MEHNAT TARBIYASI
ReJA.
1.Mehnat tarbiyasining maqsad va vazifalari.
2.Sharq mutafakkirlari mehnat tarbiyasi haqida.
3.Oilada mehnat tarbiyasi.
ADABIYOTLAR.
1.Munavvarov.A.Pedagogika.T-1996y.
2.Tursunov.I.Nishonaliev.Pedagogika.T-1997y.
3.Mavlanova. Pedagogika.T-2001y.
4.Nabijanova.D.Usmanova. Pedagogika fanidan ma`ruzalar matni.FarPI
2002y.El.vers.
5.J.Yu.Hasanboev.Pedagogika nazariyasi. Ma`ruzalar matni (maxsus kurs
uchun) 2002y.TashPU Nizomiy.
TeKShIRISh SAVOLLARI.
1.Mehnat tarbiyasining maqsad va vazivalari nimalardan iborat.
2.Menat tarbiyasining turlarini sanab bering.
3.Sharq mutafakkirlar meunat tarbiyasi haqida.
4.Oilada mehnat tarbiyasining mezonlarini aytib bering.
1.Mehnat tarbiyasi ijtimoiy tarbiyaning tarkibiy qismidir.Mehnat tarbiyasining
bosh qoyasi mehnat faoliyatini tashkil etish, kunikma va malakalarini hosil qilish,
ijtimoiy mehnat ni qadrlash, mehnatsevarlik hislatini tarbiyalash sanaladi.
Insoniyat tomonidan yaratilgan barcha moddiy va ma`naviy boylik, ijtimoiy
taraqqiet asosida mehnat faoliyati hamda uning samarasi aks etadi.
Jamiyatda tashkil etiladigan mehnat tarbiyasi esh avlodni mehnatsevarlik
ruhida tarbiyalash, ularning Vatan ravnaqi,elu-yurt forovonligi yulida mehnat qilish,
rivojlangan demokratik va huquqiy davlatni barpo etish jarayonida faol iщtirok
etishga uyg`otish, yagona maqsad yulida harakat qilishga tayyorlashdan iborat
jarayonnni uz ichiga oladi.
Mehnat ta`limi va tarbiyasining maqsadi uquv ishlarida mehnatga nisbatan
ongli munosabatni shaqllantirishdan iboratdir.
Mazkur maqsadni amalga oshirishda bir qator vazifalarni hal etish talab etiladi.
Mehnat tarbiyasini tashkil etish orqali hal etuvchi vazifalar kupmqirralidir.U
oquvchilaring mehnat faoliyatiga amaliy va ahloqiy tayerlikning barcha tomonlarini
qamrab oladi.
Mehnat ta`limi va tarbiyasini tashkil etishda quyidagi vazifalar amalga
oshiriladiҮ
1. Mehnatning mohiyatini anglatish orqali oquvchilarga mehnatning shaxs kamolati
va jamiyat taraqqietidagi rolini kursatib berish,
2. Inson mehnati va inson mehnati mahsuli bulgan moddiy va ma`naviy ne`matlarni
qadrlash, asrab-avaylash,
3. Mehnat qilishga nisbatan rag`batni, shuningdek muhabbatni uyg`otish,
4. oquvchilarning mehnatga ijtimoiy burch sifatida endashuvlarini yuzaga keltirish,
5. Mehnat faoliyatini tashkil etishda ongli, vijdonan endashish,
6. Mehnat faoliyatini jamoa asosida tashkil etish,
7. Mehnatga haetiy zaruriyat, inson faoliyatining asosi sifatida munosabatda bulish,
8. Mehnat kilishni va uni ilmiy tashkil etish borasidagi kunikma va malakalarni
tashkil etish,
9. oquvchilarda mehnatsevarlik hislatlarini tarbiyalash, uz mehnati samarasidan
g`ururlanish tuyg`usini shaqllantirish,
10. Muayan kasb-hunar sirlarini uzlashtirishga erishishva hokazolar.
Yosh avlodni mehnat faoliyati quyidagi yunalishlarda rivojlantiriladi va tarkib
toptiriladi mehnat uyindan ajralgan xolda mustaqil faoliyat sifatida shaqllantiriladi.,
mehnat faoliyati jarayonining mohiyatini uzlashtirilishiga erishiladi, mehnat
faoliyatining turli shaqllari vujudga keltiriladi.
Mehnat ta`lim va iarbiyasini tashkil etishda bugungi kunda ana`naviy va
noan`anaviy shaqllardan foydalanilmoqda xususan, mehnat bayramlari, ishlab
chiqarish kurgazmalari, hashar, G`mohir qullarG` tanlovi, G`Quvnoq shahar
ustahonasiG` , uquv ishlab chiqarish kombinatlari brigadalari, G`esh radio-
texniklarG` stantsiyasi, shuningdek ustoz-shogird an`analariasosida faoliyat olib
boruvchi yakka tartibdagi kasb-hunar ta`limi va boshqalar.
Mehnat tarbiyasi tug`ri yulga quyilgan ta`lim muassasalarida oquvchilar
maktabga kelgan dastlabki kunlardanoq uzlarining esh va psixologik xususiyatlariga
mos mehnat faoliyatiga jalb qilinadilar.
Mehnat ta`limi va tarbiyasini tashkil etishda jamoa asosida mehnatni
uyushtirish muhim masalalardan biridir.Zero, jamoa ishtirokida utkazilaetgan mehnat
jarenida oquvchilarda dustlik, urtoqlik, uzaro erdam va hamkorlik, jamoa mehnati
samaralaridan quvonish kabi hislatlar tarbiyalanib boradi.
Mehnatga ongli munosabatni tarbiyalashning yana bir talabi oquvchilar ilm-
fan, madaniyat, texnika texnologiya borasidagi yangiliklardan bohabar qilish, ularga
nisbatani qiziqishni hosil qilish, bu boradagi laeqat, qobiliyat va iqtidorlarini oshirib
borishdan iborat.
oquvchilar mehnat tarbiyasining turlari xilma-xildir, ular quyidagilar:
1.Maishiy mehnat.
2.Oquv mehnati.
3.Oquv-ishlab chiqarish mehnati.
4.Ijtimoiy foydali mehnat.
2.Mehnat tarbiyasi masalalari Urta Osielik mutafakkir olimlar va shoirlarning
bizga meros bulib qolgan ma`rifiy asarlarida katta urin olgan.
Masalan uzbek shoiri Alisher Navoiy mehnatsevarlikni chinakam insonning
eng asosiy xususiyati deb bilgan.Mehnat kishini bezashini, uni har tomonlama amol
toptirishini yuksak kutarinki ruh bilan madh etgan.eshlarni sidqidildan mehnat
qilishga, mehnatni qadrlashga chaqirgan.Sharq madaniyatining buyuk namoyandasi
Mirzo Ulug`bek ham esh avlodga tabiat va uni muhofaza qilish, tabiat yaratgan
ne`matlarni tejab-tergab tasarruf qilish tug`risidagi bilimlar berish keraqligini
ta`kidlagan.eshlar bilimlarni ongli ravishda uzlashtirishlari, uz fikr-mulohazalarining
tug`riligiga bevosita kuzatish orqali ishonch hosil qilishlari muhim ahamiyatga ega
ekanliklari kursatib utgan.
Umuman, ma`rifatparvarlar eshlarning mehnat ta`limi va tarbiyasi masalalarida
eshlardagi qiziquvchanlik, tejamkorlik, dustltk va odamiylik kabi olijanob fazilatlar
mehnat orqali vujudga kelishini g`oyat ta`sirchan shaqllarda ifodalaganlar.Ular
eshlarni kasb-hunar urganishga, har kim uzi qiziqqan va uziga munosib faoliyat
shug`ullanishiga da`vat etganlar.Mehnatkash odam hech qachon birovga qaram bulib
qolmaydi, degan fikrni ilgari surgan.
3.Oilada mehnat tarbiyasining dastlabki unsurlari qullaniladi.Bola muayan
eshga tulgach, kattalar erdamlashadi, uz imkoniyatlarini anglab etadi va uquv(ta`lim)
mehnatiga tayerlanib boradi.
Ota-onalar bolalarining kelajagini uylab, ularni ilk eshlaridan mehnatga solib
chiniqtirib boradilar.Tug`ri tarbiyaning eng ta`sirli, eng samarali ususli ham shu
mehnatdir. Ota-onalar bolalarning mehnatiga hamisha ham muhtoj bulavermaydilar,
lekin bolani eshligidan ishga urgatish, mehnatga kuniktirish zimmalaridagi burch
ekanligidan shunday yul tutadilar.
Ma`lumki, har bir oilaning uz hujaligini sof, halol mehnati bilan quradi., bu
hujalik daromadi oila a`zolarining qandaydir doimiy foyda olib turishlari orqasidan
emas, balki ish haqining oshuvi va oila harajatlaridan orttirib, tejab qolish tufayli
kupayadi.
Bizda oila hujaligi ruzg`or uchun keraqli bulgan buyumlardan, ashe va
jihozlardan iboratdir.Oila davlatmand bulsa, uhol oila a`zolari yaxshi va baxtli haet
kechiraetganligi, iste`mol buyumlarini kuproq harid qilaetganini, uz ehtiejlarini
kuproq qanoatlatiraetganini bildiradi.
Har bir bola oilaning tenghuquqli a`zosidir.Demak u oila hujaligining
ishtirokchisidir.Shu bilan birga, biz bolalarimizni faqat oila hujaligini yuritishga
qobiliyatli kishilar qilib tarbiyalabgina qolmay, shuningdek butun jamiyat hujaligini
ham tejab-tergab yuritadigan sadoqatli fuqarolar qilib tarbiyalamoq kerak.
Kupincha ota-onalar bolalarining hamma narsasining muhaye bulishi, ya`ni
yaxshi eb ichishi, yaxshi kiyinishi, katta bulganda uy-joyli bulishi haqida
uylaydilar.Bularning hammasi farzandlariga cheksiz mehribonliklaridan va ularni
behad sevishidan qiladilar.Bolalarni deb uzlarining eng zarur ehtiejlarini qondirishni
ham chetga suri quyadilar, lekin bola esiga ham keltirmaydi va hatto sekin asta uzini
hammadan ortiq, mening istagim ota-onam uchun qonun, deb uylashga odatlanadi.
Butarbiyaning notug`ri va zararli yuli bulib, bundan ota-onaning uzlari kuproq
zahmat chekadilar.Bizningcha , ota-onalar uz farzandlarini mehnatsevar va tejamkor
qilib tarbiyalash uchun quyidagilarga amal qilishlari kerak.
1.Bola uz ota-onasining kaerda ishlashini va nima ishlab chiqarishini, bu ishlab
chiqarishning butun jamiyat uchun qanday ahamiyati borligini bilishi kerak.
2.Bola oila byudjeti bilan mumkin qadar erta tanishtirish lozim.U ota va
onasining qancha maosh olishlarini bilishlari kerak.
3.Agar oilaning moddiy sharoiti juda yaxshi bulsa, bolaning uz tengdoshlari
oldida bunday yaxshi sharoit bilan g`ururlanish va maqtanishga odatlantirmaslik
kerak.
4.Ota-onalar bolalarinng halol, rostguy va sofdillikka odatlanib borishlarini
diqqat yuilan kuzatib borishlari kerak.Ularni hech narsani atayin yashirmasliklari va
shu bilan birga uning kuz ungida etgan bulsa ham, suroqsiz olmasliklarini urgatishlari
zarur.
5.Oilada tejamkorlik va ehtietkorlik tarbiyasini tug`ri tashkil etib, eskirib
qolgan narsalarni yaxshilab ta`mir qilib, yangisini sotib olish vaqtini chuzish va shu
yul bilan oilaning topgan pulining ma`lum qismini tejab qolish mumkin buladi.
6.Bola uz honadonidagi buyumlarnigina ehtiet qilmay, balki boshqa
kishilarning buyumlarini va ayniqsa, kupchilik foydalanadigan buyumlarni ham ehtiet
qiladigan bulishi lozim.
7.Tejab-tergab ish kurish odatlarini bolada mumkin qadar ertaroq
tarbiyalanmoq kerak.Odat mashq qilish bilan hosil buladi.Shu yul bilan bolada
buyumlarni tejab-tergab tutish istagini yuoimo raqbatlantirib turish kerak.
8.Pulni tejab-tergab sarflash ayniqsa muhimdir.Bunday harajatlar oilaning
qurbiga qarab turlicha bulishi mumkin.
Oilada ota-onalar uz farzandlarining mehnatsevar, tejamkor va ehtietkor
kishilar bulib etishishlarida uzlari namuna bulishlari kerak.Bu tarbiya ishlari uchun
juda muhim omillardan sanaladi.
ODOB-AHLOQ TARBIYASI
ReJA.
1.Odob-ahloq tarbiyasining maqsad va vazifalari.
2.I.A.Karimov
asarlarida
shaxsni
umuminsoniy
qadriyatlar
asosida
tarbiyalash.
3.Odob-ahloq tarbiyasini maktabda amalga oshirish yullari.
ADABIYOTLAR.
1.Munavvarov. Pedagogika.T-1996y.
2.Mavlanova va boshq. Pedagogika.T-2001y.
3.Hasanboev.J.Y.Pedagogika nazariyasi.(maxsus kurs uchun ma`ruzalar
matni)Nizomiy nom. ToshDPU.
4.Nabijanova.D.Pedagogikafanidanma`ruzalar matni.FarPI2002yel.vers.
5.I.A.Karimov. Ozbekiston XXI asrga intilmoqda.T-2000y. “Ozbekiston”
TAYaNCh TUShUNChALAR.
Odob, axloq, etika, moral`, odoblilik, axloqiylik, odob-axloq tarbiyasi,
prezident asarlarida barkamol shaxs, mustaqillik, yangicha fikr, maktab va
odob-axloq.
TeKShIRISh SAVOLLARI.
1.Odob-axloq tarbiyasining maqsad va vazifaoar nimalardan iborat.
2.I.Karimov asarlarida shasni tarbiyalashda qaday umuminsoniy ңadriyatlarni
nazarda tutgan.
3.Maktabdagi odob bilan oiladagi odobningfarqi nimada.
1.Odob-ahloq tarbiyasi, milliy, ma`naviy, umuminsoniy qadriyatlar asosida
amalga
oshirilgandagina
uning
mazmuni
yanada
boyib
boradi.Chunki
milliy,umuminsoniy va ma`naviy qadriyatlar ahloqiy tarbiyaning hamma tomonlarini
qamrab oladi.
Ahloq, xulq va atvor sulari arabcha suz bulib, ular uzbek tilida ham uz
ma`nosida ishlatiladi. Ayrim Adabiyotlarda axloq kishilarning har bir jamiyatga xos
xulq normalari majmui, deyilsa, boshqalarida esa, axloq ijtimoiy ong shaqllaridan
biri, sotsial tartib-qoida bulib, bu tartib-qoida ijtimoiy haetning istisnosisiz hamma
sohalarida kishilarning hatti-harakatini tartibga solish funktsiyasini bajaradi deyiladi.
Shuningek, rus tilida ishlatiladigan moral` suzi lotincha mocheya suzidan
olingan bulib, u ham axloq ma`nosini bildiradi. Moral` suzining rus tilida
nravstvennost` degan sinonimi bor.
Odob-odamning jamoat, el-yurt orasida uzini tutishi, boshqalar bilan qay
yusinda muomala qilish, uz turmushi, maishati va bush vaqtini qanday tashkil etish,
xullas, shaxsning kundalik xulq-atvoori,yurish-turishi, hatti-harakatlari qanday
bulishi lozim va ma`qul ekanligixususida bahs etadi.Aniqrog`i, axloq kishining ichki
olami, e`tiqodi,. Fazilatlari sifatida mavjud bulsa, odob shaxsning kuzga
tashlanadigan mulozamati, xulq-atvori, muomala-munosabatlari tarzida namoen
buladi.Axloq kishidan har xil holatlarda qanday yul tutish keraqligini yaxshi uylab,
eng maqsadga muvofiq hararakai qilishni talab etsa, odob uz qoidalarining odat
tusiga kirishini, ya`ni har qanday vaziyatda ana shu odatni nomaen qilishini taqozo
qiladi. Har bir odam xususida, odatda, odatda uning faoliyatiga, qanday ish bilan
shug`ullanishiga, bu faoliyati va ishi axloq talablariga, turmush qoidalariga,
jumladan, davlat qonunlariga muvofiq eki xilof ekanligiga asoslanib muayan fikr
yuritiladi.
Axloq ilmi yaxshilik bilan emonlik urtasidagi murakkab muammolar haqida
baxs yuritib, insonning kamolatga erishish yulini eritib boradi.Ahloq talablari
barchaga ta`luqli, biroq hechkimning kuratmasi, hechqanday maxsus buyruq asosida
bajarilmaydigan, ixtieriy amalga oshiriladigan burch shaqliga kiradi.Axloq
talablarining bajarilishi faqat ma`naviy ta`sir kursatish shaqllari doirasida yuz beradi.
Qadimgi faylasufu donishmandlar odob-axloqqa juda katta baho berib, uni
jamiyatning poydevori deganlari.Shuning uchun ham jamiyat har bir a`zosining
xulqi-odobiga alohida e`tibor berilishi bejiz emas.
Muqaddas
Qur`oni
Karimda
va
payg`ambarimiz
Muhammad
Alayhissalomning hadislarida insoniy odob-axloqning barcha qirralari uz ifodasini
topgan.
Odob-axloq tarbiyasi milliy, ma`naviy, umuminsoniy qadriyatlar asosida
amalga oshirilganda uning mazmuni boyib boradi. Insonning jamiyatga bulgan
munosabatini shaqllantirish, salbiy illatlarga qarshi nafrat uyg`otish, ongli intizomni
tarbiyalash, komil insonni voyaga etkazish kabilar axloqiy tar biyaning vazifalaridir.
Axloqiy tarbiyaning yana bir insonning jamiyatga bulgan munosabatini yuqori
pog`onaga kutarishdir.
Iymon va inson, suz va ish birligi, insonparvarlik-yangi qurilaetgan
jamiyatning asosiy xususiyatlari bulib qoladi.Shunday ekan, jamiyat va xalq
manfaati, uning baxt-saodati uchun kurashish ma`suliyatini har bir fuqaro teran his
etishi va unga amal qilishi lozim.eshlarni tarbiyalashda shurocha axloq usullaridan
voz kechib, sharqona va milliy odob-axloq normalari asosida ish yuritish bilan birga
jamiyatga hurmat, mustaqillikni mustahkamlash, insonlarga insoniy munosabatda
bulish kabi fazilatlarni singdirish taqozo etiladi. Bu vazifalarni amalga oshirish
oquvchilarning jamiyatga bulgan munosabatini shaqllantirishda muhim ahamiyatga
egadir.
2.Adolatli, demokratik xuquqiy jamiyat uz haq-xuquqini anglagan, yuksak
ma`naviyatli, barkamol insonlar jamiyatidir.Shurolar davrida rus shovinizmi avj
oldirildi, diniy va milliy qadriyatlarimiz erga urildi, kamsitildi.Odamlarimizning
g`urur va iftixori bulgan jonli tariximiz qoralandi, his-tuyg`ularga kishan solindi,
istiqlol uchun kurashgan peshvolarimiz qatl etildi, toptaldi.
Shuning uchun ham biz baralla ayta olamizki, erkin fuqaro, ozod shaxsni
tarbiyalashning birinchi sharti, eng katta omil bu-mustaqillikdir.
Faqat mustaillik sharoitida shaxs uzini chinakamiga erkin va ozod his qila
oladi. Zero, har bir odamning ozodliggi u yashaydigan Vatan ozodligibilan
chambarchas bog`liq. Vatan va millatdan tashqarida turib ozodlik haqida gapirib
bulmaydi.Har bir inson uz yurtida, uziniing xalqi ichida erkin shaxs sifatida voyaga
etishi mumkin, jumladan har bir insonning ma`naviy qiefasi ham u mansub bulgan
xalqning ma`naviy qiefasini uzida aks ettiradi.Yurtboshimizning Oliy Majlisning
XIY sessiyasida suzida mustaqillik haqida Mustaqillik havosidan bir bora kuksini
tuldirib nafas olgan, tanlagan taraqqiet va forovonlik yulining tug`riligiga ishonch
hosil qilgan har qaysi odam va butun bir xalq hech qachon uz e`tiqodidan qaytmaydi,
- deb ta`kidlaydi.Chindanam xalqimiz ozodlikning samaralaini tatib, mustaqillik ulg`
ilohiy ne`mat ekaniga ishonchi ortib bormoqda.
Endigi vazifa ana shu samarani yana ham kuchaytirish, ana shu ishonchni
yanada mustahkamlashdan iborat. Chunki birinchidan, bizning yutuqlarimizni
kurolmaydigan, unga soya solish, uni kamsitib kursatishga urinuvchilar, usha eski
qullik davrlarini qumsab yurganlar bor.Ikkinchidan esa, mustaqil Ozbekistonning
taraqqiet yulini boshqa eqqa burib yuboish, islomiy davlat qurish, halifalik barpo
etish lozim deb chet ellarda vaysab yurgan
Va bulmag`ur, soxta, zararli g`oyalar bilan bir qism eshlarimiz ongini
zaharlaetganlar bor.Bularning evuz niyati 16 fevral voqealari, Qibray, Andijon
voqealari orqali yaqqol namoen buldi.
Bu bizni xusher bulishga va tanlagan yulimizni astoydil himoya qilishga da`vat
etadi.Tanlagan yulimizning bosh maqsadi esa erkin fuqarolar jamiyatini barpo etish,
yangi shaxsni shaqllantirishdir.
Prezidentimiz erkin fuqaro va ozod shaxs haqida gapirib, quyidagi turt jihatga
e`tiborni qaratdi, ya`ni har bir fuqaro:
uz haq-xuquqini taniydigan bulsin, buning uchun kurashsin,
-uz kuchi va imkoniyatlariga tayanadigan bulsin, imkoniyatlarini ishga solib,
samarasini kursin,
-atrofida sodir bulaetgan voqea-hodisalarga mustaqil munosabat bildira olsin,
-shaxsiy manfaatini mamlakat va xalq manfaati bilan uyg`un holda kurib,
faoliyat yuritsin.
Bu-barkamol inson fazilatlari haqidagi aniq va tuliq ta`rifdir.Fuqaroning
kamoloti-bu yurt kamoloti, fuqaroning erkinligi-bu yurt erkinligi deb anglanishi
lozim.Aynan ana shunday erkin, ozod fuqarolar ijtimoiy haetni yangilash, isloh
etishning peshqadam kishilari buladilar.Kuyunchaqlik, fikriy izlanuvchanlik, yangilik
yaratishga ishtieq, bunedkorlik bunday odailarning fazilatidir.Bunday shaxslar
bezovta qalbi, beorom tafakkuri, ezgulikka yunaltirilgan shuur vashukuhi bilan xalqni
olg`a boshlaydilar, millat ruhini uyg`otadilar, kuchiga kuch qushadilar.
Xalqimiz orasidan bunday l`odamlar kup etishib chiqsa, shuncha yaxshi
shuncha olg`a borishimizga imkoniyat yaratiladi. Prezidentimiz “Agar biz uz kuchi,
salohiyatiga ishonadigan, boqimandalikni or deb biladigan, eng rivojlangan
mamlakatlarning ilg`or kishilari bilan teppa-teng muomala qila oladigan, oqni
qoradan, yaxshini emondan ajrata oladigan, bu murakkab, beshafqat haetning pastu-
baland, tangu-tor kuchalarida Olloh bergan aql-zakovati bilan tug`ri yulni topa
olishga qodir bulganibarkamol avlodni tarbiyalab etishtirsak, uylaymanki, uz
maqsadimizga tula erishgan bulamiz” deb uqtiradi. Hali oramizda muayan kasbi kori
yuq, hunari, bilimi bulsa ham uni qaerda sarflashni bilmaydigan, ba`zan esa
qiyinchilikka duch kelganda darrov orqaga tisariladigan, hafsalasizlik qilib, ruhan
tushkunlikka beriladigan exud engilning ostidan, og`irning ustidan utib, jamiyatga,
odamlarga nafi tegmaydigan, ha bir gap bular, rizq bulsa topilar-da, degan kayfiyatda
yuruvchi boqibeg`am kishilar ham bor.
Endigi haet bundaylarni eqtirmaydi. Endigi haet bilimli, tadbirkor, faol
odamlarniki.
Bunday odamlarni biz eshlikdan tarbiyalab shaqllantirishimiz, eshlikdan haet
murakkabliklarini ruy-rost aytib, bolalarimizning haq-xuquqlari uchun kurashadigan,
irodali qilib tarbiyalashimiz kerak.Haq-huquqi uchun kurashish deganda, janajalkash,
behae, tupolonchilar emas, balki haet haqiqatlarini tug`ri qabul qilib, qiyinchiliklarni
aqlu-idrok bilan engib utadigan, uz urnini munosib egallaydigan kishi nazarda tutiladi
albatta.
Buning chun fuqarodan yuksak ma`rifatli, uqimishli bulish talab
qilinadi.Erkinlik bilan ma`rifat egizak tushnchadir.Ma`rifat odamni ma`nan baquvvat,
irodali va chidamli, shaxs sifatida shaqllantirai.
Shaxs erkinligi esa bu a) erkin tafakkur, b)erkin e`tiqod, v) erkin faoliyat
demakdir.Biz eshlarimizni halokatli yuldan qaytarishimiz, fikri etuk, aqli butun, qalbi
sof va shafqatli, haet ne`matlarini kupaytiradigan odamlar qilib tarbiyalashimiz
kerak.Mana shu maqsadda biz qadim boy ma`naviyatimiz, qadriyatlarimizdan unumli
foydalanmoqdamiz.
Biz dune hamjamiyatiga dadil kirib bormoqdamiz, demak, dune xalqi bilan
yuksak ma`naviy chuqqilardan turib tillashishimiz kerak.Buning uchun esa uz milliy
qadriyatlarimz bilan birga, jahon madaniyatini, ma`naviy qadriyatlarini uyg`un xolda
egallashga jahd qilishimiz lozim buladi.
3.Maktabda bolalarni axloqiy tarbiyalash dars jarayoni, sinfdan va maktabdan
tashqari turli-tuman ishlarda olib boriladi.oquvchilarga bilim (tasavvurlar-hissiy,
obrazli bilimlar, axborot-og`zaki ma`lumot, tushuncha-umumlashgan bilim), malaka
va odatlar beriladi.
Bolalar odob va odobsizlik haqida tushuncha oladi.Ularni axloqiy
tushunchalarni badiy va ilmiy Adabiyotlar, haet, kinofil`m va spektaqllar orqali
anglaydilar.
oquvchilarning uz xulqini axloqiy jihatdan baxolashlarini birinchi sinfdan boshlab
urgata borish kerak.Ular mehnatni sevish, mulkni extiet qilish, hurmat, rostguylik,
sofdillik, vijdon, kamtarlik ma`nolarini tushinib olsin.
oquvchilarni axloqiy ruhda
tarbiyalash xarakter xususiyatlarini tarkib toptiradi.Ularga maqsadga intiluvchanlik,
uqish va ishda matonatlik, qat`iyat, tashabbuskorlik, uyushqoqlik, qiyinchiliklardan
qurqmaslik.
Maktabda axloqiy tarbiya berishda xilma-xil usullar qullaniladi
1.Axloqiy tarbiya uqitish jaraaeni bilan qushib olib boriladi.Distvergning
aytganidek yaxshi uqitgan oqituvchi yaxshi tarbiyalaydi ham.
2.Axloqiy tarbiya jarayonining muvaffaqiyati oquvchilar va Oqituvchilar
jamoasining saviyasiga bog`liq.Buning uchun jamoa ahil va inoq, bolalar intizomli
bulishi kerak.
3.Tarbiyaviy ishlarning rejali bulishi va hamjihatlik bilan amalga oshirilishi
axloqiy tarbiyaning muvaffaqiyatini ta`minlaydi.
4.maktabda ijobiy emotsional sharoit yaratish axloqiy tarbiya jarayoniga
foydali ta`sir etadi.
5.Barcha oquvchilarning maktabdagi umumiy va yagona tartib-qoidaga rioya
qilishlariga ershish.
6. Axloqiy tarbiyada ongni, tushunchalarni shaqllantirishda tushintirish,
uqtirish, suhbat, munozara, ma`ruza, rag`batlantirish, jazolash usullaridan
foydalanish.
7. Axloqiy odatni shaqllantirishda mashq, bolalarning turli faoliyatini
uyushtirish.
8. Tarbiyaviy soatlar, “Odobnoma” darslari saviyasini oshirish.
9. Mehnat ilg`orlari, ilm-fan hodimlari, mehnatva urush fahriylari, kup bolali
onalar, imonli qariyalar, hojilar bilan oquvchilar uchrashuvlarini uyushtirib borish.
10. Maktabda turli-tuman tadbirlar, adabiy kechalar, bayram, olimpiada,
festival`, musobaqalar utkazish, kinoteatr, televidenie kursatuvlaridan, jumladan,
otalar suzi-aqlning kuzi, ma`rifatnoma eshittirishlaridan foydalanish.
Bu usullar axloqiy tarbiyaning negizini tashkil etadi.
Tarbiyalangan oquvchilarning ijtimoiy faolligi, muomala va aloqalari, ma`naviy
yunalishi, xulqida barqaror axloqiy sifatlaring mavjudligi-ulchov buladi.Shaxsni tula
urganish-tarbiyalanganlikni aniqlab beradi.
Maktabda ta`lim bilan tarbiyani ajratib bulmaydi. Vatanimizning istiqlol va taraqqieti
kelgusi esh avlodning har tomonlama etuk, bilimli, ogli, tadbirkor, yuksak axloqli
bulishiga bog`liqdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |