Pedagogika 017, 4-son Bosh muharrir

PEDAGOGIKA 
2017, 4-son
 
 
43 
Ma’naviy madaniyatning rivojlanishi turli omillar – tabiat, texnika, siyosat 
va boshqalar bilan bevosita bog‘liq bo‘lib, jadal rivojlanayotgan fan-texnika 
taraqqiyoti natijalari bilan madaniyatning o‘zaro munosabati muammosi dolzarb 
ahamiyat kasb etadi. 
Bundan yarim asr muqaddam amerikalik sotsiolog U. Ogbyorn 
madaniyatning rivojlanishi va faoliyatida texnika hal qiluvchi rol o‘ynashini 
ko‘rsatib, “moddiy” va “ma’naviy” madaniyatning rivojlanishidagi qarama-
qarshilikni qayd etib o‘tgan edi
1
. Uning fikricha, texnik rivojlanish ma’naviy 
rivojlanishdan o‘zib ketadi va ma’naviy rivojlanishni yangi sharoitga moslashishga 
majbur qiladi, nomoddiy madaniyatni yangi izlanishlarga va shu orqali 
rivojlanishga da’vat etadi. Uning “madaniy qoloqlik nazariyasi”ga asoslanib, Ch. 
Chou “ikki madaniyat”ning qat’iy chegaralanishi to‘g‘risidagi g‘oyalarni ilgari 
suradi
2
.
Madaniyatga texnika salbiy ta’sir ko‘rsatadi degan fikrni qo‘llab-quvvatlab, 
X. Ortega-i-Gasset shunday deb qayd etadi: “Texnika, bir tomondan, insonga 
muayyan mohiyat e’tibori bilan, cheksiz qobiliyat ato etgani holda, boshqa 
tomondan, inson hayotida juda katta bo‘shliq hosil bo‘lishiga olib keladi, har bir 
odamni faqat va faqat texnikaga ishonib yashashga majbur qiladi... Shu bois 
bizning o‘ta texnikaviy hozirgi davrimiz o‘ta mazmunsiz bo‘lib qoldi”. 
Texnika ijtimoiy vorisiylikning moddiy tashuvchisidir. Kishilik jamiyatida 
avlodlar o‘rtasida aloqa texnika orqali amalga oshiriladi. Texnika yordamida 
tabiatni bo‘ysundirib, inson o‘z atrofida sun’iy muhit, ya’ni obyektiv borliqning 
ikkinchi bosqichini vujudga keltiradi, yangi madaniy qadriyatlar yaratadi, yangi 
madaniy ideallarni shakllantiradi. Shu tariqa texnika hozirgi madaniyatga, hozirgi 
odamning hayoti, turmushi, urf-odatlari, sezgilari va kayfiyatiga kirib keladi.
E. Toffler bu haqda shunday deb yozadi: “Texnologiya bizning dunyo haqidagi va 
o‘zimiz haqimizdagi fikrlarimizni qamrab oladi. Texnologiyaning kirib kelishi nima 
yaxshi-yu, nima yomonligi, oqillik va aqlsizlik, odillik va adolatsizlik, go‘zallik va 
xunuklikni qanday tushunish kerakligi haqidagi qarashlarimizni o‘zgartirishni 
taqozo etdi”
3
. 
M. Yoqubovaning qayd etishicha, madaniyatning rivojlanishida texnikaning 
roli haqidagi qarama-qarshi fikrlar axborot texnikasining rivojlanishida yorqin 
namoyon bo‘layotgan tendensiyalarni aks ettiradi. Axborot texnikasi, boshqa har 
1