Pedagogika. Psixologiya

5.3.  Psixik  hodisalar  va  ularning  shakllari.  Psixologiya  fanining  taraqqiyoti  jarayonida 

uning o’rganish ob‘ekti ham aniqlashib bordi. Hozirgi zamon psixologiya fani «jon, «ruhni emas, 

balki insoning ichki dunyosini, ya’ni uning psixik xususiyatlarining yuzaga chiqishini o’rganadi. 

Inson  psixikasining  barcha  shakllari  umumiy  qilib  psixik  hodisalar  deb  ataladi.  odatda  psixik 

hodisalarning  uchta  katta  guruhi  farqlanadi:  psixik  jarayonlar,  psixik  xususiyatlar  (sifalar)  va 

psixik holatlar. 

Psixik jarayonlar-ob‘ektiv voqelikning sub‘ektiv aks ettirilishi shakllaridir. Psixik jarayonlar 

yordamida  tashqi  olam  o’rganiladi,  turli  bilim,  ko’nikma,  malakalar  shakllantiriladi.  Psixik 

jarayonlarning  quyidagi  asosiy  turlari  farqlanadi:  sezgi,  idrok,  xotira,  tafakkur,  xayol,  tasavvur, 

emotsiyalar, iroda. Ular quyidagi uch guruhga birlashtiriladi: bilish jarayonlari, emotsional (hissiy) 

va irodaviy xususiyatlar. 

Psixik xususiyatlar (sifatlar) – Shaxsning individual psixologik xususiyatlari bo’lib, ular bir 

kishini  boshqalardan  ajratib  turuvchi,  ular  faoliyatining  tipologiyasi,  o’ziga  xos  xususiyatlarini 

belgilab  beradi.  Psixik  xususiyatlar  (sifatlar)  kishinig  nisbatan  turgan  xususiyatlaridir.  Ular 

individual hayot davomida asta-sekinlik bilan va kam darajada o’zgaradi. Faqat juda katta ta’sirga 

ega  bo’lgan,  favquloddagi  ta’sirlar  ostidagina  psixik  xususityalar  keskin  o’zgarishi  mumkin. 

Psixik xususiyatlarga temperament, xarakter, qobiliyatlar kiradi. 

Psixik holatlar–kishi psixikasining dinamikasini, vaqt davomidagi o’zgarishini aks ettiradi. 

Psixik holatlar turli tashqi va ichki omillar ta’siri ostida yuzaga keladi va faoliyatning  (o’qish, 

mehnat, o’yin) samaradorligiga ta’sir qiladi. Shu bilan birga psixik holatlar ma’lum faoliyatning 

natijasiga munosabat oqibati shaklida ham yuzaga keladi. Psixik holatlarga toliqish, bezovtalik, 

g’azab, stress, monotonlik, depresiya, affekt, kayfiyat va boshqalar kiradi. 

Yuqorida  ko’rsatilgan  barcha  psixik  hodisalar  o’zaro  chambarchas  bog’liq  va  bir  butun 

psixik faoliyatning tomonlari sifatida birgalikda yuzaga chiqadi. 

Hozirgi  davrda  psixologiya  fani  bo’yicha  o’quv  qo’llanmalarda  ko’rsatilmagan  yana  bir 

guruh  psixik  hodisalar  mavjud.  Bu  guruh  hodisalarni  yuqorida  tahlil  qilingan  uch  guruhning 

birortasiga  ham  bevosita  taaluqli  bo’lmaydi.  Bundan  tashqari  bu  hodisalarning  ko’pchiligining 

mohiyati,  mexanizmlari  to’liq  o’rganilmaganligi  uchun  ular  g’ayritabiiy,  ilohiy,  sirli  hodisalar 

sifatida qarab kelinmoqda. Ularning barchasini parapsixologik hodisalar deb to’rtinchi guruhga 

birlashtirish  mumkin.  Parapsixologik  hodisalarga  tush  ko’rish,  gipnoz,  telepatiya,  telekinez, 

levitatsiya  va  boshqa    turli-tuman  ektrosensor  hodisalar  kiradi.  Bu  hodisalarning  ba’zilarining 

tabiati, mexanizmlari qisman o’rganilgan bo’lsa, boshqalar esa turli fan sohalari mutaxassislarini 

qiziqtirib kelayotgan muammolar qatorida turibdi.