|
Didaktik qobiliyatlar -o'quv materiallarini aniq, ravshan, oson tushuntirish, talabalarda fanlarga qiziqishni uyg'otish, mustaqil fikrlash ko'nikmalarini
shakllantiruvchi qobiliyat
Akademik qobiliyatlar - matematika, fizika, biology, kimё, ona tili, adabiѐt, tarix va b. fanlar asoslarini
puxta o'zlashtirishga imkon beradigan qobiliyat
Perseptiv qobiliyatlar - shaxsning ichki dun'siga kira bilish, psixologik kuzatuvchanlik, talabaning vaqtinchalik psixik holatlari bilan bog'liq nozik jihatlarini tushuna olish
Nutq qobiliyati - shaxsning o'z his-tuyg'ularini nutq, shuningdek, mimika, pantomimika ёrdamida aniq va ravshan ifodalab belish qobiliyati
Tashkilotchilik qobiliyati - talabalar jamoasini uyushtira bilish, jamoani jipslashtira olish, pedagogik faoliyatni to'g'ri tashkilashtirish qobiliyati
Avtoritar qobiliyat - talabalarga hissiy-irodaviy ta'sir etish orqali ular o'rtasida obro'qozonish imkoniyatini yaratuvchi qobiliyat
Kommunikativ qobiliyat - talabalar bilan muloqotda bo'lish, ularga to'g'ri Аndoshishning samarali yo'lini topish, birgalikda maqsadga muvofiq o'zaro pedagogik aloqa bog'lovchi pedagogik taktning mavjudligini ifodalovchi
Pedagogik xaёl - teaching talabalar shaxsini tarbiyaviy jihatdan loyihalash- tirishda o'z xatti-harakatlari
natijalarini oldindan ko'ra olishni ta'minlovchi qobiliyat
Diqqatni taqsimlay olish qobiliyati – teaching bir vaqtda o'z diqqatini bir qancha jaraёnga qarata olishini tavsiflovchi qobiliyat
rasm. Pedagogy qobiliyat turlari ( VAKruteskiy )
Zamonaviy Sharoitda har bir o'qituvchi o'zida quyidagi pedagogic qobiliyatlarni tarbiyalay olishi kerak:
muloqotga Kirishuvchanlik;
hissiy sezgirlik (kasbiy ziyraklik, boshqalarga hamdard bo'la olish, ichki sezgiga ega bo'lish);
harakatchanlik, ta'lim jaraёni ishtirokchilariga irodaviy ta'sir ko'rsatish va ishontirish qobiliyatiga egalik;
hissiy barqarorlik (o'zo'zini tuta bilish, o'zo'zini boshgarish, o'zo'zini nazorat qilish);
kelajakni maqbul holda bashoratlay bilish;
kasbiy mustaqillik, ijodiy qobiliyatga egalik
Qobiliyatli pedagoglarda quyidagi noeb qobiliyatlar ham ko'zga tashlanadi:
bir vaqtning o'zida bir necha faoliyatni bajara olish (m: eshitish, ko'rish, o'qish, ezish, fikr yuritish, muloqot qilish va b.);
atrofida kechaѐtgan ikki ѐki bir necha voqelikni birdek qabul qilish (bir talabaning ma'ruzasini eshitgani holda, boshqa talabalarning faoliyatlarini kuzata olish);
o'ta qiziquvchanlik (tabiat va jamiyatda kechaёtgan har bir
voqea-hodisa (garchi ular eng ahamiyatsiz, e'tiborga tashlan- maydigan bo'lsa-da) mohiyatini bilishga intilish, haddan ziёd ko'p savollarga javob topishga intilish);
miya faoliyatining biokimёviy va electrical faolligi (miya deyarli to'xtovsiz faoliyat ko'rsatib, nihoyatda cam vaqt
“dam oladi", bilish jaranida noaniqliklar ko'zga tashlansa, ular tezda bartaraf etiladi; uyquchanlik qobiliyatli pedagogicallarga xos xususiyat emas);
nutqi va fantaziyasining boyligi (qobiliyatli o'qituvchilarning aksariyati nihoyatda boy nutqqa ega, ularda fantasy (tasavvur qilish) qobiliyati beqiès darajada kuchli);
kuchli xotira (yirik hajmdagi matni, m: dostonlarni bir martha o'qish bilan to laligiga Yodlab olib, uni so'zma-so'z qayta hikoya qilib Berish qobiliyati)ga egalik
O'qituvchilarning pedagogic qobiliyatlari muayyan sharoitlara namoyen bo'ladi. Ular:
darsga tayörgarlik ko'rish jaraoni;
dars loyihasini ishlab chiqish jaraoni;
ta'lim jaraoni;
o'quvchilarning faoliyatlarini nazorat qilish jaraoni;
o'quvchilar tomonidan o'zlashtirilgan bilimlarini baholash jaraoni;
darsdan vata'limmuassasasidantashqarida tarbiyaviy tadbirlarni tashkil etish jaraoni;
ma'naviy-ma'rify ishlarni o'tkazish jaraoni;
axborot soatlarini tashkil etish jaraoni;
har bir o'quvchiga va guruh jamosiga Аndoshuv jaraoni;
ota-onalar bilan muloqotda bo'lish jaraoni;
hamkasblar bilan muloqotda bo'lish jaraoni;
ta'lim muassasasining rahbariyati bilan muloqotda bo'lish jaraoni;
Shaxsiy faoliyatni tahlil qilish jaraoni;
o'z ustida ishlash jaraoni va b.
O'qituvchiga xos qobiliyatlar orasida perseptiv qobiliyat ham muhim ahamiyatga-ega (9-rasm):
Турлари
Talabalar ruhiy holatlarini, dars, tarbiyaviy tadbirlarni o'tkazishga bo'lgan ishtiqlarini to'g'ri baholash, ularning o'zaro yoki pedagoglar bilan ziddiyatlarini English, talaba
Pedagogik zyraklik
va jamoaga ta'sir ko'rsatishda qulay vaziatini tanlay bilish
Pedagogik empatiya
Talabalarning ichki holatini, o'y-fikrlarini va his-tuyg'ularini tushuna olish; boshqalarning boshiga tushgan kulfat, falokatlardan qayg'urish; rollarni qabul qilish-og'ir vaziyatda bo'lgan kishilarning o'rniga o'zini tasavvur, mushohada ѐrdamida qo'yib ko'rgan holda ulardagi ijobiy his-tuyg'ularini qayta tiklashga ko'maklashish; o'zgalarning qayg'u-alamlaridan, kulfatlaridan qayg'urish, ko'ngilni ko'taruvchi, taskin beruvchi so'zlar bilan og'ir vaziyatda qolgan talabalarga ijobiy ta'sir ko'rsatish
Pedagogik intuitsiya
Intuitsiya (lot. “intueri” – sinchiklab, diqqat bilan qarash) – teacher tomonidan pedagogic voqea-hodisaning mohiyatini, talaba xatti-
harakatlari mazmunini tasavvur, empatiya va orttirilgan tajriba asosida his-tuyg'u, sezgi Аrdamida, ziyraklik bilan mantiqiy dalillarsiz English
6-rasm. Perseptiv-pedagogik qobiliyat turlari
Perseptiv-pedagogic qobiliyat o'zida uch turdagi sezgirlik ni qamrab oladi. Ular:
ob'ektni his etish;
me'er va Аndoshuvni his qilish;
dahldorlikni his qilish.
O'qituvchilarda perseptiv-pedagogic qobiliyatlarning mavjud darajasi pedagogic intuitsiyani shakllantirishga xizmat qiladi.
Intuition ma'lum Belgilarga ko'ra oddy mulohazadan farq qiladi. M:
tezkorlik, ba'zan lahzada shaklladigan faraz va masalaning yechimi;
faraz va masala yechimining yetarli darajada mantiqiy asoslanmasligi;
“ijobiy” intuition qaror qabul qilishda namoyen bo'ladi;
O'qituvchiga xos bo'lgan tashkilotchilik qobiliyati uning faoliyatida o'ziga xos o'rin egallaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
