Ko`plab qizlar o`zlarining taassurotlarini ba’zan lab va qosh harakatlari bilan oliy darajada ifodalaydilar. Masalan, savol bermoqchi bo`lsa, u qimirlamay qoshini tepaga shunday chaqqonlik bilan bip oz ko`taradiki, natijada haqiqatan boshqa har qanday savol uning tomonidan ortiqcha ekanligi ayon bo`ladi, chunki uning yuzi mukammal darajada o`z-o`zidan savol «belgisiga aylanadi...» Darhaqiqat, o`zbek xonadonida qadim-qadimdan qizlar tarbiyasiga alohida e’tibor berilgan. Ularniig xulqi, odobi, tarbiyasi hamisha diqqat markazida bo`lgan. «Bir qizga etti mahalla ega» degan naqlning yashab kelayotgani esa qizlar tarbiyasi bilan, keng jamoatchilik shug`ullanganidan, bu masala ijtimoiy ruh kasb etganidan dalolatdir. O`zbek xonadonidagi qizlar birinchi navbatda ota-onaga itoatda, kattalarga hurmatda bo`lish ruhida tarbiyalanib, odobning nozik tomonlariga o`rgatilgan. Shuning uchun ham ular har doim sernazokat bo`lishgan, ayniqsa, mehmonlar oldida muloyim odob saqlashgan. Ular yoshlik chog`laridanoq belgilangan xulq-odobni o`zlashtirishgan. Masalan, qizlar o`tirgan uyga tashqaridan ota yoki katta akalari kirib kelishsa, ular darrov o`rinlaridan turib, salom berishga o`rgatilgan. Kattalar bilan bo`lgan muloqotlarda o`zlarini vazmin tutishga, berilgan savollarga erkak kishishining yuziga deyarli qaramay, gavdani bir oz egib, osoyishta ohangda javob berishga undalgan. qiz bola bir yoshga etganda ikki qulog`ini teshib sirg`a taqishgan. Ulg`aygach sochlarini mayda o`rib, qirq kokil qilib orqasiga tashlab, boshiga do`ppi kiyib yurishgan. Sochining ko`pligi va uzunligi uning sog`lom, odobli, go`zalligi ramzi hisoblangan. qiz bola etti yoshdan oshgach, na otasi, na aka-ukalari o`pib erkalatmaganlar. Uni akalari va ota-onalari bilan bir xonada yotqizilmagan va hokazo. Tarixdan qizlar tarbiyasi bilan asosan onalar shug`ullanganligini bilamiz. Onalar ijtimoiy foydali mehnatga keng jalb etilishi munosabati bilan o`zbek oilalarida ota-onalarning tarbiya vazifalarida qayta taqsimlanish sodir bo`ldi. Masalan, otaning qizlar tarbiyasiga faol aralashuvi oqibatida qizlar dovyurak, jangovarroq, cho`rtkesar, so`zamol, epchil bo`lib tarbiyalanayotirlar. qizlar harakteridagi bu o`zgarish jarayoni shu qadar tez va shu qadar shiddatli bo`ldiki, ko`p vaqt o`tmay oilalarda «qizlarni asliga qaytarish» muammosi ko`ndalang turdi. Ayol qudrati jami xatti-harakatda erkaklar bilan tenglikda emas, nazokat va mehr-shafqatda ekanini yoshlarga singdirish zarur bo`lib qoldi. Bu borada yana sharqona, o`zbeklarga xos odob-axloqni joriy etish, latofat, bosiqlik, mulohazalilik, andisha, o`zini tuta bilishlikni tarbiyalash, xalq pedagogikasi durdonalaridan unumli foydalanish zarurligi borasida ko`p gapirila boshlandi. qizlar tarbiyasida ularning his-tuyg`ulariga, tabiat va jamiyat oldidagi burchini teran tushunib etishiga alohida ahamiyat berish kerakligi ta’kidlandi. Bularning hammasi oiladan boshlanadi. O`zbek xonadonida kichik yoshidanoq qizlarning kiyinishi, shaxsiy gigienasi, xatti-harakati nazoratga olinadi. qizlarga og`ir ishlar buyurilmaydi. Ularning ma’naviy tarbiyasiga katta e’tibor beriladi. qizlarning o`ziga xos iffati, odobi, kiyinish etikasi, kishilar bilan munosabatda iboli, andishali bo`lish kabi axloqiy sifatlar singdirib boriladi. Nazarimizda qizlarning ibosi, odobi va ma’naviy kamolotiga faqat oiladagina emas, balki jamiyat nuqtai nazaridan ko`proq e’tibor berish, ularning didi, madaniyatlardan foydalanish darajasini nazorat qilish maqsadga muvofiqdir. Bunday tarbiya namunalarini xalq tarbiyashunosligidan o`rgansa bo`ladi. Uning hech qaerda yozilmagan shunday saboqlari, nozik jihatlari borki, ularni o`rganish, tiklash payti keldi. Xalqning chuqur madaniyatidan dalolat beruvchi kichik bir udumni eslatib o`tmoqchimiz. Qadim-qadimdan qiz bola uyda yolg`iz qolgan bo`lsa, uzoqdan kelgan erkak mehmon ham bu xonadonga bostirib kirmagan. Yukini uyga tashlab, xonadon sohibi kelguncha, ko`cha-ko`yda aylanib yurgan. qariyalar, ayollar bo`lsa boshqa rap. Ularga ota-ona kelguncha, izzat-ikrom ko`rsatilgan, mehmon qilingan. Imkon bo`lsa, suhbatlashib o`tirish uchun qo`ni-qo`shni chaqirilgan. O`zbek oilalarida qizlar tarbiyasiga o`g`il bolalarga nisbatan mas’uliyatliroq yondashiladi. Nazarimizda, buning sababi ota-onalarning qizlarning kelajaklari haqida ko`proq qayg`urishlari, bobo va buvilarimizning an’anaviy uslublariga tayanib, ularni ro`zg`or mehnatiga ko`proq jalb etishlaridir. qizlar uy yumushlariga ko`proq tortiladi. Ular yoshligidanoq epli qilib tarbiyalanadi. Uyni yig`ishtirish, tongda turib eshik ochish, hovli va ko`chani chinnidek qilib supurish, kiyim bichish-tikish, magazinlardan oziq-ovqat harid qilish, kir yuvish va ko`plab boshqa ishlarga o`rgatiladi. Deyarli barcha ota-onalarning (ayniqsa onalarning) fikricha, qizlar tarbiyasiga bo`lgan bunday mas’uliyat, ularni mehnatga o`rgatishning oqibat maqsadi — ularni bo`lajak oilaviy hayotga iloji boricha yaxshi tayyorlashdan iboratdir. qizlarning tabiatan intiluvchanligi, harakatchanligi, vazminligi va mehnasevarligi ular bilan ishlashni bir oz engillashtiradi. Sharq xotin-qizlarining mehnasevarligi, ibosi, hayosi va tabiatan vazminligi, ayniqsa, ularning mehnati g`oyat qadrlanmoqda, iftixor bilan tilga olinmoqda. Albatta, bundan hamma ishlarni ayollar bajarishlari lozim, erlariga tobe bo`lishlari kerak, degan xulosa kelib chiqmasligi kerak. Ayni paytda ayrim oilalarda xotin-qizlarga nisbatan hozirgi kunda ham ayni shunday noto`g`ri munosabatlarda bo`linayotganligini, hatto kichik yoshdagi o`g`il bolalar ham o`zlarini har jihatdan qizlardan, ba’zan hatto onasidan ham ustun qo`yayotganining guvohimiz. Ayrm oilalarda erkaklar ayollarga nisbatai ko`proq huquqqa ega ekanliklarini ko`rsatishga uriadilar. Bu salbiy holatlarga chek qo`yish kerak. Xullas, ota-onalar qizlarni aqlli, dono, chiroyli, mehnasevar, keyinchalik oilani boshqara oladigan qilib o`stirishga harakat qiladilar, or-nomusli, iffatli bo`lishini istaydilar va ularni shu ruhda tarbiyalaydilar. qizlarga «Sepli qizim bo`lguncha, epli qizim bo`l» deb nasihat qilinishining boisi ham shundadir.
Do'stlaringiz bilan baham: |