Pedagogika 017, 4-son Bosh muharrir

PEDAGOGIKA 
2017, 4-son
 
 
119 
vaqt nuqtayi nazaridan olis о‘tmishdagi obyektni harakatga keltirishi kerak, biroq 
bunda tadqiqotchi tadqiqot obyektini kuzatish va tajribalar о‘tkazish 
imkoniyatidan mahrum etilgan. Tabiiy fanlarda ham bunday jarayonlarni kuzatish 
imkoniyati cheklangan bо‘lishi tabiiy, tarixchida esa bunday vaqtda mantiqan 
fikrlash va tafakkuri yordamida voqealar tizimini shakllantirishi va modellashtirish 
imkoniyati mavjud. Ayni vaqtda tarixchida manbalar xazinasi hamda uslublar va 
tadqiqot usullari mavjudki, bu uning tadqiqot sohasidagi katta ustunligidir. Tarixiy 
bilishning ikkinchi xususiyati shundaki, tarixchi hozirgi zamonda turib о‘tmishni 
tadqiq etadi. Hozirgi zamon о‘tmishning bir qancha hodisalari va tarixiy 
jarayonlarini interpretatsiyalaydi, biroq bunda hozirgi zamon о‘tmishni aynan 
shakllantirmaydi, balki о‘tmish bizning tasavvurimizda hosil bо‘ladi. 
Shunday ekan, tarixning turli davrlari va sohalari, jarayonlari va voqealarini 
о‘rganar ekanmiz, ayni bir voqeaga bо‘lgan turli munosabatlar va yondashuvlarni 
chuqur tahlil qilish asosida eng xolis va ilmiy dalillar bilan isbotlangan, tarixiylik 
omiliga qat’iy rioya qilingan xulosalar va qarashlarni shakllantirishimiz muhim 
ahamiyat kasb etadi. Bu bir jihatdan tarixiy jarayonlar haqidagi ilmiy xulosalarga 
ega bо‘lishimizga imkon bersa, ayni vaqtda talabalarga tarix fanining eng sо‘nggi 
yutuqlari va ilmiy xulosalarini yetkazib berishga, bо‘lajak tarixchining kasbiy va 
ilmiy bilimlarini oshirishga zamin hozirlashga imkon beradi.
Shu о‘rinda tarixning turli davrlari va tarixiy jarayonlari haqida yaratilgan bir 
qator xorij tarixshunosligiga oid adabiyotlarni kо‘rsatib о‘tishni maqsadga 
muvofiq deb bildik.
Xorij tarixchilaridan biri Aleksandr Morrison tomonidan yaratilgan “Russian 
rule in Samarkand 1868-1910. A comparison with British India” asarida XIX asr 
oxiri XX asr boshlarida Turkistonning mustamlaka davri tarixiga oid bir qator 
tahliliy materiallar keltirib о‘tilgan
1
.
Kitobda Turkistonning XIX asr oxiri-XX asr 
boshlaridagi hududiy masalalari va unda yashovchi xalqlar tо‘g‘risida, ma’naviy 
va madaniy sohalardagi, shuningdek iqtisodiy sohalardagi tarixiy jarayonlar 
haqida bir qator ma’lumotlarni keltirish bilan birga, ularga munosabat ham 
bildirilgan. Bunda A. Morrison bir qator xorij tarixchilarining, jumladan, P. Klavin, 
R. J. Evans, I. Goldman, J. Robertson, R. Servis, P. A. Slekc kabi tarixchilar va 
olimlarning ilmiy ishlari, monografiyalaridan foydalanganligini alohida ta’kidlab 
о‘tadi.
1
Morrison A. S. 
Russian rule in Samarkand 1868-1910. A comparison with British India. – New 
York: Oxford University Press Inc., 2008, – P. 395.

---