Pedagogika 017, 4-son Bosh muharrir

2017, 4-son
 
 
14 
Domla о‘zbek tilida darslik yaratish bо‘yicha ulkan ishlarni amalga oshirdi. 
U о‘zining dastlabki pedagogik faoliyatidan boshlab yangi tipdagi о‘zbek 
maktablari va texnikumlari uchun matematikadan va ayrim boshqa fanlardan 
darsliklar, qо‘lyozmalar, metodik kо‘rsatmalar yaratgan. “Tabiatdan bir parcha” 
(1919), “Ochiq havoda amaliy mashg‘ulotlar” (1927), “Tekislik analitikasi” (1928), 
“Tо‘g‘ri chiziqli trigonometriya va uning kosmografiyaga tatbiqi” (1929), 
“Trigonomeriyadan sistematik kurs” (1930) va boshqalar shular jumlasidandir. 
Toshmuhammad Niyozovichning universitetlar va pedagogika oliy о‘quv yurtlari 
uchun mо‘ljallangan “Analitik geometriya” darsligining birinchi qismi 1931-yilda, 
1933-yilda esa ikkinchi qismi bosilib chiqdi. Bu kitoblar keyinchalik qaytadan 
ishlanib va tо‘ldirilib, 1937-yilda “Analitik geometriyaning asosiy kursi” nomi bilan 
bosilib chiqdi. “Asosiy matematik analiz kursi” darsligining birinchi tomi 1937-
yilda, ikkinchi qismi 1939-yilda bosilib chiqdi. Ushbu darslik 1941-yilda qayta 
nashr qilingan. Darslik 1968-1969-yillarda qayta ishlanib va tо‘lidirib, Qori 
Niyoziyning sakkiz tomlik “Tanlangan asarlar”i doirasida uch tomdan iborat bо‘lib 
bosilib chiqqan.
Toshmuhammad Niyozovichning “Asosiy matematik analiz kursi” darsligi 
universitetlarda, pedagogika institutlarida о‘tiladigan matematikaning asosiy 
kursini о‘z ichiga olgan. Shuning uchun ham u terminlarga va turli matematik 
tushunchalarning ta’riflariga boy bо‘lib, ayni vaqtda matematik til sohasida asosiy 
qо‘llanma rolini о‘ynagan. Bu darslik bosilgan vaqtda, unga kiritilgan masalalar 
bо‘yicha о‘zbek tilida amalda adabiyot yо‘qligi e’tiborga olinsa, kurs 
universitetlar, pedagogika institutlari va texnika oliy о‘quv yurtlari studentlarini 
matematik tayyorlashda nihoyatda muhim ahamiyat kasb etganligi ravshan 
bо‘ladi.
Akademik Qori Niyoziy fors tilini mukammal bilar, fors, arab, eski о‘zbek 
tilidagi qо‘lyozma manbalar ustida erkin ishlar, ulardagi boy ilmiy ma’lumotlardan 
tо‘la foydalana olar edi. Toshmuhammad Niyozovich 1940-yildan boshlab deyarli 
о‘n yil ichida tinimsiz ishlab buyuk astronom olim Ulug‘bek merosini о‘rgandi va 
izlanishlar natijasida Ulug‘bekning astronomiya maktabi tо‘g‘risida ulkan bir asar 
yaratdi. Bu kitob “Астрономическая школа Улугбека” (“Ulug‘bekning 
astronomiya maktabi”) nomi bilan 1950-yilda Moskvada sobiq Ittifoq Fanlar 
akademiyasi tomonidan nashr etildi (rus tilida). Asarda Ulug‘bekning jahon fanida 
tutgan о‘rni, hissasi, uning ilmiy merosi keng yoritilgan. Ilmiy, tarixiy 
ma’lumotlarga boy bu asarda Ulug‘bek nomi bilan ilm-fan sohasida nom 
chiqargan astronomik jadvallarni tuzishda qо‘l keladigan hisoblash yо‘l-
yо‘riqlarini о‘rgandi, trigonometrik jadvallar tuzish ta’limoti uchun ilk qadam 

---