Pedagogika 017, 3-son Bosh muharrir

 Бэрон Р., Ричардсон Д. 
Агрессия.
 
– Санкт-Петербург: Питер, 2001. – С. 22.
3
Раттер М. 
Помощ трудным детям. – Москва: Речь. 1999. – С. 239. 

---

PEDAGOGIKA 
2017, 3-son
 
 
44 
ma’qullanmaslik ta’siri kamaytirilgan. Bunga uchta usul orqali erishiladi: 
a) javob mazmunida jamiyat tomonidan ma’qullanmaganlik holati 
(masalan, о‘zini yо‘qotib qо‘yish) rо‘y berib, faqatgina uni aks ettirish usuli 
kо‘rsatilishi haqida gap ketishi, xulq-atvorni ta’riflashga urg‘u berilishi va uning 
sabablarini baholashdan yiroqlashish taxminini о‘z ichiga oladi; 
b) savollar shunday tuziladiki, ta’riflanayotgan agressiv xulq-atvorni 
yoqlashga imkon qolsin; 
v) odamlar tomonidan о‘z ichki holati va xulq-atvorini ta’riflashda 
kо‘pincha qо‘llaydigan odatiy sо‘zlashuv iboralari, qoliplardan foydalaniladi
1
. 
Bass-Darki metodikasi sinaluvchilar uchun tipik xos bо‘lgan agressiv 
xulq-atvorning shaklini aniqlashga yordam beradi. Mazkur metodikani 
qо‘llab, о‘smirlarning turli toifalarida agressiya turli sifat va miqdoriy 
tavsifga egaligiga ishonch hosil qilish mumkin. Shu bilan birga bu metodika 
bolalarning ma’lum bir yо‘nalishda harakatlanishga tayyorligi haqida 
ma’lumot olishga imkon beradi. Bundan tashqari, mazkur metodikadan 
foydalanish natijalari bolaning motivatsion sohasi mazmuni haqida ba’zi bir 
xulosalar chiqarishga imkon beradi, shunday ekan, subyekt uchun odatiy 
javob qaytarish shakllaridan xulq-atvor usullarini tanlash real ta’sir 
etuvchi mazmun hosil qiluvchi motivlar bilan bog‘liq. 
Mazkur metodika 75ta mulohazadan iborat bо‘lib, respondentlarning 
javoblari maxsus kalit yordamida ishlab chiqiladi va kalitga, asosan, sakkizta 
kо‘rsatkich bо‘yicha ma’lumotlar olinadi. Bu kо‘rsatkichlar quyidagilardan 
iborat: 
1.
Jismoniy agressiya – boshqa bir shaxsga nisbatan jismoniy harakatlar 
qilish. 
2.
Bilvosita agressiya – tо‘g‘ridan tо‘g‘ri emas, boshqa yо‘llar bilan 
(chetdan, orqadan) amalga oshiriladigan agressiya. 
3.
Jahldorlik – arzimagan bahona yoki sabab bilan ham salbiy hissiyotlarini 
kо‘rsatish (qо‘pollik, tez jahl chiqishi). 
4.
Salbiy munosabatlar (negativizm) xulq, odatda, biror-bir avtoritetga 
yoki rahbariyatga yо‘naltirilgan bо‘ladi, bu xulq talab etilgan qonun va odatlarga 
qarshi agressiv passiv qarshilikdan to faol kurashgacha о‘sishi mumkin. 
5.
Alamzadalik – atrofdagilarga hasad qilish va ulardan nafratlanish, 
arzimagan kо‘ngilsizliklardan ranjish, g‘azablanish va “butun dunyoni ayblash”. 
6.
Shubhalanuvchanlik – atrofidagi insonlarga bо‘lgan ishonchsizlik va 
ehtiyotkorlik, ularning fikricha, atrofdagilar ularga ataylab yomonlik qilishadi. 
1
Семенюк Л. М.
Психологические особенности агрессивного поведения подростков и 
условия его коррекция. – Москва: Флинта, 1998. – С. 31.

---