Pedagogika 015, 2-son Muassis: Nizomiy

Izbosarov B.F., Kamolov I.R. Elektromagnetizm. – Toshkent: Iqtisod-moliya, 2006. – B. 287-
300.; Оrifjоnоv S. Elеktrоmagnitizm. – Tоshkеnt: Nоshir, 2011. – B. 145-157. 

---

PEDAGOGIKA
2015, 2-son
 
 
56 
etuvchi (effektiv) qiymati:
𝑈
𝐿
= 𝐼 ∙ 𝑋
𝐿
(5) yoki 𝑈
𝐿
= 𝐼 ∙ 𝜔𝐿 (6). Kondensatorda 
kuchlanish tokdan 90
0
ga kechikib o‘zgaradi: 
𝑈
𝑐
= 𝑈
𝑂𝐶
sin(𝜔𝑡 −
𝜋
2
) (7). Bu 
kuchlanishning ta’sir etuvchi qiymati 
𝑈
𝐶
= 𝐼𝑋
𝐶
(8) yoki
𝑈
𝐶
= 𝐼 ∙
1
𝜔𝐶
(9). 
X
L
>X
C, 
demak, U
L
>U
C 
shart bilan va yuqoridagi mulohazalar asosida 1-
chizmadagi sxema uchun vektor diagramma chizamiz. Tok kuchi bir xil 
bo‘lganligi sababli, tok o‘qini koordinatalar sistemasining absissa o‘qiga 
joylashtiramiz. 
1-rasm 
1-chizma 
Vektor diagrammadan ko‘rinadiki, umumiy kuchlanish aktiv kuchlanish 
U
R 
va U
L
-U
C 
kuchlanish bilan (u reaktiv kuchlanish deb ataladi) to‘g‘ri burchakli 
uchburchak tashkil qiladi. Uni kuchlanishlar uchburchagi deb ataladi. Pifagor 
teoremasiga asosan umumiy kuchlanish vektori:
𝑈⃗⃗ = 𝑈
𝑅
⃗⃗⃗⃗⃗ + (𝑈
𝐿
⃗⃗⃗⃗ − 𝑈
𝐶
⃗⃗⃗⃗ ) (10). 
Uning moduli esa
𝑈 = √𝑈
𝑅
2
+ (𝑈
𝐿
− 𝑈
𝐿
)
2
(11) ko‘rinishda bo‘ladi. Om 
qonuniga asosan (11) ifodani quyidagi ko‘rinishda yozish mumkin:
𝐼 ∙ 𝑍 =
√𝐼
2
𝑅
2
+ 𝐼
2
(𝑋
𝐿
− 𝑋
𝐶
)
2
(12) bundan:
𝑍 = √𝑅
2
+ (𝑋
𝐿
− 𝑋
𝐶
)
2
(13) 
zanjirning to‘la qarshiligi kelib chiqadi. Bu yerda 
𝑋
𝐿
− 𝑋
𝐶
zanjirning reaktiv 
qarshiligi deb ataladi. (13) ifodani 
𝑍 = √𝑅
2
+ (𝜔𝐿 −
1
𝜔𝐶
)
2
(14) ko‘rinishida 
ham yozish mumkin. Diagrammadagi kuchlanishlar uchburchagi qarshiliklar 
uchburchagiga aylanadi. Bеrilgan qiymatlarni (14) ifоdaga qo‘yib, to‘la 
qarshilikni hisоblaymiz: 
𝑍 = √40
2
+ (314 · 0,191 −
1
314·106,1·10
−6
)
2
=50 Ω 
2-misol. Aktiv qarshilik (R = 25 Ω), induktivlik (L=127,4 mHg) va sig‘im 
(C = 175,6 µF) sinusoidal o‘zgaruvchan tok tarmog‘iga (
𝜔 = 314 
1
𝑠
) parallel 
ulangan (2-rasm). Zanjirning to‘la qarshiligi hisoblansin
1
. 
1