Pedagogikani o’rganish zarurati. Ma’rifiy qadriyatlar va maqsadlar

3. TA’LIM JARAYoNI TUZILMASINING ASOSIY ELEMENTLARI

Quyidagi tavsiya etilayotgan chizmada ta’lim jarayonining tuzilmasi keltirilgan (1-rasm).

Ta’lim jarayonining tarkibiy qismlari

Ta’lim jarayonini bir tizim deb qaraydigan bo’lsak, uni tashkil etuvchilari, ya’ni elementlariga quyidagilar kiradi:

• 
  o’quv maqsadi;
  
• 
  aniq maqsadlar (kutilayotgan natijalar);
  
• 
  ta’lim beruvchi;
  
• 
  ta’lim oluvchi;
  
• 
  ta’lim mazmuni;
  
• 
  ta’lim metodi;
  
• 
  ta’lim shakli;
  
• 
  ta’lim vositalari;  nazorat va baholash.
  

Ta’lim jarayonini loyihalashtirishda yuqorida sanab o’tilgan elementlardan birortasi e’tibordan chetda qolsa yoki noto’g’ri tanlangan bo’lsa tizim ishlamaydi, demakki, ta’lim jarayoni oldiga qo’yilgan maqsadga erishilmaydi. Pedagogik texnologiyalarning mezonlari. Pedagogik texnologiya tushunchasi uch jixati bilan kursatilishi mumkin.

• 
  ilmiy: Pedagogik texnologiya- ta’lim jarayonini loyixlashtiriuvchi, uning maksadlari, mazmuni va ukitish usullarini urganuvchi xamda ishlab chikuvchi pedagogika fanining tarkibiy kismidir.
  
• 
  jarayonli-tavsifiy: jarayonlar tavsifi (algoritmi), loyixalashtirilgan ta’lim natijalariga erishish uchun ukuv maksadlari, mazmuni, usuli va vositalar majmuasi
  
• 
  jarayonli amaliy: Pedagogik texnologiya jarayonini amalga oshirish. Butun shaxsiy, uskuna va uslubiyat vositalarning faoliyat kursatishidir.
  

Ukuv amaliyotida pedagogik texnologiya tushunchasi kuyidagi uch darajaga bulinadi;

1. 
   umum pedagogik texnologiya- ta’lim tizimining anik kismi, ukuv yurti ta’lim boskichining ma’lum davri uchun ta’lim jarayonini tavsiflaydi.
   
2. 
   Xususiy predmetli (uslubiy) daraja- bir fan . sinf ukituvchi doirasida ukitish mazmuni va ta’lim tarbiyani amalga oshirishga xizmat kiladigan usul va vositalar majmuasidir.
   

1. Lokal (modulli) daraja- ukuv tarbiya jarayonini kismlarining texnologiyasi (faoliyat turlari texnologiyasi, dars texnologiyasi, yangi tushunchalarni xosil kilish, takrorlash. Nazorat kilish texnologiyasi, tarbiya turlari texnologiyasi va xakoza).

Ukuv yurtlari faoliyatida pedagogika fanida xozirgi paytda pedagogik texnologiyalarning xilma-xil vositalari mavjud.Xar bir ukituvchi pedagogik jarayonga uzining tajribasi. Maxorati. Bilimiga yarasha kandaydir innovatsiyalarni olib kiradi.Shunday bulishiga karamay pedagogik texnologiyalarni ayrim jixatlari ( belgilari) buyicha kuyidagi sinflarga bulish mumkin.

Pedagogik texnologiyaning turlari.

№	Belgilari	Pedagogik texnologiyalar
1	Kullash darajasiga kura	Umum pedagogik, xususiy (fan), cheklangan(modul)texnologiya
2	Falsafiy asosga kura	Materialistik va idealistik, dialetik va metafizik. Ilmiy va diniy. Gumanistik va antigumanistik, antroposofik va teasofik, progmatik va ekzistentsialistik, erkin va majburiy tarbiya texnologiyasi
3	Ruxiy rivojlanishning etakchi faktoriga kura	Biogen. Sotsiogen. Psixogen va idealistik texnologiyasi
4.	Ilmiy konseptsiyaga kura	Assosiativ- reflektor. Bixoviorestik, geshtalt, sugistiv, neyrolengvistik va rivojlantiriuvchi texnologiyasi
5	Shaxsga yunalganligi buyicha	Informatsion(bilim malaka kunikmalarni shakllantirish), uzini—uzi rivojlantirish (shaxni uzini uzi boshkarish mexanizmlarini shakllantirish),evristik(ijodiy)kobiliyatlarini rivojlantirish va amaliy malaka, kunikmalarini shakllantirish texnologiyasi
6.	Mazmun va tuzilishiga kura	Ta’lim va tarbiya beruvchi dunyoviy va diniy. Umumta’lim va xususiy fanlar texnologiyasi. Gumanitar va texnoratik, mono va kompleks texnologiyasi
7	Akliy faoliyatni tashkil etish va boshkarishga kura	Ochik (nazoratsiz va zarur uzgartirishlar kiritilmaydigan ), tsiklik, tarkok(frontal) yoki ynaltirilgan (individual). Oddiy yoki avtamatlashtirilgan texnologiyasi
8	Ukituvchining ukuvchiga munosabatiga kura	Avttoritar. Shaxsga yunaltirilgan(antropotsentrik), insonparvarlik. Xamkorlik. Erkin tarbiya texnologiyasi
9	Ukuvchilar kategoriyasiga kura	Umummaktab . chukurlashtirilgan ta’lim (gimnaziya. Letsiy, kollej), turli buzilishlarni tugrilovchi texnologiyasi
10	Tashkiliy shakllari buyicha	Individual. Guruxli akademik(letsiy kollej. Bakalavr, magistr), sinf dars texnologiyasi mukobillashtirilgan (differentsial) an’anaviy va noan’anaviy ta’lim texnologiyasi
11	Ustuvor usullarga kura	Reproduktiv ukitish, dasturli ukitish. Tushuntirish(kurgazmalilik asosida ). Rivojlantiruvchi muammoli, axborotli(kompyuterlashgan) ukitish . uzuzini rivojlantiruvchi. Uyinlar ijodiy izlanish texnologiyasi

Pedagogik texnologiyalar uz moxiyatiga kura pedagogik sistemalarning tarkibiy kismi bulib xisoblanadi.Shuning uchun, edagogik texnologiyalarni pedagogik sistemalar masalasi bilan birgalikda taxlil kilish mumkin.

Pedagogik sistema tarkibiga kuyidagi bir-biri bilan boglik kismlar kiradi. 1.Ta’lim va tarbiya maksadlari.

2.Ukuvchilar. ularning shaxsiy xususiyatlari.

3. Ukituvchilar yoki ta’limni olib boruvchi kompyuterlashgan texnik vositalar. 4.Ta’lim va tarbiya mazmuni.

5.Pedagogik faoliyatning tashkiliy shakllari.

6.Kuyilgan maksadlarni amalga oshiruvchi didaktik jarayonlar.

Ijtimoiy (davlat) buyurtma

1-rasm Pedagogik sistemadagi funktsional bog’lanishlar