Pеdаgоgikа. Psiхоlоgiya” fanidan O’quv-uslubiy majmua

Jamoa faoliyatini va o`z faoliyatini rejalashtirish qobiliyati rahbar uchun muhim bo`lgan talabalardan biridir. Chunki rejalashtirish asosida o`z-o`ztni boshqara olish va boshqarishni tashqi faoliyatini maqsadga muvofiq tarzda boshqara olishni ta’minlovchi muhim psixologik xususiyat yotadi. Rahbar o`z ishini ‘uxta rejalashtirish qobiliyatiga ega bo`lgan realistik tafakkurga ega bo`lmog`i, ya’ni har qanday sharoitlarda ham o`sha muammo yoki ishga taalluqli barcha alg’ternativ variantlardan eng to`g`risi va maqsadga muvofiqligini tanlab oladigan, ishni to`g`ri tashkil eta bilgan, ya’ni kam sarflab ishni uddalay olgan, noaniq yoki tasodifiy vaziyatlarda ham ish taktikasini to`g`ri yo`lga yo`naltira oladigan odam bo`lishi kerak.

Yuqorida baho berilgan boshqarish uslublari ko`proq liderlikka emas, balki rahbarlikka taalluqli, lekin ilmiy adabiyotlarda bu ikki ibora, ko`pincha sinonimday ishlatiladi. Aslida, eng yaxshi rahbar o`zida barcha liderlik sifatlarini ham mujassamlashtirgan bo`ladi. Chunki sof ijtimoiy-psixologik ma’nodagi liderning turlari har xil sharoitlarda o`zida ko`proq namoyon etadigan shaxsiy sifatlarga ko`ra, tabaqalanadi.

Rahbarda tug`ma qobiliyat bo`ladi, rahbar vaziyatga qarab stixiyali tarzda tarbiyalanib ketaveradi deb aytib bo`lmaydi. Minglab shaxs sifatlari ichida ko`plari rahbarlik uchun qulay va ma’quldir. psixolog A.V.Petrovskiy ana shunday ijobiy sifatlarning bir yarim mingini sanab chiqqan. Lekin ularning barchasini umumlashtiradigan, bo`lishi lozim bo`lgan ayrim sifat qobiliyatlari borki, o`shalar haqida qisqacha to`xtalib o`tmoq lozim.

Avvalo, har qanday rahbarda intellekt - aql-zakovatning mahlum normasi bo`lishi kerak. Bu norma yaxshi rahbar uchun o`rtadan yuqori bo`lmog`i muvofiqdir. Chunki geniy darajadagi intellektga ega bo`lgan rahbar bilan ishlash odamlar uchun qator noqulayliklar keltirib chiqarishi mumkin, bunday aql-zakovat qolganlarning ijobiy rivojlanishiga psixologik to`siq bo`lishini amaliyot va hayot ko`rsatadi. Rahbardagi o`rtadan yuqori intelektni qo’lab ketadigan yana boshqa muhim sifatlar borki, ular boshqarish ishining samarasiga ijobiy tapsir ko`rsatadi.

Rahbarlik va boshqarish ikki tarzdagi ijtimoiy hodisalardir. Rahbarlik - bu shaxsning mavqei. Boshqarish - bevosita amaliy jarayondir.

Rahbarlik mavqe sifatida shaxsda egalik xususiyatini shakllantiradi. Bunda egalik o`z xulqi, xatti-harakatlari va muomala munosabatlariga nisbatan egalik hissini vujudga keltiradi. Boshqarish esa bevosita jamoaga qaratilgan bo`lib, uning psixologik natijasi o`zlikka nisbatan hurmat, o`zligini qadrlash, anglash kabilarni vujudga keltiradi. Rahbar doim o`z xodimlari bilan mulokotda bo`ladi. Bu esa uni muloqot qilish ko`nikmalarini shakllangan bo`lishini talab qiladi. Muloqot asosida ishni turli xil tarzda tashkillashtiradi. Jumladan, ishni byurokratik, demokratik tarzda tashkillashtirishi mumkin. Xuddi mana shu muloqot shakliga ko`ra jamoada ijtimoiy fikr vujudga keladi.

Rahbar o`zini-o`zi tarbiyalash, o`zini-o`zi kamol to’tirish mustaqil bilim olish ma’naviy dunyosini uzluksiz ravishda takomillashtirish ustida harakat qilsa, demakki uning istiqboli porloq. Lekin uning faoliyatini nazorat qilmaslik, baholamaslik, rag`batlantirmaslik kabi omillar o`z ustida ishlashni asaytiradi lavozimiga nisbatan sovuqqonlik namoyon bo`ladi. Shu sohada tizimda faoliyat ko`rsatayotgan hamkasblarining maslahatlari ishga munosabatlari uni sustkashlantiradi, asta-sekin faollik yo`qola boradi. Ishlab chiqarishda har xil xususiyatli muammolar tinimsiz ravishda namoyon bo`lib turadi. Notanish yangi nostandart yondashishni taqozo etuvchi, yangicha yechimni talab qiluvchi ijodiylikka asoslanuvchi vositalar bilan qurollanish rahbarning bosh vazifasi hisoblanadi.

Rahbarning professional muhim sifatlari masalasi oxirgi yillarda mutaxasislar va amaliyotchilarni ko`proq qiziqtirmoqda. Bir guruh olimlar amerikalik hamda yaponiyalik rahbarlar faoliyatini o`rganib, ularga xos bo`lgan eng muhim sifatlarning bloklarini ajratib, rahbarlarning sifatlarini quyidagicha tabaqalaganlar: