Pedagogikanı oqıtıw metodikası

 
Tema: Milliy ta`rbiyanin` maqseti ha`m waziypalari 
 Jobasi: 
I. Ta`rbiyanin` maqseti haqqinda uliwma tu`sinik 
II. Milliy ta`rbiyanin` maqseti 
III. Milliy ta`rbiyanin` quramli bo`limleri ha`m olardin` waziypalari. 
IV. Ta`rbiyanin` quramli bo`limlerinin` tu`rerinin` o`z-ara baylanisi. 
A`debiyatlar: 
1. Karimov I.A. Jas a`wladtin` u`ylesip rawajlaniwi O`zbekstan protsessinin` tiykari. 
“Erkin Qaraqalpaqstan”, 1997, 3 sentyabr`. 

---

2. Karimov I.A. Joqari ruwxiyliq ja`miyet rawajlaniwinin` iykari. “Xalq swzi”, 1998, 12-
noyabr`. 
3. Karimov I.A. O`zbekstan XXI a`sirge umtilmaqta. “Erkin Qaraqalpaqstan”, 1999. Q 
7-aprel` 
4. Karimov I.A. Ideologiya-bul millettin`, ja`miyettin`, ma`mlekettin` birlestiriwshi 
bayrag`i. “Erkin Qaraqalpaqstan”, 1998, 2-iyul 
5. Karimov I.A. Salamat a`lad-bizin` elimizdin` keleshegi. “Erkin Qaraqalpaqstan”, 1999, 
11-dekabr 
6. Prezidenttin` 1996-jil 9-sentyabr`degi “Ruwxiyliq ha`m ag`artiwshiliq” haqqindag`i 
Pa`rmani. “Erkin Qaraqalpaqstan”, 1996, 12-sentyabr`. 
7. Padagogika A.K.Munavvarovtin` uliwma redaktorlig`inda. T., 1996 
8. Gaybullaev N ha`m basqalar. Pedagogika.T., 1997 
9. Pedagogika tariyxi.T.,1996 
10. Wzbek pedagogikasi tarixi. A. Zunnunovtin` uliwma redaktorlig`inda.T., 1997 
11. Xashimov K. Ochil.S. Wzbek pedagogikasi antologiyasi.T., 1995 
12. Hadis I-IV tom.T.1992-1997 
13. Qosnazarov K. Milliy ta`rbiya haqqinda oylar. “Erkin Qaraqalpaqstan”, 1999, 18-may. 
1.Ta`rbiyanin` maqseti haqqinda ulima tu`sinik. 
“Maqset” tu`sinigi ilimiy tu`sinik bolip belgili bir xizmettin` aqirg`i na`tiyjesin sanali 
an`law degen ma`nisti bildiredi. Maqset “nege umtiliw kerekligin”, “neni a`melge asiriw 
za`ru`rligin” ko`rsetedi. Ta`rbiyanin` maqsetinin` aamnin` keleshekte qanday kamalg`a kelgen 
insan bolip jetisiwshi boljawg`a boladi. Sonliqtan ja`miyettegi ideal Adam tu`sinigi ta`rbiya 
maqseti tu`sinigi menen uyg`inlasip ketken. 
Ta`rbiya barliq waqitta aniq maqsetke qaratilg`an protsess. Ta`rbiya maqsetsiz bolmaydi, 
al Adam balasi masqetsiz jasay almaydi. Maqset adam balasin o`zinin` materialliq muta`jliklerin 
qandiriwg`a, ruwxiy talaplarin qanaatlandiriwg`a, jollaydi. 
Ta`rbiyanin` uliwma ha`m jeke maqsetleri boladi. Ta`rbiyanin` uliwma bas maqseti 
ja`miyettegi oqiw-ta`rbiya ornilarinin`, ja`miyetlik institutlarinin` ha`m basqa ta`rbiya 
mekemelerinin` `a`lim-ta`rbiya jumislarinin` bag`darlarin, padegogikaliq ta`sir etiwdin` xarakterin 
belgilep beredi. Ja`miyettin` rawajlanwi, ta`lim-ta`rbiyanin` jetilisiwi na`tiyjesinde olarg`a 
aniqliqlar. Toliqtiriwlar, o`zgerisler kiritilip bariladi. Jeke maqsetler, usillar, metodlar, oqitiw 
ha`m ta`rbiya tu`rleri ta`rbiyanin` uliwma bas maqsetinen g`a`rezli bolad. Ta`rbiyanin` bas 
maqsetin turmisqa jemisli asiriw ushin insan shaxsi rawajlandirwdin` ol ya bul basqishinda ta`lim 
ta`rbiya waziypalarin sheshiwge baylanisli jeke maqsetler, jeke waziypalar kelip shig`adi. 
Ma`selen, o`spirim jasindag`i balalardi jinisiy ta`rbiyalawdin` maqseti, baslawish klasslarda dene 
ta`rbiyasinin` waziypalari t.b. Sabaqlardi jobalastiriw ha`m o`tkeriwde sabaqtin` mag`liwmatliq, 
ta`rbiyaliq rawajlaniwshiliq maqsetleri ko`rsetiledi. Ta`rbiya jumislarin sho`lkemlestiriwde onin` 
jobasi (bag`darlamasi) du`zilip ta`rbyaliq maqseti aniqlanadi, qanday adamgershilik sipatinda 
rawajlandiriw ha`m qa`liplestiriw za`ru`rligi belgilenedi. 
Oqiwshilarda bilimdi o`zlestiriwde, ka`sip-o`ner islewde, o`zinshe oqip bilim aliwda, 
o`zin-o`zi ta`rbiyalawda o`z aldilarina maqsetler qoyadi, maqsetke erisiwge, maqsetke jetiw 
jolindag`i qiyinshiliqlardi jen`iwge umtiladi. Tan`lag`an maqsetine qaray oqiwshilarda is-
ha`reket, minez-quliq motivlerin kelip shig`adi. 
Pedagogikaliq xizmettin` na`tiyjeliligi trbiyashinin` o`z aldina qoyg`an maqsetti aniq, 
teren` ha`m toliq tu`siniwine, oni aqilg`a ug`oaslig`i menen a`dilligine isenimine ha`m 
ta`rbiyalaniwshilardi ol maqset penen jasawg`a, miynet etiwge, hu`jdan menen oqiwg`a 
jollaniwina baylanisli boladi. 
Ta`rbiyanin` uliwma ha`m jeke maqsetleri ra`smiy tu`rde Nizam aktlerinde xaliq 
bilimlendiriw Nizamlarinda, kadrlar tayarlawdin` milliy bag`darlamasinda, oqiw orni ustavlarinda 
ta`lim-ta`rbiya jol-jobalarinda ha`m bag`darlamalarinda, sabaq ha`m ta`rbiya jobalarinda ha`m 
basqa hu`jjetlerde bayan etiledi. 

---

Ta`rbiya ja`miyetlik qubilis bolip ol aldin bir maqsetti go`zlep iske asiriladi. Ha`r bir 
ja`miyet jas a`wladti ta`rbiyalaw ushin ol aldi burin ta`rbiyanin` maqsetin ha`r ta`repleme teren` 
oylap shan`araq ja`miyetlik sho`lkemler, mug`allimler, ta`rbiyashilar, awil aqsaqallari jiyinlari, 
ma`kan ken`es ag`zalari ha`rbir puqara ta`rbiyanin` maqsetin bilmey turip, qanday adamdi 
ta`rbiyalawdi tu`sinbey ta`lim ta`rbiya jumislarin sapali ha`m na`tiyjeli alip barwi mu`mkin emes. 
Sonin` ushin ta`rbiyanin` maqseti xaliq pedagogikasinda en` basli mashqalalardan biri bolg`an. 
Ta`rbiyanin` maqseti adamzat a`miyetinin` talabin sa`wlelendiredi. Ta`rbiyanin` maqseti 
ja`miyettin`, ondag`i ilim, texnika, texnologiya, ekonomika ha`m ma`deniyattin` rawajlaniw 
da`rejesine, o`ndiris ku`shleri menen o`ndiris qatnasiqlarna qaray belgilenedi. Bunnan ta`rbiyanin` 
maqsetin oydan shig`ariwg`a, og`an ju`zeki qatnas jasawg`a bolmaydi degen juwmaq shig`adi. 
II. Milliy ta`rbiyanin` maqseti 
Ta`rbiyanin` maqseti- o`mir maqseti xaliq pedagogikasnin` payda boliwi ha`m rawajlaniwi 
menen sabaqlas. Adamzat ja`miyetinin` belgili bir rawajlaniw da`wirinde adamlar topari ha`m 
qa`wimlerdin` birigiwi negizinde xaliqlar, onin` jaslardi turmisqa tarlawdag`i a`meliy ta`jiriybesi 
xaliq pedagogikasi payda boldi. Ja`miyettin` bunnan keyingi rawajlaniw basqishinda ha`r tu`rli 
ob`ektiv sebeplerge baylanisli xaliqlar tiykarinda milletler kelip shiqti. Milletlerde jaslardi uliwma 
insaniy ha`m milliy qa`diriyatlar ruwxinda ta`rbiyalawda o`zgeshe ta`jiriybeler toplandi ol milliy 
ta`rbiya dep ataldi. 
Millettin` ta`lim ta`rbiya beriwdegi qiyallar menen oylari, tilekleri menen u`mitleri, 
niyetleri menen arziw a`rmanlari ta`rbiyanin` milliy maqsetine aylandi ta`rbiyanin` milliy maqseti 
qa`liplesti. Milliy ta`rbiyanin` mashqalalarin u`yrenetug`in milliy pedagogikanin` tirnag`i qalandi. 
Milliy pedagogika da`wirler asa rawajlanip ha`m qa`liplesip bu`gingi ku`n da`rejesine jetti. 
Milliy ta`rbiya, milliy ta`rbiyanin` maqseti jo`nindegi en` da`slepki oylar xaliq 
pedagogikasinin` tiykarg`i dereklerinen biri esaplang`an xaliq do`retpelerinde bayan etilgen. Xaliq 
do`retpelerinin` negizgi tu`rleri da`stanlar menen erteklerde, a`psanalar menen naqil-maqallarda, 
basqa da`reklerde, unamli qaharmanlar xaliqtin`, watannin` shin aamat aqil parasatli, 
adamgershilikli, hu`jdanli, tapqir, ras so`zl, hdal, uqipli, miynet su`ygish, ka`sip o`nerli, miyrim 
sha`pa`a`tli, miyriwbetli, qayri-saqawatli, insapli, qiyinshiliqlardan qoriqpaytug`in ma`rt etip 
ko`rsetiledi. Tuwg`an jerin, xalqin dushpannen qorg`aytug`in batir, ata-anasi ha`m tuwg`an 
tuwisqanlarina g`amxor, adamlarg`a mehriban insaniy go`zzal. Muhabbatqa opadar, su`yiklisine 
sadiq, so`zi menen isi bir, wa`desine berk insan, ardaqli a`ke, mehriban ana, hadal perzent 
sipatinda ta`riyplenedi. 
III. Milliy ta`rbiyanin` quramali bo`limleri ha`m olardin` waziypalari 
Milliy trbiyanin` bas maqsetin iske asiriwda ta`rbiyanin` arnawli quramli bo`limleri tu`rleri 
qollaniladi. Ta`rbiyanin` ha`rbir quramli bo`liminin` tu`rinin` bas maqseti: salamat a`wladti ha`r 
ta`repleme u`ylesikli rawajlandiriw ha`m qa`liplestiriw jolinda qatar waziypalari boladi. 
Ta`rbiyanin` waziypalari delingende ta`rbiyanin` jobalastirilg`an aqirg`i na`tiyjesine maqsetine 
erisiw ushin orinlanatug`in talaplar sistemasi tu`siniledi. 
Milliy ta`rbiyanin` maqseti milliy ta`rbiyanin` to`mendegi quramli bo`limlerin-tu`rlerin o`z 
ishine qamtiydi: aqil, ruwxiyliq a`dep-ikramliq, miynet, dene, estetikaliq, jinis, ekonomikaliq, 
ekologiyaliq, huqiq ha`m a`skeriy ta`rbiya. 
Ta`rbiyanin` ha`rbir quramli bo`limi tu`ri mektepte sabaqta. Klasstan ha`m mektepten tis 
jumislardi a`melge asiriladi. U`yde, balalar jasaytug`in ortaliqta, ja`miyetlik sho`lkemler, ma`kan 
ken`es ha`m awil puqaralari jiyini jumislarinda dawam etedi.
Aqil ta`rbiyasi: Aqil ta`rbiyasi salamat a`wladti kamalg`a jetkeriwde milliy ta`rbiyanin` 
jetekshi ha`m a`yyem zamanlardan beri qollanilip kiyatirg`an tu`rlerinen biri. Dana xalqimiz 
“bilek su`rindirmegendi bilim su`rindiredi” dep bilimnin` qu`diretli ku`shin, “Bilimli elge nur 
jawar” dep bilim xaliqtin` abadan turmisi menen Adam balasi baxtinin` gilti ekenligin tu`sindirip 
“Asiq oynag`an azar, top oynag`an tozar, ha`mmesinen ko`p oqip, bilim alg`an ozar” dep na`siyat 

---

etken, jaslardi bilim aliwg`a jollag`an. Onin` menen de toqtamay “Alim bolsan` a`lem seniki” dep 
ken`es bergen. 
Islam ta`liymatinda “Bir saat ilim u`yreniw tu`ni menen ibadat etip shiqannan artiq”. “Ilim 
u`yreniw ha`rbir momin ushin parazdur” dep aytiladi. 
Ruwxiyliq a`dep-ikramliq ta`rbiya. Ta`rbiya ruwxiyliq-a`depikramliq ta`rbiyasinan 
baslanadi. Sebebi “Ruwxiy du`n`ya insannin`, xaliqtin`. ja`miyettin`, ma`mlekettin` ku`sh 
qu`direti”. (I.Karimov). Prezidentimiz bul pikirin dawam etip “Ruwxiy bayliq-material bayliqtan 
min` ma`rte u`stin turadi” dep esaplap tastiyiqladi. Bilimdanliq, Watandi su`yiw, joqari 
adamgershilik, milliy g`a`rezsizlik sana-sezim, tabislarg`a baslaw milletler arasindag`i dosliqti 
bekkemlew ruwxiyliqtin` tiykarg`i sipatlari esaplanadi. 
Miynet ta`rbiyasi. Xalqimiz turmistin` miynetinde, miynettin` ra`tinde ko`rgen xaliq. 
Anna-Watanimizdag`i material ha`m ruwxiy bayliqlardin` barlig`i xalqimizdin` taban teri 
do`retiwshilik penen islegen hadal miyneti tiykarinda jaratilg`an. Miynetkesh xalqimiz jaslardi 
miynet protsessinde kamalg`a keltirgen. Hu`jdan menen miynet islewdi, miyneti su`yiwdi, miynet 
adamlarin hu`rmetlewdi, miynet na`tiyjesinde jaratilg`an bayliqlardi qa`dirlewge, u`nemlewdi, 
isparkershilikke jol qoymawdi jaslardin` ku`ndelik turmis talabina ha`m minez-qulqina a`detine 
aylandirilg`an. Miynet bas ta`rbiyashi ha`m ha`r ta`repleme rawajlaniiwdin` negizgi deregi degen 
juwmaqqa kelgen. Buni xalqimiz jaratqan mina naqil-maqallardin` ma`nisinen de an`lawg`a 
boladi: “Miynettin` ko`zin tapqan, baxittin` o`zin tabadi”, “altin otta belli, adam miynette belli” 
t.b. Sonday etip xalqimiz balalardi miynetke erteden qatnastirip keleshek turmisqa aldin tayarlap 
barg`an.
Baslawish klass oqiwshilarinin` jedelligi jan`a miynet tu`rin u`yreniw ha`m onin` 
na`tiyjesin ko`riw menen baylanisli boladi. O`spirimler ha`m u`lken mektep jasindag`i 
oqiwshilardin` jedelligi adamlar menen qarim-qatnasta,xizmette,oqiwda,turmista,.o`zin-o`zi 
ta`rbiyalawda,o`zinshe oqip bilim aliwda ko`rinedi. Xizmet ha`m qarim-qatnasin qatnasiwshilari 
sonin` ishinde oqiwshi onin` ga` sub`ekti ga` ob`ekti xizmetin atqaradi. Oqiwshi shaxsi tiykarinan 
o`zinin` jedelli xizmeti ha`m qarim-qatnasi protsessinde ilg`alli rawajlanadi.Sonliqtan oqiwshinin` 
ha`r tu`rli jedelli xizmetin ha`m qarim-qatnasin maqsetli tu`rde sho`lkemlestiriw og`iri 
a`hmiyetli,oqiwshinin` ha`r tu`rli jedelli xizmeti ha`m qarim-qatnasi onin` erkin, jetik, do`retiwshi 
shaxs bolip kamalg`a jetiwine ku`ta` ja`rdem beredi. Al oqiwshinin` bay biologiyaliq derekleri 
onin` jedelli qarim-qatnas jasawina o`lken mu`mkinshilik tuwdiradi. 
Oqitiw ha`m ta`rbiya protsessinde mug`allim menen oqiwshilar,oqiwshilar menen 
oqiwshilar,turmista ha`m miynette oqiwshi qatarlari,kishkeneler ha`m u`lkenler menen tu`rli-
tuman qatnaslarg`a tu`sedi. Qarim-qatnas oqiwshi iqtiyajinin` ayriqsha bir tu`ri. Qarim-qatnas 
protsessinde oqiwshi o`zgelerdi u`yrenedi ha`m o`zin an`laydi.Sotsialliq ta`jiriybeni,uliwma 
insaniy ha`m milliy paziyletlerdi o`zlestiredi, o`zin shas sipatindaseze baslaydi, ja`miyetlik turmis 
qa`lpine a`detlenedi. 
Oqiwshinin` belgili maqsetke qaratilg`an jedelligin rawajlandiriw onin` shaxsin 
qa`liplestiriwdin` 
bas 
bag`dari 
bolip 
tabiladi.Sebebi 
jedellik 
oqiwshinin` 
ta`biyg`iy 
dereklerinin`,uqipliq nishanlarinin` rawajlaniwinin` za`ru`r sha`rti esaplanadi.Biyimlilik ha`m 
uqipliq xizmet tu`rinde ju`zege shig`adi ha`m qa`liplesedi. 
Oqiwshinin` na`silden alatug`in ta`biyg`iy derekleri ko`p tu`rli ha`m ko`p 
sanli.Olardin` negizinde qolayli ortaliqta alip barilg`an ha`m sho`lkemlestirilgen miynet 
protsessinde ha`r tu`rli uqipliqlar rawajlanadi,uqipliqlar o`z na`wbetinde talant da`rejesine 
ko`teriledi. 
Oqiwshi ortaliq,ta`lim-ta`rbiya,miynet ha`m qarim-qatnas ta`sirine ya unamli ya 
unamsiz,qarsiliqli 
ya 
qarsiliqsiz 
qatnasta 
boladi,ta`sirdi 
tu`rlishe 
ha`m 
ha`r 
tu`rli 
mug`darda,ku`shli yaki ku`shsiz qabil etedi.Eger oqiwshi o`zinin` xizmetin su`yse,onin` bul 
tarawdag`i 
biyimliligi,uqiplig`i 
tez 
ku`shli 
tu`rde 
ju`zege 
shig`adi 
ha`m 
ilg`alli 
rawajlanadi.Iqtiyaj,qizig`iw,ma`pdarliq,maqset ha`mmesi birge qosilip oqiwshinin` barliq ku`sh-
g`ayrati iske qosadi.Sonin` ushin olar oqiwshinin` xizmetke jollaytug`in, uqipliqlarin 
jetilistiretug`in, talantin qa`liplestiretug`in ku`sh bolip xizmet qiladi. 

---

O`zindegi uqipliqti rawajlandiriw ushin oqiwshinin` belgili xizmet tu`rine qizig`iw,ka`sipti 
ha`wes etiwi ele jetkiliksi.Onin` o`z u`stinde qunt penen iyelewi u`lken a`hmiyetke iye boladi. 
Misali Isaak N`yuton oqiwshiliq da`wirinde oqiwg`a uqipsiz K.S.Stanislavskiy kishkeneliginde 
saqaw , A.V.Suvorov tuwilg`anda na`renjan awriwli bala bolg`an.Olar o`z aldina aniq ha`m qatti 
maqset qoyip tan`lay sistemali miynet etiwi na`tiyjesinde N`yuton du`n`yanin` belgili fizik 
alimi.Stanislavskiy oris teatr o`nerinin` atasi.Suborov bolsa ulli sa`rkarda da`rejesine jetken.Bizin` 
ulli babalarimiz Farg`aniy, Farobiy, Beruniy, Xorezmiy, Ibn Sino, Ulug`bek ha`m basqalar 
o`zlerinin` tinimsiz do`retiwshilik miyneti arasinda du`n`ya alimlari qatarinan mu`na`sip rin 
iyeledi. 
Juwmaqlap aytqanda jedelli xizmet ha`m jedelli qarim-qatnasiq oqiwshinin` jetik, erkin 
ha`m do`retiwshi`shaxs bolip kamalg`a keliwinde tiykarg`i faktorlardan biri bolip sanaladi. 
T.Ta`rbiya menen rawajlaniwdin` o`z-ara baylanisi. 
Oqiwshi shaxsin na`tiyjeli qa`liplestiriw pedogogtin` ta`rbiya menen rawajlaniw 
arasindag`i ku`ta` quramali baylanisti esapqa alip ta`lim-ta`rbiyani sheber uyimlastiriwina 
baylanisli boladi. Aniq maqsetti go`zlep duris ju`rgizilgen ta`rbiya rawajlaniwdi basqaradi ha`m 
tezlestiredi. Demek oqiwshi shaxsinin` rawajlaniwi menen qa`liplesiwinin` talapqa ilayiqli 
ta`rbiyadan g`a`rezli boladi.Sebebi ta`rbiya rawajlaniwdan aldin ju`redi (bul jaqsi)rawajlaniwdi 
izine ertedi ha`m oqiwshi oqiwshi shaxsinin` rawajlaniwin belgileydi.Sonin` menen birge ta`rbiya 
rawajlaniwdan g`a`rezli boladi ha`m og`an tiykarlanadi,rawajlaniw da`rejesine su`yenedi. 
Oqiwshinin` anatomiyaliq-fiziologiyaliq ha`m psixologiyaliq (qabil etiw, aqil-oyi, sezimi, yadi, 
t.b.) sipatlarinin` rawajlaniwi jan`a ta`rbiyaliq waziypalar qoyip olardi tabisli sheshiwge 
mu`mkinshilik jaratadi. A`lbette ta`rbiyanin` printsipleri, waziypalari, mazmuni, tu`rleri, qurallari, 
metodlari oqiwshi shaxsinin` jetken ha`m jaqin keleshekte jetetug`in rawajlaniw da`rejesine say 
boliwi lazim. 
Ta`rbiya oqiwshi,oqiwshilar topari ha`m ja`ma`a`ti aldina aniq waziypalar qoysa,olardi 
sol waziypalardi orinlawg`a jollasa, jedellikti, o`z betinshelikti, do`retiwshilikti ta`minlese, o`zin-
o`zi ta`rbiyalawg`a ha`m o`zinsheoqip bilim aliwg`a jigerlendirse oqiwshi shaxsinin` ha`r 
ta`repleme rawajlaniwi sonsha tezlesedi,u`ylesikli qa`liplesiwi sa`tli boladi. 
Demek na`sil, ortaliq ha`m ta`rbiyanin` qospali ta`siri menen jedelli xiemet ja`ne qarim-
qatnas na`tiyjesinde oqawshi shaxs sipatindakamalg`a jetedi.Oqiwshilarg`a adamgershilikli 
qa`siyetler ha`m psixikaliq sipatlar usinday kompleksli ta`sirler,ilajlar tiykarinda payda 
boladi,rawajlanadi ha`m qa`liplesedi.
aqiyqatinda ta`biyg`iy dereklerge iye emes (kesel balalardi esapqa almag`anda) yamasa 
ta`biyat 
bergen 
mu`mkinshilikleri 
rawajlanbaytug`in 
bala 
joq.esh 
na`rsege 
u`yrenbeytug`in,ta`rbiyaliq ta`sirge berilmeytug`in bala bolmaydi. Ha`r bir oqiwshini tabisli 
ta`rbiyalasa ha`m jemisli oqitsa boladi. 
Duris oqiwshilar arasinda pedogogikaliq ta`sirge a`ste beriletug`in yamasa qarama-qarsiliq 
ko`rsetetug`in,o`zlestiriwi to`men,ta`rbiyasi qiyin balalar ushiraydi.Biraq bunnan geypara 
oqiwshilar oqiwg`a pu`tkilley uqipsiz,ayrimlarin hasla ta`rbiyalaw mu`mkin emes degen pikir 
kelip shiqpawi kerek.Bunin` sebebi birinshiden oqiwshinin` jeke o`zgesheligi esapqa 
alinbag`an,ekinshiden jeke o`zgesheligi esapqa alinsada og`an ta`rbiyaliq ta`sir ko`rsetiw 
usillari,metodlari duris tan`lanip sheber qollanilmag`an,oqiwshinin` ju`regine tu`setug`in 
pedogogikaliq “gilt” tabilmag`an boliwi mu`mkin. U`shinshiden oqiwi to`men, ta`rbiyasi qiyin 
oqiwshilardi tabisli oqitiw menen ta`rbiyalawdin` usillari, qurallari ha`m metodlari pedogogika-
psixologiya ilimleri ta`repinen ele jeterli izertlenbegen boliwi itimal. 
O`zin-o`zi tkeseriw ushin problemali sorawlar,testler,ma`seleler ha`m tapsirmalar. 
Q.Ne ushin ata-anadan dara-dara ha`tte egiz tuwilg`an balalar bir-birinen o`zgeshe 
boladi,bir-birine uqsamaydi ha`m bir-birin ta`kirarlamaydis 
2.Bir shan`araqta ha`m bir mug`allimnin` qolinda ta`lim-ta`rbiya alg`an oqiwshilardin` biriewleri 
ayriqsha oqiydi, a`depli, al ekinshi birewleri to`men oqiydi,ta`rtipsiz. Bul qubilisti siz qanday 
tu`sinesizs 
3.Ayrim adamlarda uqipliq ha`m talant erte, geyparalarda erte jasta, u`shinshi birewlerde 
u`lken jasta ju`zege shig`adi. Siz bunin` sebebi nege baylanisli dep oylaysizs.

---

TEST. Adamnin` rawajlaniwi degen nes 
A) Adam denesinin` san jag`inan o`zgeriwi. 
V)Adamnin` sotsialliq maqluq sipatinda denesinin` pu`tkil o`miri boyinsha san ha`m 
sapa jag`inan o`zgeriwi. 
S)Adamnin` rawajlaniw ha`m ta`rbiya na`tiyjesinde sotsialliq maqluq bolip 
qa`liplesiwi. 
D) Adamda za`rurli ko`z-qaras ha`m insaniy sipatlardi maqsetli qa`lipletiriw. 
E) Duris juwap joq. 
2. TEST. Shaxstin` qa`liplesiwi dep nege aytamizs 
A) Adamda za`ru`rli ko`z-qaras ha`m insaniy sipatlardi maqsetli qa`liplestiriw. 
V) Adam denesinin` san jag`inan o`zgeriwi. 
S) Adamnin` sotsialliq maqluq sipatinda denesinin` pu`tkil o`miri boyinsha san ha`m 
sapa jag`inan o`zgeriwi. 
D) Adamnin` rawajlaniw ha`m ta`rbiya na`tiyjesinde sotsialliq maqluq bolip 
qa`liplesiwi. 
E) Adamnin` uliwma insaniy ha`m milliy qa`diriyatlardi iyelewi. 
Q.MA`SELE.pJaqsidan jaman tuwadi issi nang`a alg`isiz,jamannan jaqsi tuwadi adam 
aytsa nang`isizG`.pAtasin ko`rse quda bol,enesin ko`rde qizin alG`.Usi xaliq naqil-maqallarinin` 
ma`nisin oylap ko`rin`iz ha`m olardi basshiliqqa alip ata-analarg`a qudu-qudag`ay boliw,jigitlerge 
u`yleniw,qizlarg`a turmisg`a shig`iw haqqinda qanday ken`es berer edin`izs 
2.MA`SELE.Indiyali bala Ramu kishkeneliginen qasqir balalari menen birge 
ta`rbiyalanadi.Ol qasqirdin` balalarina uqsap ku`ndiz uyiqlap tu`nde olar menen birge an`g`a 
shiqti,pispegen go`sh jedi,to`rt ayyaqlap ju`rdi,irildap adamg`a topildi,qullasi qasqirday jasawg`a 
a`detlendi.Adamlar Ramudi uslap a`kelip a`skeriy emlewxanag`a ornalastiradi.Bir neshe jildan 
keyin Ramu adamlar menen qarim-qatnas jasawg`a u`yrenedi,ol ele so`ylewge uyrenbedi,so`zdin` 
ma`nisin tu`sinbedi. 
Turmistan aling`an bul fakt neni an`latadis 
1.TAPSIRMA.Keyingi 
jillari 
uqipli,intali 
oqiwshilar 
ushin 
matematika 
fizika,ximiya,qosiq-saz,shet-tili ha`m basqa arnawli klasslar,mektepler ashilmaqta.Usinday islep 
oqiwshilardi paqilliG` ha`m paqilsizG` dep eki toparg`a bo`lgen bolmaymiz bas
2.TAPSIRMA.RESPUBLIKAmizda adamlar arasinda ha`r tu`rli jinayatlar ko`beyip 
ketti.Olardin` kelip shig`iwi sebeplerin ha`r kim ha`r tu`rli boljaydi.Birewler bazar 
qatnasinan,ekinshi 
birewler 
nizamnin`,jazanin` 
boslig`inan,u`shinshi 
birewler 
qitshiliqtan,to`rtinshi birewler ta`rbiyadan,besinshi birewler na`silden,basqalar jasap turg`an 
ortaliqtan ko`redi.Olardin` qarsilas sovet ma`mleketi tarqag`anina 10-jil boldi, demde ta`rbiyani 
umitip kettik pes 1916-1917 ha`m 1930-1933 ha`m 1941-1947-jillari bunnanada beter ash-
a`ptadarliq bolg`an gey,nizam, jaza,ta`rtip buring`ig`a qarag`anda qattig`oy-,degen pikirlerdi 
aytadi. 
Siz usi ma`selelerdin` barlig`in o`lshestirip ko`rip,zan` ma`kemelerinen misillar 
tawip,a`debiyatlardi oqip,adamlar menen pikirlesip a`meliy sabaqti do`n`gelek stol a`tirapinda 
bolatug`in ashiqtan-ashiq so`ylesiwge tayarliq ko`rin`izs 
U`shinshi klassta ana tilinen o`tkeriletug`in bir saatliq sabaqtin` jan`asha u`lgili jobasi. 
1.Sabaqtin` temasi: Dawisli sesler. 
2.Sabaqtin` tu`ri:Da`stu`riy emes oyin-jaris sabag`i. 
3.Sabaqtin` maqseti: 
A) Mag`liwmatliq :Oqiwlaqlarda dawisli seslerdin` aytiliwi,esitiliwi,qollaniwi ha`m 
jaziliwi haqqinda bilimler menen qurallandiriw. 
B) Ta`rbiyaliq maqseti:Oqiwshilardi dawisli seslerdi qollanip a`debiy tilde 
so`ylewge,suliw jaziwg`a a`detlendiriw,ana-tilin su`yiwge ha`m oni maqtanishetiwgeta`rbiyalaw. 
V) Rawajlandiriwshiliq maqseti: Oqiwshilardin` baqlawin,biliw ku`shlerin,biliw 
uqipliqlarin ha`m o`z betinshe erkin pikirlewin rawajlandiriw. 

---

4.Ma`mleketlik bilimlendiriw standartina muwapiq bul tema boyansha 3-klass 
oqiwshilarinin` u`yrenetug`in za`ru`rli tu`sinikleri, o`zlestiriwi lazim bilimler jiyindisi,a`melde 
qollap u`yreniwi talap etiletug`in eplilik,ko`nlikpeleri. 
Tu`sinikler: ces,dawisli ses. 
Blimler:Qaraqalpaq tilindegi dawisli sesler,olardin` jubaylasip keliwi ha`m bir-birinen 
o`zgesheligi. 
Eplilik,ko`nlikpeler: Dawisli seslerdin` jubaylasip keliwin ha`m olardin` bir-birinen 
o`zgesheligi ajratiw,olardi so`ylew ha`m jaziwdi o`z orninda qollana aliw. 
5.Sabaqta qollanilatuqin pedogogikaliq texnologiyalar: 
1.Kognitivlik 
(bilim 
beretug`in)pedogogikaliq 
texnologiya.Bul 
pedogogikaliq 
texnologiyani qollaw menen oqiwshilardin` tema(pa`n) boyinsha bar bilimlerdi,ta`jiriybelerdi 
o`zlestiriwine,olar menen qurallaniwina,ku`ndelik turmista qollawina erisiw. 
2.Evristikaliq 
pedogogikaliq 
texnologiya. 
Mashqalali 
oqitiw 
elementlerinen 
paydalanip oqiwshilardi qizig`ip u`yreniwge,erinbey izleniwge,bilimdi o`zlerine taptiriwg`a 
shiniqtiriw. 
3.Oqiwshilarg`a 
bilim 
beriwde 
xabar 
texnologiyasinan, 
olardin` 
bilim,eplilik,ko`nlikpelerin tekseriw ha`m bahalawda reyting texnologiyasinan paydalaniw. 
6.Sabaqta qollanilatug`in metodlar: A`n`gime,gu`rrin`,induktsiya,dedeuktsiya,sabaqliq 
penen islew,shinig`iw,o`zbetinshea`meliy jumis,oyin ha`m jaris. 
7.Sabaqti qurallandiriw: 1.Ma`mleketlik bilimlendiriw standarti. G`UstazG`,1999, 11-
dekabr`.2.Qaraqalpaq tili bag`darlamasi.N, 1997.3.Sharipov A,Odilova M.Ana-tili metodikasi. T. 
1984.
R. Pirniyazov Q. Baslawish klasslarda qaraqalpaq tilin oqitiw metodikasi. N.1993. 5. 
Dawenov E. Qaraqalpaq tili. N. Q997. Y. Qoldan islengen ko`rsetpeli qurallar. U. Komp`yuter. 8. 
Uliwma orta bilim beretug`in mekteplerge oqiwshilar tayarlig`i da`rejesinin` reytingi haqqinda 
reje (ta`jiriybe sinaw sin`ari) O`zbekstan respublikasi xaliq bilimlendiriw ministrliginin` 2001 jil 
14 sentyabr`degi 133 , buyrig`i G`UstazG` 2001 jil 8 noyabr`. 
Sabaqtin` barisi. 
Q.Sabaqtin` baslaniwin sho`lkemlestiriw (1-2m) Bunin` ushin klassqa xosh kewilli 
kirip oqiwshilar menen jilli ju`zli sa`lemlesip, klass jayin, oqiw qurallarin, oqiwshilardin` 
tazalig`in, sabaq baslawg`a tayarlig`in ko`zden keshiriw. Ha`r tu`rli usillardi qollap olardin` 
ruwxin ko`teriw,keypin jaqsilaw, o`zinsheligin arttiriw, sabaqta o`zligin ha`r ta`repleme ju`zege 
shig`ariw ushin moralliq psixologiyaliq jag`day jaratiw. 
2.U`yge tapsirmani soraw. (10-12m). Oqiwshilar menen birgelikte aldin`g`i sabaqta 
o`tilgen temani ha`m u`yge berilgen tapsirmani aniqlaw. O`tken tema:ses ha`m ha`rip.U`yge 
tapsirma 15-shinig`iw. Tig`izlastirip soraw,Waqittan o`nimli ha`m u`nemli paydalaniw 
maqsetinde taxtag`a u`lgeriwi derlik birdey xolerik temperamenttegi to`rt oqiwshini shig`arip bir 
ga`pten jazilg`an kartochkalardi tarqatip noqatlardin` ornina tiyisli ha`riplerdi tawip jaziwdi 
eskertip,to`reshiler ag`zalarin oqiwshilar menen birgelikte saylap,oyin-jaris sha`rtlerin tusindirip 
pKim tez,kim tapqirG` oyin-jarisin o`tkeriw.