Pedagogika, innovatsiya, integratsiya

DARSLARNING  TIPLARI
Dars  strukturasi  o ‘quvchiIar  bilish  faoliyatining  xarakteri  bo‘yicha 
tasniflanadigan  darslaming  tipiga  bog‘liq  bo ‘ladi.  Ularni  o'tkazish  usullari, 
ta ’lim metodlari esa o ‘quvchilar mustaqil ishining darajasi bo‘yichatasniflanadi.
D arsning  quyidagi  tiplari  m avjud:  o ‘quvchilar  yangi  bilim larni 
o ‘zlashtiradigan, faktli m ateriallar to ‘planadigan, kuzatishlar o ‘tkaziladigan, 
jarayon  va  hodisalar  o ‘rganiladigan,  ularni  anglanadigan,  tushunchalari 
shakllantiriladigan,  k o ‘nikm a  va  m alakalar  tarkib  toptiriladigan  darslar,
73

---

bilim lar  um um lashtiriladigan  va  tizim lashtiriladigan  darslar,  bilim lar, 
k o ‘nikm alar va m alakalarni takrorlash, rnustahkam  lash, boshqacha aytganda, 
kom pleks  qoMlash  darslari,  bilim ,  k o ‘nikm a  va  m alakalar  o g ‘zaki  ham da 
yozm a  ravishda  sinaladigan  nazorat-tekshirish  darslari,  bir  necha  didaktik 
m asalalar  baravar  hal  qilinadigan  kom binatsiyalashgan  darslar.  D arsning 
m uayyan  m iqdordagi  tiplarini  belgilashning  turlari,  yoMlari  bilan  uning 
ancha  jid d iy   strukturasi  ishlab  chiqilgan.  M asalan,  kom binatsiyalashgan 
darslar quyidagi sxem a b o 'y ic h a  tashkil qilingan: tashkiliy jih at, o ‘quvchilar 
uy  vazifasini  qanday  bajarganini  tekshirish,  o ‘quvchilardan  o ‘tilgan 
m avzu  b o ‘yicha  s o ‘rash,  o ‘qituvchining  yangi  m aterialni  bayon  etishi, 
o ‘rganilayotgan  m aterialni m ustahkam lash,  uyga vazifa berish.
0 ‘qituvchilam ing  ilg ‘or  tajribasini  tahlil  qilish,  didaktlar  (I.T.O gorod- 
nikov,  M .I.M axm utov,  V .A .O nishchuk,  R .A .M avlonova  va  boshqalar)ning 
tanqidi,  darsning  strukturasini  tushuntirish  ta ’lim ning  hozirgi  talablariga 
jav o b  berm aydi,  degan xulosaga olib keladi.
D arsning  strukturasi  faqat  o ‘qituvchi  va  o ‘quvchilarning  darsdagi 
ham korlik  faoliyati  tashkil  topishining  tashqi  k o ‘rinishini  aks  ettirib 
qolm asligi,  balki  o ‘q uvchilar bilish faoliyati bilan bogMiq  ichki jaray on ning  
m ohiyatini  ham  ifodalashi  lozim.
K am ol toptiruvchi t a ’lim sharoitida «darsning strukturasi» tushunchasini 
aniqlashda  uni  uchta:  didaktik,  m antiqiy-psixologik  va  m etodik  shartlar 
asosida k o ‘rib  chiqish tav siy a etiladi.
B unda  doim iy  kom ponentlar:  oldin  o ‘zlashtirilgan  bilim   v a  harakatlar 
usullarini  faollashtirish  ham da  qoMlashdan,  k o ‘nikm a  va  m alakalarni 
shakllantirishdan  iborat didaktik  struktura asos  boMadi  (М.  I.  M axm utov).
Hozirgi  zam on  darsining  eng  m uhim   xususiyatiari  yangi  o ‘quv 
m aterialini  va  uni  am alda  qoMlashni  o ‘zlashtirish  bilan  birga,  ilgari 
o ‘rganilgan  narsalam i  o ‘zlashtirish,  sintez  qilish,  takrorlash  va  m ustah­
kam lash,  nazorat qilish kabi  elem entlarining  o ‘zaro  bogManishidir.
T.A.Ilina  darsning  o ‘z  strukturasiga  barcha  asosiy  elem entlarini  olgan 
tipini, y a ’ni um um iy yoki  aralash  darsni tavsiya etadi.