Pedagogikasi

II. 3.  Xalq  pedagogikasida  diniy  ta’lim otlar
«M illiy  istiqlol  g ‘oyasi:  asosiy  tushuncha  va  tam oyilIar»ida  milliy 
g'o y an in g   bosh  g ‘oyasi  «Ozod  va  obod  Vatan,  erkin  va  farovon 
turm ush»  sanalib,  yetakchi  g ‘oyalaridan  biri  diniy  bag‘rikenglikdir. 
Diniy  bag'rikenglik  barkamol  shaxslarga  daxldor  fazilatlardan  biri 
hisoblanadi,  shu bois yoshlam i  dinlam ing tarixi,  ularning g ‘oyalari  bilan
83

---

tanishtirish  orqali  diniy  qadriyatlarga  m unosabati  s hakl I anti ri 1 ad i.  Diniy 
qadriyatlar  esa  o ‘z  navbatida  milliy  va  um um insoniy  qadriyatlarga 
bevosita  va  bilvosita  ta ’sir  k o ‘rsatadi.  Shu  sababli,  xalq  pedagogi- 
kasining  shakllanishi  va  rivojlanishida  diniy  qadriyatlar  m uayyan  o ‘rin 
egallaydi.
Jum ladan,  islom  dini  insonlarni  ezgulik  va  bunyodkorlikka  d a ’vat 
etuvchi,  yosh  avlodni  vatanga  muhabbat,  ajdodlarga  sadoqat  ruhida 
tarbiyalovchi,  mukam m al  axloqiy-m a’naviy  qarashlar  m ajm ui  b o ‘lgan 
bitm as-tuganm as  m anbadir.
Islom   ta ’limoti  o ‘tm ishda  yaratilgan  barcha  ilohiy  ilmlarni  hamda 
insoniy  tajriba  va  fazilatlarni  um um insoniy  qadriyat  sifatida  o ‘zida 
jam ladi,  shu asnoda milliy  qadriyatlarim iz qadr topib, gullab -  yashnadi.
Y urtboshim iz  ta ’kidlashicha,  «...D in  azaldan  inson  m a’naviyatining 
tarkibiy  qismi  sifatida  odam zotning  yuksak  ideallari,  haq  va  haqiqat, 
in so f  va  adolat  to ‘g ‘risidagi  orzu-arm onlarini  o ‘zida  m ujassam   etgan, 
ularni  barqaror  qoidalar  shaklida  m ustahkam lab  kelayotgan  g ‘oya  va 
qarashlam ing  yaxlit  bir  tizim idir.  Ayniqsa,  k o ‘p  asrlar  m obaynida 
xalqim iz  qalbidan  chuqur  jo y   olib,  hayot  m a’nosini  anglash,  milliy 
m adaniyatim iz  va  turm ush  tarzim izni,  qadriyatlarim iz,  urf-odat  va 
a n ’analarim izni  bezavol  saqlashda  muqaddas  dinim iz  qudratli  omil 
b o ‘lib  kelayotganini  alohida  ta ’kidlash  joiz.  N ega  deganda,  insoniylik, 
m ehr-oqibat,  halollik,  oxiratni  o ‘ylab  yashash,  yaxshilik,  m ehr-shafqat 
singari  xalqim izga  m ansub  bo ‘lgan  fazilatlar  aynan  shu  zam inda  ildiz 
otadi  va rivojlanadi».37
D arhaqiqat,  agar  dunyoni  bilish  vositasi  ilm  b o ‘lsa,  din  -   ruhiyati- 
m iz tarbiyachisi,  xalqim izning  maqsadi,  maslagi,  turm ush  an ’analarining 
m ujassam lashm asidir.  Islom   ta ’limoti  va xalq pedagogikasini  bir-biridan 
ayro  tasavvur  etib  b o ‘lmaydi,  zero  har  ikkalasi  ham   xalqim iz 
m a’naviyatini  shakllantirishda katta kuchga ega.
0 ‘zbek  xalqining  boy  pedagogik  qarashlari  muqaddas  Q u r’oni 
K arim,  hadislar kabi  diniy ta ’lim otlar bilan ham ohang holda o ‘zbek  xalq 
pedagogikasining 
m uhim   tarbiya  vositalaridan  b o ‘lib  kelgan  va 
hanuzgacha o ‘z qim m atini y o ‘qotm agan.
H idoyat  kitobi  boMgan  Q u r’on  insoniyatga  ilm   orqali  saodatga 
erishish  y o ‘lini  k o ‘rsatadi.  Q u r’oni  karim ning  ilk  nozil  qilingan  oyati 
ham   « o ‘qi»  deya  boshlangan,  bu  esa  islom da  ilm ning  yuksak  m avqega 
egaligidan  dalolat  beradi.  Abul  Q osim   M ahm ud  az-Zam axshariy  bu 
oyatni  tafsir  qilarkan,  shunday  deydi:  «A lloh  taollo  insonlarga