Pedagogik psixologya: tushuncha va chegaralar

2. Tarifda aylana bo‘lmasligi kerak; u ko‘rinarli yoki ko‘rinmas ravishda aniqlanuvchi predmetni o‘zidanazarda tutmasligi kerak.
3. Tasdiqlovchi terminlarda berish mumkin bo‘lgan holda, inkor shaklda berilmasligi kerak.
4. tarif noaniq shaklda yoki metafora orqali ifodalanmasligi kerak⁵. 
Tavtologiya ham shu qoidaning buzilishi natijasida sodir bo‘ladi. Bunda aniqlanuvchi tushunchadan uning mazmunini ochish uchun foydalanilgan bo‘ladi.
Masalan, «Tamagir tamagirlik qiluvchi kishidir», desak, tavtologiyaga yo‘l qo‘ygan bo‘lamiz.
g) Tarif iloji boricha inkor shaklida bo‘lmasligi kerak. Aks holda predmetga xos bo‘lgan belgi o‘rniga unda yo‘q bo‘lgan belgi ko‘rsatiladi. Masalan, «Ong moddiy emas», degan tarif «ong» tushunchasining mazmunini yaxshi ochib bera olmaydi. 


Tariflashga o‘xshash mantiqiy usullar
Bilish jarayonida tariflashga o‘xshash usullar ham ishlatiladi. Ulardan tushunchani tariflashning yuqorida biz ko‘rib chiqqan turlarini qo‘llash mumkin bo‘lmay qolganda yoki unga zaruriyat bo‘lmaganda foydalaniladi:
a) tariflashga o‘xshash usullardan biri tushunchani unga qarama-qarshi bo‘lgan tushuncha orqali tariflashdir. Bu usul bilan odatda kategoriyalar mazmuni ochib beriladi. Masalan, «Ong materiyaning miyamizdagi inikosidir»;
v) tasvirlashda tushunchaning mazmuni u aks ettiruvchi predmetning bazi tashqi belgilarini ko‘rsatish orqali aniqlanadi. Badiiy asarlarda tabiat manzaralarini, personajlarning portretlarini chizish, sodir bo‘lgan birorta voqeaning bayon etilishi tasvirlashga misol bo‘ladi;
s) tavsiflash yordamida predmetning bazi bir munosabatdagi muhim tur belgilari ko‘rsatiladi. Bunga misol qilib birorta shaxsga berilgan tavsifnomani ko‘rsatish mumkin.
Tafovutlash, ostensiv tariflash kabi usullar ham mavjuddir. 
Tariflash bilishda katta ahamiyatga egadir. U qisqa holda predmet haqida yaxlit fikr, tasavvur hosil qilishga imkon beradi. Lekin predmet haqida fikr yuritganda u bilan cheklanib qolish mumkin emas. U, albatta, bilish jarayonida boshqa bilimlar yordamida konkretlashtirilishi, chuqurlashtirilishi zarur. Ana shundagina tushuncha ifoda etuvchi predmet haqidagi tasavvur aniq, to‘laroq bo‘ladi.