Pedagogika 018, 1-son Bosh muharrir

PEDAGOGIKA 2018, 5-son
 
52 
 
Bag‘dodga kelganlaridan sо‘ng Marvlik olimlar u yerda “Maroviza”, ya’ni 
“Marvliklar” atamasini oldilar. Bag‘dodga kelishi bilan Ma’mun “Bayt ul-hikma” 
olimlarining ijodiy va intellektual quvvatiga asoslangan hoda keng kо‘lamdagi 
ilmiy-tashkiliy faoliyatni boshlab yubordi. “Bayt ul-hikma”ning xalifa Amin 
davrida biroz susaygan faoliyati “Marvliklar” kelishi bilan yana qudratli shiddat 
oldi. О‘sha davrdagi Bag‘dodda ishlagan olimlar orasida “Marvliklar”ning 
salmog‘i ustun bо‘lgan. Xorazmiy “Marvliklar” orasida birlashtiruvchi va 
boshqaruvchi rolini о‘ynaydi. U “Bayt ul-hikma”ning mudiri bо‘lib, bu 
muassasaning yо‘nalishini va ilmiy ishlarini rejalashtirib turdi. Xorazmiy о‘z 
faoliyatida, eng avvalo, о‘zi bilan Marvdan kelgan Markaziy Osiyolik olimlar – 
Farg‘onalik Ahmad ibn Kasir Farg‘oniy, Marvlik Habash al-Hosib Marvaziy va 
Yahyo Abu ibn Mansur hamda Xolid ibn Abdulmalik Marvaridiy va boshqalarga 
tayanadi. 
Yevropalik sharqshunos olim Y. Rushkaning ta’kidlashicha, “Bayt ul-
hikma” faoliyatiga ulkan quvvat baxsh etgan olimlarning aksariyat kо‘pchiligi 
Xuroson va О‘rta Osiyodan – Xorazm, Farg‘ona, Buxoro, Shosh, Samarqand va 
Marvdan bо‘lgan. Shularning uchdan ikki qismini xorazmliklar tashkil etgan. 
Nemis olimi G. Zuter о‘z tadqiqotida shu “Bayt ul-hikma”da xizmat qilgan 
500dan ortiq olimning rо‘yxatini tuzgan. Ana shu olimlarning deyarli kо‘pchiligi 
Xuroson, Movarounnahr, Xorazm, Baqtriya va farg‘onaliklar edi, deb ta’kidlaydi. 
Ular ilmning astronomiya, matematika, geografiya, kimyo, tabobat, tarix, 
falsafa, mantiq, adabiyot va boshqa sohalarida о‘z davrining yetuk siymolari 
bо‘lishgan. Bag‘dod akademiyasida faoliyat kо‘rsatgan va turli millatga mansub 
olimlar о‘zlarining ijodiy ishlarida о‘zaro yordam, dо‘stlik, hamjihatlik 
tamoyillariga tо‘la amal qilganlar. Bu esa ularning ilmiy ijodiy faoliyatlarida 
ulkan natijalarga erishishlarida muhim omil bо‘lgan. 
Al-Xorazmiy Bag‘dodda xalifa al-Ma’mun (813-833), Mutasim (833-842)
va al-Vosiq (842-847) davrida yashadi va ijod qildi. Al-Xorazmiy о‘zining chuqur 
bilimi, noyob iste’dodi va ajoyib tashkilotchilik qobiliyati tufayli “Bayt ul-
hikma”da olib borilgan keng kо‘lamdagi ilmiy izlanishlarning tashabbuskori va 
tashkilotchisi bо‘ldi. 
Bag‘dodda xalifa Ma’mun “Bayt ul-hikma” faoliyatini har tomonlama 
takomillashtirib, unga yirik davlat muassasasi maqomini beradi. Ma’mun 
davrida “Bayt ul-hikma”ning faoliyati doirasi birmuncha kengayadi, yangi barpo 
qilingan ikkita yirik rasadxona ham unga qarashli bо‘ladi. Bu rasadxonalarning 
biri 828-yilda Bag‘dodning Shammosiya mahallasida, ikkinchisi esa, Damashq 
yaqinidagi Qasiyun tog‘ida 831-yilda barpo etiladi. Ikkala rasadxonada ham 

---