Pedagogika. Psixologiya

2.3. Pedagogika fanining ilmiy tadqiqot metodlari 

Har bir predmet uning metodlari bilan chambarchas bog'langan. 

Pedagogika o’z mazmunini boyitish va yangilash maqsadida mavjud pedagogik hodisa va 

jarayonlarni  uning  maqsadi  va  vazifalariga  muvofiq  keladigan  usullari  bilan  o’rganadi.  Shu 

ma‘noda  pedagogikaning  ilmiy-tadqiqot  usullari  deganimizda  yosh  avlodni  tarbiyalash,  bilimli 

qilish va o’qitishning real jarayonlariga xos bo’lgan ichki aloqa va munosabatlarni tekshirish, blish 

yo’llari, uslublari va vositalari majmuini tushunamiz. Boshqa fanlar qatorida pedagogika fani ham 

o’z tadqiqot ob‘ektiga va ilmiy tadqiqot metodlariga ega.  

Pedagogikaning  ilmiy  tadqiqot  usullari  qanchalik  to’g’ri  tanlansa  ta‘lim-tarbiya 

mazmunini yangilash va takomillashtirish shu darajada yaxshilanadi, pedagogika fani ham boyib 

boradi.  Shu  sababli  pedagogik  ilmiy-tadqiqot  usullariga  dogmatik  yondashish  mumkin  emas. 

Ikkinchi tomondan, ilmiy tadqiqot usullari tizimi hali hozircha fanda to’la yaratilgan, hal etilgan 

emas.    

Ilmiy  tadqiqot  pedagogika  fanini  ham  takomillashtirib  borishga,  ayrim  pedagogik 

hodisalarni tekshirishga, ularni to’g’ri hal etish yo’llarini aniqlashga yordam beradi. Hozirgacha 

mavjud va ishlab chiqilgan quyidagi ilmiy-tadqiqot usullariga tayanib fikr yuritish mumkin:  

1) Kuzatish usuli;   2) suhbat usuli; 

3) Adabiyotlar bilan ishlash usuli;   4) Test, so’rovnomalar usuli; 

5) Maktab hujjatlarini o’rganish;   6) Eksperiment, sinov usuli; 

7) Matematik metod;      8) Tadqiqot natijalari va ularni amalga tadbiq etish usullari;  

 

Kuzatish - o’rganish lozim bo’lgan pedagogik hodisani ma‘lum maqsad nuqtai nazaridan 

kelib  chiqqan  holda  kuzatuvchi  kuzatish  bayonnomasini  olib  boradi.  Kuzatish  ob‘ektiga  oid 

bo’lgan  aniq  faktik  material  tayyorlanadi.  Kuzatish  aniq  belgilangan  reja  asosida  olib  boriladi. 

Kuzatishlar  faqat  oddiy  hodisalarni  kuzatish,  ayrim  dalillarni  yig’ish,  hisobga  olish,  aniqlash 

uchungina  emas,  balki  ta‘lim-tarbiya  jarayonini  yaxshilash  va  mukammallashtirish  maqsadida 

amalga oshiriladi.  

Ilmiy kuzatishlar esa nafaqat o’quvchilarning tabiiy faoliyatlarini, balki ularning ilmiy 

dunyoqarashlari shakllanishi, fikrlash jarayoni kuchi, xulosalar chiqarishdagi faolliklarini 

aniqlaydi hamda ularni tahlil etadi. Bunday kuzatishlar ta‘siri natijasida pedagogika fani 

mazmunining boyishiga sabab bo’ladi. 

Ta‘lim-tarbiya jarayonini yaxshilash yoki yaratilgan ilmiy farazlarning qanchalik to’g’ri 

ekanligini  aniqlash  maqsadida  suhbat  usulidan  foydalaniladi.  Odatda,  suhbat  usuli  maktab 

o’qituvchilari  va  o’quvchilari  jamoasi  bilan,  ota-ona  va  keng  jamoatchilik  bilan  yakka  hamda 

guruhli tartibda ish olib borilganda qo’llaniladi. Bunda suhbat usulini tadbiq etishdan oldin reja 

tuziladi,  uni  amalga  oshirish  yo’llari  belgilanadi,  natijalar  tahlil  qilinadi  va  tegishli  xulosaga 

kelinadi. Suhbat tadqiqotning  mustaqil yoki yordamchi metodi sifatida qullaniladi.  

Suhbat olib borishda tadqiqotchi quyidagilarga e‘tibor berish kerak: 

Suhbat uchun oldindan savol tuzish. 

Vaqti va o’tkazish joyini belgilash. 

Suhbat uchun qulay sharoit va erkin gaplashish imkonini yaratish. 

Suhbat natijalarini zudlik bilan tahlil qilish, qiyoslash, tegishli xulosa chiqarish va maktab 

hayotiga tadbiq qilish pedagogik jihatdan qimmatlidir.  

---