Pedagogika, innovatsiya, integratsiya

B O SH LANG 4CH  MAKTABNI  INTEGRATSIYA QILISH
Hozirgi  kunda  boshlang'ich  m aktab  ta ’limini  integratsiya  qilish  haqida 
k o ‘p gapirilyapti. Bu tushunarli -  kichik m aktab o ‘quvchisi atrofidagi olamni 
bir butunligicha  qabul  qiladi.  U ning  uchun  tabiatshunoslik,  rus  tili,  m usiqa 
va  boshqa  o ‘quv  fanlari  nomi  emas,  balki  atrofdagi  olam  obyektlarining 
tovushlar,  ranglar,  hajm larning  turli-tum anligi  qiziqarlidir.  Bolalarni  tabiat
217

---

va  kundalik  hayotdagi  barcha  narsalarning  b o g ‘liqligini  k o ‘rishga o ‘rgatish 
kerakligini  o ‘qituvchi  sezadi,  biladi.  Shunday  ekan  ta ’lim  integratsiyasi 
hozirgi zam on talabiga jav o b  b o ‘ladim i? Bu m asala qanday yechilishi kerak, 
uning  m ohiyati  nim ada?
Ta’limni  integratsiyalash  fikri  xalq  ta ’limida  tabaqalashtirish  va 
individuallashtirish  bilan  birga  m uhokam a  qilina  boshlandi.  A gar  kichik 
maktab ta ’limini tabaqalashtirish asosida kitob, darslik va boshqa adabiyotlar 
bilan  m ustaqil  ishlashga tayvorgarlik darajasi  ham da kichik m aktab yoshida 
qiziqishlarni  faol  shakllantirishni  taqozo  etsa,  integratsiyaning  asosi  qilib 
turli  fanlarni  o ‘rganish  obyektlari  b o ‘lgan  ba'zi  um um iy  tushunchalarni 
chuqurlashtirish,  aniqlashtirish va kengaytirish  mum kin.
Ta’limni  integratsiyalashning  asosiy  m aqsadi  boshlang‘ich  m aktab- 
dayoq  tabiat  va  jam iy at  haqida  yaxshi  tasavvur  asoslarini  q o ‘yish  va 
ularning  rivojlanishi  qonunlariga  o ‘z  m unosabatini  shakllantirishdir.  M ana 
shuning  uchun  kichik  m aktab  o 'q u v c h isi  predm et  yoki  voqea-hodisalarni 
bir  necha  tom ondan  k o 'rish   m uhim dir:  m antiqiy  va  em otsional  tom ondan, 
badiiy  asarda  va  ilm iy-om m abop  m aqolada,  biolog,  so ‘z  ustasi,  rassom , 
m usiqachi  nuqtayi  nazaridan  va  boshqalar.
Asosiy  fanlarni  o ’zlashtirish  va  olam dagi  bor  narsalar  qonuniyatlarini 
tushunishda  predm etlar  ichidagi  va  predm etlararo  aloqalarni  o 'rn atish  
ta ’limni  integratsiyalashga  yondashuvning  m etodik  asosidir.  B unga  turli 
darslar  tushunchalariga  k o 'p   m arta  qaytish,  ularni  chuqurlashtirish  va 
boyitish,  shu  yoshda  tushunarli  boMgan  muhim   belgilarni  aniqlash  orqali 
erishish  m um kin.  Shunday  qilib,  yaxshi  shakllangan  tuzilish  va  o ‘tkazish 
tartibiga  ega  bo ‘lgan,  tarkibiga  shu  o ‘quv  predm etiga  tegishli  b o 'lg an  
tushunchalar  guruhi  kiritilgan  har  qanday  dars  integratsiyaga  asos  qilib 
olinishi  m um kin.
Lekin integratsiyalangan darsga boshqa fanlar, boshqa o ‘quv predm etlari 
bilan  bo g‘liq  tushunchalar  tahlil  qilinishining  natijalari  kiritiladi.  M asalan, 
«qisli», «sovuq», « b o ‘ron» kabi tushunchalar o'q ish , rus tili, tabiatshunoslik, 
musiqa,  tasviriy  sa n ’at  darslarida  k o 'rib   chiqiladi.  T ushunchalarning  tahlil 
qilinishi  boshqa  o 'q u v   darslarida  o ‘zlashtirilgan  bilim larga  m urojaat 
qilinadigan darslar integratsiyalangan hisoblanadi. Dars ijodiy, erkin boMishi 
bilan  birga,  yaxlit,  m antiqan  ketm a-ket,  o ‘ziga  xos  o ‘tish  m etodikasiga  ega 
boMadi.
U m um iy  ta ’lim ning  poydevorini  q o ‘yadigan  boshlang‘ich  m aktabdagi 
k o 'p   tushunchalar  tabiatshunoslik,  rus  tili,  m usiqa,  tasviriy  san ’at  va 
boshqalar uchun  umumiydir.
Hozirgi  kunda  bir  qator  o ‘quv  predm etlari  uchun  um um iy  b o ‘lgan 
tushunchalar  orasidagi  aloqalarni  o ‘rnatish,  psixologik  va  m etodik  asos
218

---

b o ‘lgan  integratsiyalangan  darslar  tizim ini  ishlab  chiqish  va  sinovdan 
o ‘tkazish  lozim.  Shu  bilan  birga  predm etlararo  aloqalar  dars  tarkibi 
darajasida  o ‘rgatilishi  va zarur o ‘qitish  vositalari  bilan t a ’minlanishi  kerak.
Tekshirish  davom ida  o*quv  predm etlarini  integratsiyalash  jarayonida 
faol  aqliy  faoliyatga  yordam   beruvchi  om illar:  integratsiyalash  uchun 
fanlarning  m a’qul  birlashishi,  o ‘qituvchi  va  o 'quvchi  harakatlarining  mos 
kelishi,  bolalarning  yosh  im koniyatlarini  hisobga  olgan  holda  m azm un, 
metod,  usullarni  tanlashdan  iborat.
Integratsion  pedagogika  o 'q u v   fanlaridan  biri  b o ‘lib,  fanlararo  bilim lar 
(integrativ  bilimIar)ni  chuqurlashtirish  va  oshirish,  ularni  shakllantirish 
uchun  o ‘rganiladi.  U  har  xil  turlar,  usullar,  uslublar,  fanlararo  integratsiya 
obyektlari  asosida tuzilgan.
Integratsion  pedagogikaning  sinflarga  bo'linishini  turli  asoslarda  qilish 
mumkin:  m aqsad  va  m uam m olar  asosida;  m aktab  tabiiy-ilm iy  tizim idagi 
vazifalari  asosida;  q o ‘shiluvchi  fan  tarm oqlari  asosida;  integratsiya  usullari 
va  yo 'llari  asosida;  o ‘quv  rejasidagi  o 'rn i  asosida;  kursni  o ‘rganishga 
sarflangan  vaqt  asosida;  o ‘quvchilar  uchun  qiyinlik  darajasi  asosida  va  h. 
k.  Shuni  e ’tiborga  olish  kerakki,  bu  kurslarning  m ualliflari,  odatda,  o ‘z 
oldilariga bir necha m aqsad va m uam m olarni yechish m asalasini qo'yishadi, 
shu  sababli  kurslar k o 'p   m aqsadli,  turli  vazifali  b o ‘ladi.
K o ‘p  m iqdordagi  dasturlar  va  ularni  tatbiq  etishga  urinishlarni  k o ‘rib 
chiqib,  biz  bu  kurslar  qurilishining  asosiy  yo'nalishlarini  ajratishim iz  va 
ularni  m ohiyatiga  qarab  sinflarga  boMishimiz  mum kin.