Pedagogika

Yusufaliyev Elyorjon Mashrabovich, 
Qо‘qon davlat pedagogika institutining chet tillar kafedrasi 
mudiri. 
 
1
Каримов  И.  А. 
Асосий  вазифамиз-жамиятимизни  ислоҳ  этиш  ва  демократлаштириш, 
мамлакатимизни модернизация қилиш жараёнларини янги босқичга кўтаришдан иборат // 
Президент  Ислом  Каримовнинг  Ўзбекистон  Республикаси  Конституцияси  қабул 
қилинганинг 23 йиллигига бағишланган тантанали маросимдаги маърузаси. Халқ сўзи, 2015 
йил 6 декабрь. 
E. Yusufaliyev
*
 

---

PEDAGOGIKA
 
2016, 4-son
 
 
 
46 
ilk  о‘smirlik  yoki  о‘spirinlik  davrining  qarama-qarshiliklariga  dosh  bera  olmay, 
adashishlari mumkin.  
Tanlangan  ilmiy  muammo  aynan  voyaga  yetmagan  yoshlarning 
muammolariga taalluqli bо‘lib, unda ijtimoiy psixologik nuqtayi nazardan ushbu 
guruhga  kiruvchi  о‘smirlarning  xulqidagi  holatlarning  tub  ildizlari  fanning  ilg‘or 
metodlari  vositasida  о‘rganildi,  chunki  jamiyatimizda  “voyaga  yetmaganlar 
guruhi”  atamasi  mavjudki,  u  yosh  davrlari  hamda  ijtimoiy  psixologiyada  eng 
muhim,  murakkab,  muammolarga  tо‘liq  bir  davr  sifatida  e’tirof  etiladi.  Ilk 
o‘spirinlarning  boshidan  kechirayotgan  muayyan  muammolari,  ichki  ruhiy 
kechinmalarini  о‘rganish  va  ularga  bola  bu  davrning  muammolarini  osonroq 
boshdan  kechirishiga  kо‘maklashish  masalasi  ijtimoiy  psixologiyaning  dolzarb 
muammolaridan hisoblanadi.  
Ijtimoiy psixologik adabiyotlar tahliliga ko‘ra, deviant xulq-atvor shaxsning 
jamiyatda  о‘rnatilgan  axloq  me’yorlari  hamda  qonun  normalariga  mos 
kelmaydigan, ularga zid bо‘lgan ijtimoiy xulqidir. Agar deviant xulq-atvor qonun 
nuqtayi  nazaridan  tahlil  etilsa,  bu  –  jinoyatchilikka  moyillik,  tartibbuzarlik, 
о‘g‘irlik,  ichkilikbozlik,  giyohvandlik,  axloqan  esa  –  yolg‘onchilik,  dangasalik, 
jizzakilik, urushqoqlik, о‘z joniga qasd qilish va boshqalar. Bunday xulqning shakli 
bevosita insonning shaxs bо‘lib shakllanishi va jamiyatda munosib о‘rin egallab, 
ongli, faol pozitsiyani egallashiga tо‘siq bо‘ladi. Shunday vaziyatlar qurboni bо‘lib 
qolgan  bola,  agar  ijtimoiy  muhitda,  ya’ni  oilaviy  о‘zaro  munosabatlarda, 
tengqurlari  davrasida,  mahalladagi  о‘rtoqlari  yoki  dugonalari  orasida  о‘zining 
munosib  о‘rnini  topaolmasa,  tushkunlikka  tushadi,  agressiv,  jizzaki,  urushqoq 
bо‘lib  qoladi,  norozilik  kayfiyati  bois  о‘qishdan  ham  sovib,  “kо‘cha  bolalari” 
guruhiga aralashib qoladi.  
Deviant xulqni keltirib chiqaruvchi asosiy sabablarni rossiyalik olim                 L. 
B. Shneyder deviant xulqni shaxs kundalik sa’y-harakatlarida nisbatan barqaror 
takrorlanuvchi,  muhim  ijtimoiy  normalardan uni chekintiruvchi,  nafaqat о‘ziga, 
balki  jamiyatga  ham  aniq  zarar  yetkazuvchi  (moddiy,  ma’naviy,  axloqiy)  va 
ijtimoiy  moslashuvga  tо‘g‘onoq  bо‘lgan  harakatlar  tizimi  yoki  shakli  sifatida 
ta’riflab,  uning  sabablari  algoritmini  keltirgan.  Ularning  eng  muhimlari 
quyidagilar:  
­
 
his-hayajonli vaziyatlarda о‘zini nazorat qila olmaslik;  
­
 
oiladagi  noma’qul  vaziyat,  ota-onalarning  о‘smirlik  davri  psixologiyasi 
borasida  savodsizliklari,  ba’zan  ochiq  janjalkashlar  oilasi  yoki  er-xotin  о‘rtasida 
oddiy  murosa  qilishning  yо‘qligi,  hattoki,  oilaning  notо‘liq  maqomga  kelib 
qolganligi,  ya’ni  murakkab  pedagogik  vaziyatlardan  chiqish  borasida  ota-ona 
bilimlarining yetishmasligi;  

---