“Педагогика” фанини ўқитиш бўйича ўқув-услубий мажмуа

Замонавий дарсларнинг ёрдамчи турлари


Фан тўгараклари йўналиши, мазмуни, иш методи, ўқиш вақти ва бошқа жиҳатлари билан ажралиб туради. Улар ўқувчиларнинг қизиқиш ва қобилиятларини ривожлантириш, ўқишга ижобий муносабатни шакллантиришга ёрдам беради.. Тўгараклар ўқишни ҳаёт билан алоқасини кучайтиради, фанлараро боғлиқликни ривожлантиради. Фан тўгаракларида ўқувчиларнинг ишлари ўқув жараёнини фаоллаштиради, ўқиш сифатини оширишга ёрдам беради.
Таълимнинг ёрдамчи шаклларига экскурсиялар ҳам киради. Улар оммавий, гуруҳли ва кичик гуруҳли бўлиши мумкин. Ўқув экскурсиялари алоҳида фанлар ҳамда бир қанча фанлар бўйича ҳам режалаштирилади. Экскурсияни муваффақиятли ўтказиш учун ўқитувчи унга пухта тайёрланиши: объект ва машрут билан олдиндан танишиб чиқиши, тўла режани ишлаб чиқиши, ўқувчиларни бўлажак топшириқларни бажаришга жалб эта олиши керак. Экскурсия режасида мавзу ва мақсад, объект, у билан танишиш тартиби, ўқувчилар идрок этиш фаолиятларини ташкил этиш, топшириқни бажариш учун зарур бўлган воситалар ва ускуналар, якун ясаш кўрсатилади. Экскурсияни ўтказиш методикаси мавзу, дидактик мақсад, ўқувчиларнинг ёши, уларнинг ривожланиши ҳамда экскурсия объектига боғлиқ бўлади.
Мактаб ўқув режаси турли факультатив ва танлови бўйича курсларни ташкил этишни кўзда тутади. Улар ўқувчилар, уларнинг ота-оналари истак ва қизиқишларини ҳисобга олиш билан ишлаб чиқилади. Амалиётда фермерлик, иқтисод, электро ва радиотехника, электроника, полимерлар химияси, астрофизика, психология, этика, антик тарих, ботаника фанларининг айрим соҳалари, шунингдек, чет тили, этнография, стенография, кутубхона иши, рассомчилик, мусиқа каби курсларни факультатив сифатида ўрганилади. Факультатив ва фанларни рўйхатини аниқлашда фақат ўқувчилар истаклари эмас, балки ижтимоий талаблар ва мактаб имкониятидан келиб чиқилади. Факультатив ва танлови бўйича машғулотлар мажбурий ва умумий ўрта таълим фанлари билан узвий боғлиқликда ўтказилиши керак.
Одатда ўқувчиларнинг маълум ўқув материали ёки топшириғи устида мустақил ишлашлари уларда маслаҳат (консультация)га нисбатан эҳтиёжни юзага келтиради. Маслаҳатни ташкил этиш вақтида асосан ўқувчи савол беради. Тўғри ташкил этилган консультация ўқувчиларга ўқув материалини эгаллашда қийинчиликларни енгишга ёрдам беради. Маслаҳат давомида ўқитувчи ўқувчилар фаолиятини у ёки бу масалани тўғри тушунишга мустақил келадиган, улар учун қийин топшириқни тушуниб оладиган қилиб, ўрганилаётган материални моҳиятини очишга ўрганадиган қилиб йўналтиради. Таълимнинг мазкур тури ўқитувчига ўқувчилар билимларидаги камчиликларни аниқлаш, алоҳида эътибор беришни талаб этувчи вазиятларга уларнинг диққатини жалб этишга имкон беради. Тўғри ташкил этилган консультация ўқувчиларда ўзини назорат қилиш, билимларга танқидий кўз билан қарашни тарбиялайди. Ўқимишлилик даражасини тўғри аниқлашга ёрдам беради.