Pedagogika fan sifatida

Qobiliyatlarning psixologik strukturasi
I.P.Pavlov o‘z ta’limotida “badiiy”, “fikrlovchi”, “o‘rta” tiplarga ajratilgan 
shaxslarning tavsifini beradi
Qobiliyatlar: umumiy, maxsus
“Badiiy tip” - “Fikrlovchilar” - “O‘rta” 
Qobiliyatlar va qiziqishlar diagnostikasi 
Amaliy psixologiyaning bugungi kundagi eng muhim va dolzarb vazifalaridan biri layoqat 
kurtaklarini ilk yoshlikdan aniqlash, intellekt darajasiga ko‘ra shaxs qobiliyatlari 
yo‘nalishini ochib berishdir. Shuning uchun ham hozirda ko‘plab intellekt testlari va 
qobiliyatlarni diagnostika qilish usullari ishlab chiqilgan va ular muvaffaqiyatli tarzda 
amaliyotda qo‘llanmoqda.
Rus olimi E.A. Klimov yoshlar iqtidorining yo‘nalishini aniqlash maqsadida faoliyat va 
kasb - xunar sohalarini asos qilib olib, metodika yaratdi va uning «Professional - diagnostik 
so‘rovnoma» deb atadi. SHunday qilib, u barcha kasblarni ularning yo‘naltirilgan sohasiga 
ko‘ra 5 toifaga bo‘ldi:
P(T) - tabiat (usimlik, hayvonlar, mikroogranizmlar);
T-texnika (mashina, materiallar, energiyaning turlari) ;
CH(O)- odam (odamlar guruhi, jamoalar); 
Z (B)- belgilar (turli ma’lumotlar, belgili simvollar); 
X (I)- badiiy, ijodiy obrazlar (tasviriy san’at, musiqa) 
Temperament va faoliyatning individual xususiyatlari temperament - shaxs faoliyati va 
xulqining dinamik (o‘zgaruvchan) va emotsional - hissiy tomonlarini xarakterlovchi 
individual xususiyatlar majmuidir. 
Akademik I. Pavlov temperament xususiyatlarini belgilab beruvchi uch oliy nerv tizimi 
xossalarini ajratgan edi: 

---

•
k u ch, ya’ni nerv tizimining kuchli ko‘zgatuvchilar ta’siriga bardoshi, shunga ko‘ra 
odamlardagi mehnatga yaroklilik, chidam kabi sifatlarning namoyon bo‘lishi: 
•
m u v o z a n a t l a sh g a n l i k, ya’ni asabdagi tormozlanish va ko‘zgalish 
jarayonlarining o‘zaro mutonosibligi, shunga ko‘ra, o‘zini tuta olish, bosiqlik kabi 
sifatlar va ularga teskari sifatlarning namoyon bo‘lishi; 
•
x a r a k a t ch a n l i k , ya’ni ko‘zgalish va tormozlanish jarayonlaridagi o‘zaro 
almashinish jarayonining tezligi va harakatchanligi ma’nosida. Quyidagi rasmda nerv 
jarayonlari bilan temperament tiplari o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik asosida 
temperament tiplari aks ettirilgan.