Педагогика олий билимгоҳи «Дефектология» ихтисослиги талабалари учун уқув қўлланма

у
ва 
а
унлиларини тал аф ф у з 
қилганда кучли шовқин эшитилади. Ундош 
ф, с, ш
товуш лар 
талаф ф узида хириллаган овоз эшитилади.
Очиқ ринолалия о р г а н и к ва ф у н к ц и о н а л бўлиши 
мумкин.
О рганик очиқ ринолалия туғма ва ҳаёт давом ида орттирил- 
ган бўлади. Очиқ ринолалиянинг 
туғма ш аклш инг
сабаби юм- 
ш оқ ва қаттиқ танглайдаги ёриқликлардир.
Ҳаётда орттирилган очиқ ринолалияга оғиз
ва бурун бўш- 
лиғида ж ароҳатланиш лар бўлиши ёки юмшоқ танглайни ҳаёт 
давом ида ф алаж ланиш и кабилар сабаб бўлиши мумкин.
Ф у н к ц и о н а л о ч и қ р и н о л а л и я и и н г пайдо бўлиш 
сабаб л ари турли хил бўлади. М асалан, б о л ал ар д а овознинг 
ҳосил бўлиш ида юмшоқ танглай ҳаракатининг суст бўлиш и. 
Ф ункционал очиқ ринолалия асаб касалли клари д а ҳам намоён 
бўлиш ҳоллари кузатилади. У аденоидларни олиб таш л аган дан
сўнг кўпроқ кузатилса, дифтериядан кейинги фалажланишда* 
кам роқ кузатилади. Ринолалиянинг бу шаклини текш ириш да 
қаттиқ ва юмшоқ танглайда бирор бир ўзгари ш лар борлиги 
аниқланмайди. Функционал очиқ ринолалиянинг белгиларида 
асосан унли товуш лар талаф ф узи бузилган бўлаДи. Ундош то- 
вуш лар талаф ф узида танглай ҳалқум бирлашиши яхши, норма- 
да бўлади.
Функционал очиқ ринолалия органик ринолалияга нисбатан 
енгил кечади. Овоз м аш қларидан сўнг бурунланиш тем бри 
йўқолади, товуш лар талаф ф узидаги кам чиликларни одатдаги- 
дек, яъни дислалияни б артар аф этиш да қўлланиладиган усул- 
лар орқали бартараф этиш мумкин.
Ринолалияда кузатиладиган туғма лаб ва тан глайдаги кам- 
чиликлар логопедия ва тиббиёт фани олдига ж иддий муаммо- 
ларни қўяди.
Турли х алқлар орасида, турли м ам л ак ат ва ҳаттоки ҳар бир 
мам лакатнинг турли вилоятларида туғм а ёрикликлар билан 
туғиладиган б олалар срни турличадир. А. А. Л им берг (1964) 
адабиётлардаги м аълум отларни умумлаш тириб, 600— 1000 та 
янги туғилган болалар орасида битта бола л аб ва тан глай ёриқ- 
ликлари билан туғилишини таъ ки длаб ўтади. И. А, К озина 
маълум отларига кўра (1971) ҳ ар йили собиқ С С С Р д а ҳам 50001 
га яқин бола турли кўринишдаги ёриқликлар билан дунёга 
келган. Л аб ва танглайдаги ёриқликлар боланинг умумий ва 
нутқий ривож ланиш ига салбий таъсир кўрсатади. Б ола эмиш-

---

г а , ютишга, наф ас олиш га қийналади. Б у ҳолатлар боланинг 
жисмоний ривож ланиш ига салбий таъсир этади, организмни 
•бошқа касалликлар билан курашиш ж араёнини сусайтиради. 
Бундай болалар м унтазам врач назоратига ва даволаниш га 
муҳтождир.
Ҳозирги вақтда қуйидаги тасниф қабул қилинган: