№
|
Mavzuning nomi
|
Mavzuning qisqacha mazmuni
|
Jami
|
O‘qitishni tashkiliy shakli
|
Mustaqil ta’lim
|
1.
|
Dasturga kirish. Ekologiya va atrof-muhit muhofazasi tavsifi
|
Umumiy ekologiya va uning asosiy yo‘nalishlari: autekologiya, populyatsiya ekologiyasi, sinekologiya. Tarixiy va tadrijiy ekologiya. Hayvonlar, o‘simliklar va mayda organizmlar ekologiyasi. Muhandislik va qishloq xo‘jaligi ekologiyasi, geoekologiya. Ijtimoiy ekologiya va odam ekologiyasi.
Zamonaviy ekologiyaning boshqa fanlar bilan aloqadorligi. Ekologiyaning nazariy va amaliy qismlarga bo‘linishi, uning umumnazariy va amaliy vazifalari.
|
2
|
N
|
1
|
2.
|
Organizm va muhitning o‘zaro munosabati
|
Tabiatning bir butunligi. Tabiatdagi abiotik (jonsiz) va biotik (tirik) tarkibiy qismlar. Tuproq va uning unumdorligi. Sun’iy va tabiiy unumdorlik. Tuproqning qattiq va suyuq tarkibiy qismlari. Sho‘rlanish va gumus (chirindi). Tuproqning tuzilishi va g‘ovakligi. Tuproqning bo‘ylama kesimdagi tuzilishi va sathlari. Tuproqning fizikaviy va kimyoviy omillari. Galofit o‘simliklar. Indikatorlar.
|
2
|
N, A
|
1
|
3.
|
Populyatsiyalar
|
Populyatsiyaning turg‘un ko‘rsatkichlari, ularning tavsifi. Hayvonlarning hududiy xulq-atvori. Ko‘chmas va ko‘chib yuradigan hayvonlar.
Populyatsiyaning o‘zgaruvchan ko‘rsatkichlari, ularning tavsifi. Organizmlarning ko‘chib kelishi va ketishi.
|
2
|
N
|
1
|
4.
|
Biotsenozlar
|
Biotsenozning tur tuzilmasi. Biologik xilma-xillik. Madaniy va tabiiy biotsenozlar, ularning o‘ziga xos xususiyatlari. Turlar xilma-xilligi va ular sonining miqdoriy munosabati. Ekoton. Dominant tur. Kam sonli turlar. Konsorsiya (hamkorlik).
Biotsenozning makon tuzilmasi. Fitotsenoz va zootsenozning pog‘onaviy tuzilishi. Hududiy quramalik.
|
2
|
N
|
1
|
5.
|
Ekologik tizimlar
|
Ekologik tizimlarning mohiyati. “Ekologik tizim (ekotizim)” va “biogeotsenoz” tushunchalari, ularning ma’nodoshligi. Ekotizimlarning makoniy turlari. Tabiiy ekotizimlar va ularning trofik (oziqlanish) tuzilmasi. Ekotizimdagi murakkab biologik o‘zaro bog‘lanishlar.
|
2
|
N A
|
1
|
6.
|
Biosfera – yerning umumiy ekologik tizimi
|
Biosferada kechadigan barcha jarayonlar atmosfera, gidrosfera va litosfera bilan bog‘liqligi. Biosferaning tarkibi va chegaralari. Biosferaning abiotik va biotik tarkibiy qismlari. Biosfera chegaralari va unda tirik organizmlarning tarqalishi. Biomassa va uning joylashish o‘rni.
Tabiatda moddalarning aylanishi.
Kislorod va azotning biogeokimyoviy aylanishi. Biosfera gomeostazi.
|
2
|
N A
|
1
|
7.
|
Yerning tabiiy ekotizimlari – biosferaning makoniy
birligi sifatida
|
Landshaft haqida tushuncha. Cho‘lda sug‘orish orqali ekinlardan yuqori hosil olish mumkinligi.
Cho‘l tuproqlari. Cho‘llarning paydo bo‘lishiga ko‘ra turlari. Cho‘l o‘simliklari va ularning guruhlari. Chuchuk suv muhitining cheklovchi omillari. Chuchuk suv zootsenozi. Suvdagi tuzlar. Suv organizmlari tasnifi. Gidrobiontlar. Ko‘l, hovuz, suv ombori, daryo, botqoq kabi ekotizimlar xususiyatlari.
|
2
|
N, A,
|
1
|
8.
|
Biosfera evolyusiyasi – tadrijiy rivojlanishining
asosiy yo‘nalishlari
|
Biologik xilma-xillik – biosfera evolyusiyasi natijasi. Biosferadagi allogen (tashqi) va avtogen (ichki) omillar. Tur ichidagi, turlararo va biosfera darajasidagi biologik xilma-xillik va ularning mohiyati. Ekotizimlar evolyusiyasida koevolyusiya va guruhli tanlanishning biotsenoz (biogeotsenoz) barqarorligini ta’minlashda tutgan o‘rni.
Noosferaning tabiat va jamiyat o‘rtasidagi koevolyusiya tufayli vujudga kelishi
|
2
|
N
|
1
|
9.
|
Odamning bioijtimoiy tabiati va ekologiya
|
Odamning dastlab tabiiy kuchlar hukmronligi muhitida yashaganligi va uning oqibatlari. Odamning o‘zi uchun ekologik tizim yarata boshlaganligi. Homo sapiens - biologik tur sifatida va uning irsiy dasturi. Odam DNKsining genetik jarayonlarga moslashuvi. Odam o‘zi uchun keng ekologik maskan muhitini yaratganligi. Jahonda aholi sonining o‘sishi va odam populyatsiyasi hayotidagi qiyinchiliklar.
Resurslar haqida tushuncha. Tabiiy resurslar va ularning xilma-xilligi.
|
2
|
A
|
1
|
10.
|
Antropogen ekologik tizimlar
|
Odam tomonidan sun’iy antropogen ekotizimlarning yaratilishi. “Konsument” odamdan “madaniy” odamning paydo bo‘lishi.“Odam – atrof-muhit” ekotizimining tadrijiy rivojlanishi va uning modellari Agroekotizimlar va biologik resurslardan oqilona foydalanish Urbanizatsiya jarayonlari - urbotizimlar. Shahar ekotizimi va uning xususiyatlari.
|
2
|
N, A,
|
1
|
11
|
Ekologiya va inson salomatligi
|
Sog‘lom turmush tarzi va gigienik me’yorlar. Muhitdagi tabiiy, maishiy va ijtimoiy-iqtisodiy omillarning inson salomatligiga ta’siri. Sanitariya-gigiyena me’yorlari majmui. Tabiiy o‘choqli (makonli) kasalliklar va ularning odam hayotidagi ahamiyati. Sun’iy muhit ta’sirida yurak-qon tomir, o‘sma, allergiya, OITS kabi kasalliklarning ko‘payishi Shahar muhitining ekologik omillari va uning oqibatlari.
|
2
|
N A
|
1
|
12
|
Biosferaga antropogen ta’sirlarning asosiy turlari
|
Tabiiy jarayonlar ta’sirida biosferaning muntazam o‘zgarishi. Organizmlar adaptatsiyasi va tabiiy biotalar - biosfera barqarorligining kafolati. Inson xo‘jalik faoliyatining tabiiy ekotizimlarga ta’siri. Antropogen ta’sirlar haqida tushuncha
|
2
|
N
|
1
|
13
|
Atrof-muhitning ifloslanishi
|
Ifloslanish haqida tushuncha. Ifloslanish ob’ektlari va organizmlar uchun xavfli bo‘lgan antropogen ifloslanish manbalari. Tabiiy ifloslantiruvchilar va ularning turlari
|
2
|
N A
|
1
|
14
|
Atmosfera havosining ifloslanishi
|
Atmosfera havosining ifloslanishi va uning turlari: tabiiy va antropogen (texnogen) ifloslanish. Atmosfera havosining mahalliy, mintaqaviy va umumiy ifloslanishi. Atmosferaga chiqariladigan zararli moddalarning agregat holatiga ko‘ra turlari. Atmosfera havosini ifloslantiruvchi asosiy moddalar va ularning guruhlari
|
2
|
N A
|
1
|
15
|
Gidrosferaning ifloslanishi
|
Suv havzalarining ifloslanishi haqida tushuncha. Suv ifloslanishining namoyon bo‘lishi. Yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan me’yorlar. Suvni ifloslantiruvchi moddalar va ularning asosiy guruhlari. Suvning kimyoviy, bakteriyali, radioaktiv, mexanik va issiqlikdan ifloslanishi. Chuchuk suv havzalarining antropogen evtrofikatsiyasi. Dengiz ekotizimlarining ifloslanishi va uning ekologik oqibatlari.
|
4
|
N A
|
2
|
16
|
Yer osti va usti suvlarining kamayishi
|
Yer osti va usti suvlarining kamayishi sabablari. Suv resurslari taqchilligi. Orol dengizi va Orolbo‘yidagi ekologik vaziyat: kecha, bugun, ertaga. Orolbo‘yi mintaqasida atrof-muhitga salbiy ta’sirlar darajasini kamaytirish.
|
2
|
N
|
1
|
17
|
Tuproq (yer) eroziyasi – yemirilishi Tuproqning ifloslanishi Tuproqning ikkilamchi sho‘rlanishi
|
Tuproq (yer) eroziyasi – yemirilishi va uning sabablari. Shamol va suv eroziyasi, ularning mohiyati va oqibatlari.
Tuproqning ifloslanishi. Antropogen ta’sirlar tufayli tuproq ifloslanishi, uning turlari va oqibatlari.
Tuproqning ikkilamchi sho‘rlanishi. Sug‘oriladigan yerlarning sho‘rlanishi. Sho‘rlanishning mahalliy tabiiy-iqlim sharoitlari va agrotexnik tadbirlarga bog‘liqligi. Yerlarni suv bosishi.
|
2
|
N A
|
1
|
18
|
Qishloq xo‘jaligi ekologiyasi - agroekologiya asoslari
|
Agroekologiyaning maqsadi va vazifalari. Dala ekinlarning xo‘jalik va biologik guruhlari: sabzavot va poliz ekinlari biologik guruhlari Suv – ekinlar hayotining (fotosintez) manbai, moddalar almashinuvini ta’minlaydigan bosh omil ekanligi O‘g‘itlar – ekinlarga zarur bo‘lgan mineral va organik moddalar ekanligi. G‘o‘zaning o‘sish va rivojlanish fazalari: unib chiqish; chinbarg chiqarish; shonalash; gullash; pishish. G‘o‘zaning asosiy ekologik omillar Paxta yetishtirishda atrof-muhit omillarini qat’iy hisobga olish va uning ifloslanishiga qo‘l qo‘ymaslik.
|
4
|
N A
|
2
|
|
|
