ижтимоий шароитларга ва бошқа таъсир етувчи сабабларга боғлиқдир. Юқорида кўрсатилган сабаблар болаларнинг ёши, жинсидан қатий назар уларнинг ақлий ва жисмоний ривожланиши даражасига таъсир етади.
Вилкенсон ва Пиккет кўрсатиб беришларига ижтимоий келиб чиқиш тулиқ бўлган жамиятларда қариндош-уруғчилик муносабатлар табора оғирлашиб бормокда. Путман (1995) ўзининг изланишлари ва тенгсизлик ва жамиятдаги ёмон (камбағал) ижтимоий муносабатлар мустаҳкамланишининг тескари омили еканлигинингкурсатиб ўтди. 20-асрда АҚШ да ижтимоий капетал даражасидан тенгсизликга юкори тезлик билан кўчиб ўтди. Тенгсизлик даражаси қанча юкори бўлса ижтимоий капетал муносабатлари шунча паст. Ижтимоий капитал бирлашмаси соғлиқни сақлаш тизимига таъсир кўрсатади, лекин ушбу тизимда тенгсизликни камайтиришга ҳам ёрдам берармикан?
Тадқиқотлар инвестицияларнинг жамият даражасидаги соғлиқни сақлаш сохасига сарфланиши тенгсизлик муоммосини хал етишдаги самарали йечими еканлигини кўрсатиб ўтди. Ижтимоий капетални соғликни сақлаш тизимига тўғридан тўғри таъсирларини тадқикотлар ҳужжатлари қаторида, масалан, астма касаллигини болаларда келиб чикиши паст бўлган худудларда кўпроқ учратилган ва ижтимоий капиталнин салбий оқибатлари болалар соғлигига таъсир кўрсатган²⁰.
Шунинг учун тарбиячилар, ўқитувчилар ҳар бир боланинг ана шу физиологик ва психологик хусусиятларига билимларига асосланган ҳолда, таълим ва тарбиявий ишларни олиб бориш мақсадга мувофиқдир.
Касал организм бу киши организмининг шундай ҳолатики, у ташқи муҳит шароитининг озгина ўзгаришларига ҳам мослаша олмайди. Натижада, унинг ақлий ва жисмоний иш қобиляти пасаяди ёки бутунлай йўқолади. Беъмор танасининг маълум қисмида оғриқ пайдо бўлиши, юрак уйнаши, нафас қисиши, кўнгил озиши, умумий қуввацизлик каби касаллик белгиларидан шикоят қилади.