Pedagogika 015, 6-son Muassis: Nizomiy nomidagi Toshkent

PEDAGOGIKA
2015, 6-son
 
 
121 
Har necha sabaq debon fuzunroq, 
Gо‘yoki bilib edi burunroq. 
Hamdarslari bu holatidin, 
Ojiz edilar hijolatidin.
“Layli va Majnun”ning nasriy variantlarida maktabning Majnun hayotidagi 
о‘rni va roli о‘zgacha shaklda talqin qilingan. Ularda maktab, ustoz, maktabdagi 
о‘rtoqlari asar oxirigacha davom etadi. Maktab sevishganlarni uchrashtirgan, ular 
uchrashib visol kо‘rishadigan maskan, dard-nolalarini yozadigan joy vazifasini 
bajargan. Birdan-bir boradigan joylari ham maktab. Ustoz esa sevishganlar 
о‘rtasida vositachi, kо‘ngil nolalarini eshituvchi dardkash, tо‘g‘ri yо‘l kо‘rsatib 
turuvchi dо‘st sifatida namoyon bо‘ladi. Xorazmlik adib Nosirxoja valadi 
Mansurxoja qalamiga mansub “Layli va Majnun” qissasida bu holat ayniqsa 
kuchaytirilgan: “
Alqissa, Qays ... maktabxonag‘a borib muallimg‘a salom berib, 
о‘rnida о‘lturdi. Va yana ikki dilbari diloro kо‘ngul qushlarin parvozg‘a solib, 
bir-birlarin jamollarig‘a qoshu kо‘zlarin elchi qilib о‘lturur erdilar, tamom 
о‘g‘lonlar ilm tahsilig‘a dam ursalar, bular ishq tahsilig‘a dam urar erdilar. 
Qays har zamon sabaqimni ayg‘il deb, anga sо‘z qotardi. Va yana mashqimni 
kо‘rub ta’lim ber deb, mashqini kо‘rguzub, oldig‘a borur erdi. Layli kо‘rar, 
Qaysning mashqi ziyoda ta’limlik va bu sо‘zlar birlan bahona qilib sо‘z qotarin 
fahm qilib, tabassum qilur erdi
”
1
.
Nasriy qissada ustoz Laylining hayotida eng ishongan dardkashlaridan biri 
sifatida ishtirok etgan.
Umuman olganda, ta’lim-tarbiya, ustoz sabog‘i, kasb-hunar egallash 
mavzusi dostonlarning asosiy negizida yotadi. Barcha tabdilchilar imkon qadar 
Navoiyning bosh maqsadini ifodalashga, “Xamsa” dostonlari shukuhi, el 
orasidagi shavkatini saqlashga intilishgan. Xalqning sevimli qahramonlari 
Farhod, Shirin, Majnun, Layli, Iskandar siymolariga tabdilchilar yana 
qо‘shimcha ijobiy fazilatlarni ham yuklashgan. Demak, nasriy bayon mualliflari 
ham xalq orasida Navoiyning ezgu g‘oyalarini targ‘ib qilishga muayyan darajada 
hissa qо‘shgan.