Pedagogika kafedrasi o’quv-uslubiy majmua

Shaxsiy makon tarkibiy qismlari:

Intim zona (eng yaqin odamlaringiz kira oladigan zona).
Shaxsiy zona (do‘stlaringiz, dugonalaringiz, aka-opalaringiz).
Ijtimoiy zona (ish yuzasidan bo‘ladigan muomalalar).
Jamoat zonasi (ma’ruzalar, nutqlar).

2-rasm.
Bu zonalar inson madaniyati, tafakkuri, dunyoqarashi bilan bog‘liq holda o‘zgarishi mumkin. Agar sizning yoningizda kimdir o‘zini noqulay sezsa, demak zonalar chegarasi buzilgan bo‘ladi.

Vissarion Grigorevich Belins(1811-1848)

7. Ovoz. O‘qituvchi mahoratli bo‘lishi uchun notiqlik mahoratini egallagan bo‘lishi, ko‘plab badiiy kitoblarni va hayot tajribasini ishga solishni bilishi lozimdir, gapirganda ohangga e’tibor berish juda muhimdir. Buyuk adabiyotshunos olim Vissarion Grigorevich Belinskiy: “Gap so‘zda emas, ohangda” – deb, bejiz aytmagan.

O‘qituvchilik kasbi bevosita o‘qituvchining ovoz xususiyatlari bilan bog‘liq. Yoqimli va jarangdor ovozga ega bo‘lgan o‘qituvchi o‘z talabalarini ovozining shiradorligi bilan asir eta oladi. Bunday muvaffaqiyatga erishish uchun o‘qituvchi o‘z ovozini kuchini, shiradorligini, yoqimliligini bilishi zarur. Lozim bo‘lganda undan foydalana bilish malakasiga ega bo‘lishi kerak. O‘z ovozida kamchilik sezgan o‘qituvchi uni yo‘qotishga harakat qiladi. Buning uchun ovozdan foydalanish va uni yaxshilash texnikasi ustida hamma vaqt uzluksiz mashq qilib borishi lozim bo‘ladi. Chunki bir-ikki mashq bilan ovozni yaxshilab bo‘lmaydi.²²
Insonlararo axborotning eng katta foizi so‘zlar, nutq, til orqali bayon qilinar ekan. Ovoz orqali eng boy, rang-barang, hissiyotlarga to‘la axborotlar uzatiladi va qabul qilinadi. Inson so‘zlaganda uning ovozi berilayotgan informatsiya mazmuni va o‘z ichki hissiyotlari bilan uzviy aloqadorlikda bayon qilinadi. Demak, ovoz faqatgina axborotni o‘zida mujassam etmaydi, balki shu bilan birga, ovozning o‘zi ham axborotni uzatishda faol ishtirokchiga aylanadi. Shu bois, konflikt sharoitida sizning nimaga urg‘u berayotganligingiz, ovozingiz pastu balandligi, uning samimiylik darajasi, ovoz toni, qanday so‘zlarni ishlatayotganligingiz, ya’ni axborot mazmuni bilan bir qatorda ko‘proq shu axborotni qanday intonatsiyada aytayotganingiz ham ahamiyat kasb eta boshlaydi. Intonatsiya sizning gapirish uslubingizdir. Intonatsiya – ovoz kuchi, uning iliqlik darajasi, samimiyati, kanday so‘zlardan tashkil topgani, so‘zlarga qanday xissiyotlarni yuklayotganligingizga bog‘liq. Masalan, “Men seni yaxshi ko‘raman” degan so‘zlarni jahl va do‘q bilan aytib ko‘ring-chi. Aytolmaysiz. Chunki so‘zlar mazmuni ovoz orqali ham uzatiladi va inson hissiy-emotsional holati bilan uzviy bog‘langan bo‘ladi. Ammo siz janjal ustida, o‘z xotiningizga, “Bo‘ldi endi, bas. Men seni yaxshi ko‘raman, endi ko‘ngling to‘ldi-mi?!”, - deb baqiringchi, xotiningiz “Ha, albatta, meni judayam yaxshi ko‘radilar” deb xulosa qilarmikin. Xotiningiz sizga ishonarmikin yoki o‘z ko‘zi bilan ko‘rgani va qulog‘i bilan eshitgani ya’ni sizning mimikangiz va ovozingiz orqali berilgan haqiqiy informatsiyaga ishonarmikin. Demak, muloqot olib borish talablariga binoan ovoz ham muhim rol o‘ynaydi hamda konflikt yechimida tana harakatlari qatorida inson o‘z ovozi hamda mazkur ovoz orqali uzatilayotgan axborotni ham nazoratda ushlashi talab etiladi.