Payvandlash jihozlari

To‘g‘ri qutb nima?

1. 
   doimiy tokda elektrod — «+», payvandlanayotgan buyum esa «-»;
   
2. 
   o’zgaruvchan tokda elektrod — «+», payvandlanayotgan buyum esa «-»;
   

D) doimiy tokda elektrod — «-», payvandlanayotgan buyum esa «+»;
E) o’zgaruvchan tokda elektrod — «+», payvandlanayotgan buyum esa «-».

63. 
    Teskari qutb nima?
    

1. 
   doimiy tokda elektrod — «+», payvandlanayotgan buyum esa «-»;
   
2. 
   o’zgaruvchan tokda elektrod — «+», payvandlanayotgan buyum esa «-»;
   

4. 
   doimiy tokda elektrod — «-», payvandlanayotgan buyum esa «+»;
   
5. 
   o’zgaruvchan tokda elektrod — «+», payvandlanayotgan buyum esa «-».
   

63. 
    Yoyli dastakli payvandlashda qanday sharoitga qarab elek- trodning turini va markasini tanlaydi?
    

1. 
   payvandlanayotgan metall qalinligiga qarab;
   
2. 
   payvandlash toki o‘lchamiga qarab;
   

4. 
   payvand birikmaning talab qilinayotgan mustahkamligiga qarab;
   
5. 
   yoy kuchlanishiga qarab.
   

71. 
    ВДМ-1001-У3 ta’minlash manbayining markirovkasidagi «В» harfi nimani anglatadi?
    

A) transformator;
B) to‘g‘rilagich;
D) generator;
E) o‘zgartirgich.

71. 
    ВДМ-1001-У3 ta’minlash manbayining markirovkasidagi «M» harfi nimani anglatadi?
    

A) transformator;
B) to‘g‘rilagich;
D) generator;
E) ko‘p postli.

71. 
    Qanday payvandlash manbalari o‘zgarmas tokda payvand- lash yoyining ta’minlash manbayi hisoblanadi?
    

1. 
   to‘g‘rilagich va transformator;
   
2. 
   generator va transformator;
   

4. 
   to‘g‘rilagich va generator;
   
5. 
   transformator va ossillyator.
   

74. 
    Qanday maqsadlarda ossillyator ishlatiladi?
    

1. 
   tarmoqda kuchlanishni yoy yonishi uchun kerak bo‘lgan miqdorgacha pasaytirish;
   
2. 
   yoy yonishini osonlashtirish va yoy yonishi davomiyligini ta’minlash;
   

D) payvandlash tokini to‘g‘rilash;
E) mexanik energiyani elektr energiyaga o‘zgartirish.

74. 
    Qanday maqsadlarda to‘g‘rilagich ishlatiladi?
    

1. 
   tarmoqda kuchlanishni yoy yonishi uchun kerak bo‘lgan miqdorgacha pasaytirish;
   
2. 
   yoy yonishini osonlashtirish va yoy yonishi davomiyligini ta’minlash;
   

4. 
   tarmoqda kuchlanishni yoy yonishi uchun kerak bo‘lgan miqdorgacha pasaytirish va payvandlash tokini to‘g‘rilash;
   
5. 
   mexanik energiyani elektr energiyaga o‘zgartirish.
   

74. 
    Qanday maqsadlarda transformator ishlatiladi?
    

1. 
   tarmoqda kuchlanishni yoy yonishi uchun kerak bo‘lgan miqdorgacha pasaytirish;
   
2. 
   yoy yonishini osonlashtirish va yoy yonishi davomiyligini ta’minlash;
   

D) payvandlash tokini to‘g‘rilash;
E) mexanik energiyani elektr energiyaga o‘zgartirish.

74. 
    Payvandlash transformatori qanday asosiy qismlardan ibo- rat?
    

A) kuch to‘g‘rilash bloki, birlamchi o‘ram;
B) birlamchi o‘ram, ikkilamchi o‘ram, o‘zak;
D) kuch to‘g‘rilash bloki, o‘zak;
E) rele, birlamchi o‘ram, ikkilamchi o‘ram.

74. 
    Qanday materiallardan transformator o‘rami tayyorlanadi?
    

1. 
   kamugloerodli po‘lat;
   
2. 
   elektrotexnik po‘lat;
   

4. 
   mis;
   
5. 
   titan;
   
6. 
   yuqori uglerodli po‘lat.
   

79. 
    Qanday materiallardan transformator o‘zagi tayyorlanadi?
    

A) aluminiy;
B) elektrotexnik po‘lat;
D) mis;
E) titan.

79. 
    Volt-amper xususiyatning qanday holati yoyli dastakli pay- vandlash uchun to‘g‘ri keladi?
    

1. 
   keskin ko‘payuvchi;
   
2. 
   sekin ko‘payuvchi;
   

4. 
   qattiq;
   
5. 
   keskin tushuvchi.
   

81. 
    ТД-300 ta’minlash manbayining markirovkasidagi «T» harfi nimani anglatadi?
    

A) transformator;
B) to‘g‘rilagich;
D) generator;
E) o‘zgartirgich.

81. 
    Transformatorda payvandlash toki qanday rostlanadi?
    

1. 
   tok davriy takrorlanishini o‘zgartirib;
   
2. 
   transformator hajmini o‘zgartirib;
   

4. 
   transformatorning birlamchi va ikkilamchi o‘ramning o‘ramlar sonini seksiyalab;
   
5. 
   transformator quvvatini o‘zgartirib.
   

83. Payvandlash o‘zgartirgichi qanday qismlardan iborat?

1. 
   transformator va kuch to‘g‘rilagich bloki;
   
2. 
   elektryurgizgich va generator;
   

4. 
   elektryurgizgich va transformator;
   
5. 
   elektryurgizgich va ossillyator.
   

84. 
    Ta’minlash manbalarida qanday standart chastotada o‘zgaruvchan tok ishlaydi?
    

1. 
   10 Hz;
   
2. 
   20 Hz;
   

4. 
   50 Hz;
   
5. 
   100 Hz.
   

84. 
    Transformatorning qanday o‘rami birlamchi deyiladi?
    

1. 
   iste’molchiga ulanuvchi o‘ram;
   
2. 
   ta’minlovchi tarmoqqa ulanuvchi o‘ram;
   

D) o‘zakka ulanuvchi o‘ram;
E) transformatorga ulanuvchi o‘ram.

84. 
    Qanday payvand birikmalar texnologiyasi qulay?
    

1. 
   qiyshiq chiziqli payvand birikmalar qo‘llaniladigan kon- struksiyalar;
   
2. 
   elliptik payvand birikmalar qo‘llaniladigan konstruksiyalar;
   

4. 
   torovid payvand birikmalar qo‘llaniladigan konstruksiyalar;
   
5. 
   to‘g‘ri chiziqli va uzukli payvand birikmalar qo‘llaniladi- gan konstruksiyalar.
   

84. 
    Chizmalarda payvand birikmalar va choklarni belgilash qaysi hujjatlarda ruxsat etilgan?
    

1. 
   ishchi chizmalarda;
   
2. 
   texnologik xaritalarda;
   

D) tasnifiy ro‘yxatda;
E) Davlat standartlarida.

84. 
    Ustma-ust birikmaning asosiy afzalliklari nimada?
    

1. 
   ustma-ust uchun metall sarfi oshadi;
   
2. 
   ikki tomonlama payvandlash zarur;
   

4. 
   boshqa birikmalarga nisbatan payvandlashga tayyorlash ancha oson;
   
5. 
   payvandlashda vaqtning oshishi.
   

84. 
    Fazoda payvand choklar qanday konfiguratsiyalarga ajra- tiladi?
    

1. 
   to‘g‘ri chiziqli va egri chiziqli;
   
2. 
   uzluksiz va uzlukli;
   

4. 
   bir va ko‘p qavatli;
   
5. 
   ishchi va tutashuvchi.
   

84. 
    Nima qoldiq kuchlanishlarni pasaytirish mexanik usuli hisoblanmaydi?
    

1. 
   prokovkalash;
   
2. 
   qizdirish;
   

4. 
   prokatlash;
   
5. 
   tebranish.
   

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI

1. 
   Abralov M.A., Dunyashin N.S., Abralov M.M., Ermatov Z.D. Eritib payvandlash texnologiyasi va jihozlari. — T.: Voris, 2007.
   
2. 
   Abralov M.A., Abralov M.M. Payvand birikmalarning defektoskopiyasi. — T.: Talqin, 2007.
   
3. 
   Виноградов B.C. Оборудование и технология дуговой автоматической и механизированной сварки. — М.: Высшая школа, 1997.
   
4. 
   Волченко В.Н. Контроль качества сварных конструкций. — М.: Машиностроение, 1986.
   
5. 
   Герасименко А.И. Основы электрогазосварки. — Ростов-на-Дону: Феникс, 2004.
   
6. 
   Григорьянц А.Г. Основы лазерной обработки материалов. — М.: Машиностроение, 1989.
   
7. 
   Глизманенко Д.Л. Сварка и резка металлов. — М.: Высшая школа, 1974.
   
8. 
   Гуревич С.М. Справочник по сварке цветных металлов. Киев: Наукова думка. 1981.
   
9. 
   Думов С.И. Технология электрической сварки плавле­нием. — Л.: Машиностроение. Ленинградское отделение, 1987.
   
10. 
    Иоффе И. С., Ханапетов М.В. Сварка порошковой проволокой. — М.: Высшая школа, 1986.
    
11. 
    Лупачев В.Г. Сварочные работы. — М.: Высшая школа, 1998.
    
12. 
    Колганов Л.А. Сварочные работы. — М.: «Дашков и К», 2004.
    
13. 
    Козулин М.Г. Технология электрошлаковой сварки в машиностроении: Учебное пособие. Тольятти: ТолПИ, 1994.
    
14. 
    Куркин С. А., Николаев Г. А. Сварные конструкции: Технология изготовления, механизация, автоматизация и контроль качества в сварочном производстве. — М.: Высшая школа, 1991.
    
15. 
    Куркин С. А., Ховов В.М., Рыбачук А.М. Технология, механизация и автоматизация производства сварных конструкций. Атлас: Учебное пособие. — М.: Машиностроение, 1989.
    
16. 
    Маслов В.И. Сварочные работы. — М.: Издательский центр «Академия», 1999.
    
17. 
    Николаев А.А. Электрогазосварщик. — Ростов на Дону: Феникс, 2000.
    
18. 
    Никифоров Н.И. Справочник газосварщика и газорезчика. — М.: Академия, 1997.
    
19. 
    Оборудование для дуговой сварки: Справочное пособие / Под ред. В.В. Смирнова. — Л.: Энергоатомиздат, 1986.
    
20. 
    Подгаецкий В.В., Люборец И.И. Сварочные флюсы. Киев: Техника, 1984.
    
21. 
    Рыбаков В.М. Дуговая и газовая сварка. — М.: Высшая школа, 1986.
    
22. 
    Сварка в машиностроении: Справочник в 4-х т. — М.: Машиностроение. 1978—1979.
    
23. 
    Сварка и резка в промышленном строительстве. /Б.Д. Малышев, А.И. Акулов, Е.К. Алексеев и др.; Под ред. Б.Д. Малшева. — М.: Стройиздат, 1989.
    
24. 
    Сварка и резка материалов: Учеб. пособие/ М.Д. Банов, Ю.В. Казаков, М.Г. Козулин и др.; Под ред. Ю.В. Казакова. — М.: Издательский центр «Академия», 2001.
    
25. 
    Сварка и свариваемые материалы: В 3-х т. Т. II. Технология и оборудование. Справ. изд./Под. ред. В.М. Ямпольского. — М.: Издательство МГТУ им. Н.Э. Баумана, 1998.
    
26. 
    Справочник сварщика/ Под ред. В.В. Степанова. — М.: Машиностроение, 1982.
    
27. 
    Стеклов О.И. Основы сварочного производства. — М.: Высшая школа, 1986.
    
28. 
    Технология и оборудование сварки плавлением/ Г.Д. Никифоров, Г.В. Бобров, В.М. Никитин, В.В. Дьяченко; Под общ. ред. Г.Д. Никифорова. — М.: Машиностроение, 1986.
    
29. 
    Титов В.А, Волков А.Н., Брызгалин А.Г., Миличенко С.С. Электроды покрытые металлические для ручной дуговой сварки. Каталог-справочник. — Киев, 2001.
    
30. 
    Фоминых В.П. Ручная дуговая сварка. — М.: Высшая школа, 1986.
    
31. 
    Чебан В.А. Сварочные работы. — Ростов на Дону: Феникс, 2004.
    
32. 
    Чернышев Г. Г. Справочник молодого электросварщика по ручной сварке. — М.: Машиностроение, 1987.
    
33. 
    Чернышев Г.Г. Сварочное дело: Сварка и резка металлов. — М.: Академия, 2004.
    

MUNDARIJA

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI 1
QO‘LDA YOYLI 1
PAYVANDLASH JIHOZLARI 1
Taqrizchilar: 2
KIRISh 3
1-BOB. ERITIB PAYVANDLASh USULLARI TASNIFI VA MOhIYATI 4
1.1. Eritib payvandlash mohiyati 4
1.2.Eritib payvandlash usullari tasnifi 7
1.3.Yoyli dastakli payvandlash 7
1.4. Flus ostida payvandlash 8
1.5.himoya gazlar muhitida payvandlash 9
1.6.Elektr-shlak payvandlash 10
1.7.Lazerli payvandlash 11
1.8.Plazmali payvandlash 13
1.9. Elektron-nurli payvandlash 14
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar: 15
2.1.Elektr yoy 15
2.1.1.Payvandlash yoyining fizik mohiyati 15
2.1.2.Yoy oralig‘ida gazlarning ionizatsiyalanishi 18
2.1.3.Elektronlar emissiyasi 19
2.1.4.Payvandlash yoyi haqida asosiy ma’lumotlar 20
2.1.5.Magnit maydon va ferromagnit massalarning payvandlash yoyiga ta’siri 28
2.1.6.Erigan metalni yoy fazosi orqali o‘tkazish 30
2.1.7.Yoyli payvandlashning asosiy ko‘rsatkichlari 34
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar: 37
2.2.Eritib payvandlashdagi metallurgik jarayonlar 38
2.2.1.Payvandlash vannasining hosil bo‘lish shartlari 38
2.2.2.Chok metalining gazlar bilan o‘zaro ta’sirlashuvi 39
2.2.3. Payvandlash sifatiga oltingugurt va fosforning ta’siri 45
2.4.4. Chok metalini legirlash 46
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar: 47
2.3.Metalning payvandlash vannasida kristallanishi 47
2.3.1.Payvandlash vannasi 47
2.3.2.Payvandlash vannasi metalining birlamchi kristallanishi 49
2.3.3.Termik ta’sir zonasining hosil bo‘lishi va tuzilishi 52
2.3.4.Issiq darzlar 55
2.3.5.Sovuq darzlar 57
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar: 59
3.1.Payvand birikmalar va payvand choklarning asosiy turlari 59
3.2.Payvand birikmalar va payvand choklarning chizmalarda belgilanishi 66
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar: 70
4-BOB. PAYVANDLAShDA DEFORMATSIYA VA KUChLANIShLAR 71
4.1-Deformatsiya, kuchlanishlar va metallarning mexanik xususiyatlari haqida umumiy ma’lumotlar 71
4.2. Kuchlanish va deformatsiyalarning paydo bo‘lish sabablari 76
4.3. Uchma-uch va tavrli birikmalarni payvandlashdagi defor- matsiya va kuchlanish 79
4.4.Payvandlashdagi deformatsiyalar va kuchlanishlarga qarshi kurash usullari 82
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar: 85
5-BOB. PAYVANDLASh YOYINING TA’MINLASh MANBALARI 85
5.1. Payvandlash yoyining ta’minlash manbalari haqida umumiy ma’lumot 85
5.2. Payvandlash transformatorlari 90
5.3. Payvandlash to‘g‘rilagichlari 97
5.4. Payvandlash o‘zgartirgichlari va agregatlari 102
5.5. Ko‘p postli ta’minlash manbalari 108
5.7. Ossillyatorlar va impulsli yoy yondirgichlar 114
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar: 115
6.1.Payvandlash materiallari klassifikatsiyasi 117
6.2.Payvandlash simi 117
6.3.Kukunli simlar 121
Mexanizatsiyalashgan payvandlash uchun kukunli simlar tavsifi 122
6.4.Yoy dastakli payvandlash uchun metall qoplamali elektrodlar 124
6.5.Erimaydigan elektrodlar 143
6.6.Payvandlash fluslari 146
Payvandlash uchun eritilgan fluslarning kimyoviy tarkibi, % 149
Eritilgan payvandlash uchun mo‘ljallangan fluslarning hajm og‘irligi, tuzilishi, rangi va flus donachalarining o‘lchamlari 151
6.7.himoyalovchi gazlar 153
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar: 155
7.1. Yoyli dastakli payvandlash posti jihozlanishi 156
7.2.Qirralarni payvandlashga tayyorlash 163
7.3.Yoyli dastakli payvandlash rejimlari 165
7.4.Yoyli dastakli payvandlash texnikasi 167
I ■ -*■ J 176
4 3 2 1 176
7.5. Yoyli dastakli payvandlashning ishlab chiqarishini oshiruvchi maxsus usullar 178
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar: 186
8.1.Eritib qoplash jarayonlarining usullari 186
8.3. Eritib qoplash texnikasi 198
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar: 201
9.1.Kesishning yoyli usullari 202
9.2.Plazmali kesish 205
9.3.Lazerli kesish 208
9.4.Suv ostida elektr yoyi vositasida kesish 210
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar: 210
10-BOB. PO‘LATLARNI PAYVANDLASh TEXNOLOGIYASI 211
10.1.Po‘latlarning tasnifi 211
10.2.Po‘latlarning payvandlanuvchanligi 212
10.3.Uglerodli po‘latlarni payvandlash texnologiyasi 214
10.4.Kam va o‘rtacha legirlangan po‘latlarni payvandlash texnologiyasi 216
10.5.Ko‘p legirlangan po‘latlarni payvandlash texnologiyasi 219
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar: 224
11-BOB. ChO‘YANLARNI PAYVANDLASh TEXNOLOGIYASI 224
11.1. Cho‘yanni payvandlash mohiyati 224
11.2. Qizdirib payvandlash 228
11.3.Yarimqizdirib payvandlash 229
11.4.Nikel, mis va murakkab mis-po‘lat elektrodlar bilan sovuqlayin payvandlash 229
11.5.Shpilka qurilmasi bilan kam uglerodli po‘latlardan tayyor- langan elektrodlar bilan sovuqlayin payvandlash 230
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar: 232
12-BOB. RANGLI METALLARNI PAYVANDLASh TEXNOLOGIYASI 232
12.1.Aluminiy va uning qotishmalarini payvandlash 232
12.2.Magniy qotishmalarini payvandlash 235
12.3.Titan va uning qotishmalarini payvandlash 237
12.4.Mis va uning qotishmalarini payvandlash 239
12.5.Nikel va uning qotishmalarini payvandlash 245
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar: 246
13.1.Payvand konstruksiyalar tasnifi 247
13.2.Payvand konstruksiyalarni ishlab chiqish texnologiyasi 247
13.3.Tayyorlash ishlab chiqarish texnologiyasi 250
13.4.Yig‘ish-payvandlash ishlab chiqarishi 251
13.5.Panjarali konstruksiyalar va balkalarni payvandlash texnologiyasi 253
13.6-Quvur uzatmalar ishlab chiqish texnologiyasi 259
13.7. Tunukali konstruksiyalarni tayyorlash texnologiyasi 263
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar: 263
14-BOB. PAYVAND BIRIKMALARNING NUQSONLARI VA SIFAT NAZORATI 264
14.1.Payvand birikmalar nuqsonlari va ularni bartaraf etish usullari 264
14.2.Ishlab chiqarish texnologik jarayonida nazorat 270
14.3. Payvand birikmalarni buzmasdan nazorat qilish usullari 272
14.3.1.Choklarni ko‘zdan kechirish va o‘lchamlarini o‘lchash 272
14.3.2.Radiatsion defektoskopiya 273
14.3.3.Ultratovush defektoskopiya 280
14.3.4.Magnit defektoskopiya 283
14.3.5.Kapillar defektoskopiya 286
14.3.6.Oquvchanlik defektoskopiyasi 287
14.4. Buzib nazorat qilish 290
14.4.1.Payvand birikmaning mexanik xususiyatlarini aniqlash 290
14.4.2.Payvand birikmalarni metallografik tekshirish 291
14.4.3.Payvand birikmalarni korroziyaga tekshirish 292
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar: 292
15.1.Payvandlash ishlab chiqarish sanitar-gigiyenik tavsifnomasi 294
15.2.Yoyli payvandlashda texnika xavfsizligi 295
15.3. Plazma-yoy yordamida kesishda texnika xavfsizligi 300
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar: 301
16.1.Eritib payvandlash usullarini me’yorlash 302
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar: 304
TESTLAR 304
1. Payvand birikmalarning qaysi nuqsonlari faqat tashqi nuq- son bo‘ladi? 304
2.Chala payvand nima? 305
3.Teshilib qolish nima? 305
4.Kesilish nima? 305
6. Buzmasdan nazorat qilishga payvand birikmalarni nazorat qilish usulining qaysi biri kiradi? 305
7. Buzib nazorat qilishga payvand birikmalarini nazorat qilish usulini qaysi biri kiradi? 305
8.Tashqaridan ko‘rish bilan qaysi nuqsonlarni aniqlash mum- kin emas? 306
9.Tashqaridan ko‘rish bilan qaysi nuqsonlarni aniqlash mumkin? 306
10.Rentgen nuqson ko‘chirishning mohiyati nimada? 306
11.Ultratovush defektoskopning mohiyati nimadan iborat? 306
12.Magnit defektoskopning mohiyati nimadan iborat? 306
13.Oquvchanlik nazoratning pufakchalar usuli mohiyati ni- madan iborat? 307
14.Radiatsion defektoskopiyaning asosiy kamchiligi nimada? 307
15.Ultratovush to‘lqinlarni hosil qilish uchun qanday effekt qo‘llaniladi? 307
16.Sifat nazoratining qaysi usuli germetiklikni aniqlaydi? 307
17.Kapillar nazorat usulida buyum yuzasiga nima surkaladi? 307
18.Qaysi usul germetiklik nazorat usuli guruhiga kirmaydi? 308
19.Germetik nazoratining gidravlik usuli mohiyati nimada? 308
20.Germetiklik nazoratning pufakchalar usulida nazorati mo- hiyati nimada? 308
21.G‘ovaklar nima? 308
22.Radiatsion defektoskopiyada qanday nurlar ishlatiladi? 308
23.Qanday payvand birikmalar germetik nazoratga sinaladi? 308
24.Qanday payvand birikmalar germetik nazoratga sinalmay- di? 309
25.Payvand birikmalarda qanday darzlar turlari namoyon bo‘ladi? 309
26.Metallarning payvandlanuvchanligiga oltingugurt qanday ta’sir etadi? 309
27.Metallarning payvandlanuvchanligiga fosfor qanday ta’sir etadi? 309
28.Metallarning payvandlanuvchanligiga kislorod qanday ta’sir etadi? 309
29.Metallarning payvandlanuvchanligiga vodorod qanday ta’sir etadi? 310
30. Metallarning payvandlanuvchanligiga azot qanday ta’sir etadi? 310
31.Xromning qanday miqdorida po‘lat korroziyabardosh bo‘ladi? 310
32.Payvand birikma xususiyatiga shlak qo‘shimchalari qanday ta’sir ko‘rsatadi? 310
33.Payvand birikmaning mexanik xususiyatlariga metall chok- ning g‘ovakligi qanday ta’sir etadi? 311
34.Po‘latlarda issiq darzlar qanday haroratda sodir etiladi? 311
35.Qanday yoy payvand yoyi deb ataladi? 311
36.Payvand yoyning harorati qaysi? 311
37.Asosiy qoplam bilan elektrod qoplamining qanday tashkil etuvchilari mavjud? 311
38. Asosiy qoplam bilan elektrod qoplamining qanday tashkil etuvchilari mavjud? 311
39.Elektrod qoplamining asosini selluloza qoplami bilan qan- day tashkil etuvchilari mavjud? 312
40.Elektrod qoplamining asosini rutil qoplami bilan qanday tashkil etuvchilari mavjud? 312
41.Ionlanish nima? 312
42.Metalni kisloroddan tozalash nima? 312
43.Kristallanish nima? 312
44.Modifikatsiyalash nima? 313
45.Legirlash nima? 313
54.Св — 08A payvand simning markirovkasidagi A harfi nimani anglatadi? 315
55.4 Св — 08А-Э payvand simning markirovkasidagi Э harfi nimani anglatadi? 315
56.4 Св — 08A-O payvand simning markirovkasidagi O harfi nimani anglatadi? 315
57.Э42А elektrod turida markirovkadagi raqam nimani anglatadi? 315
58.Elektrod o‘zagiga qoplama qaysi usul bilan qoplanadi? 315
59.Qo‘llanilayotgan payvandlash usullarini qanday asosiy gu- ruhlarga bo‘lish mumkin? 315
59. Yoyli dastakli payvandlashda qanday payvandlash materi- allari ishlatiladi? 316
60. Payvandlashda qanday holat eng qulay holat? 316
61.Shipli payvandlash holatining texnologik afzalliklari qan- day? 316
62.Payvand birikma qanday hududlardan tashkil topgan? 316
63.Qanday payvand choklar kalta deb ataladi? 316
63.Qanday payvand choklar uzun deb ataladi? 316
64.Qanday o‘lchamlar yoyli dastakli payvandlash rejimi hi- soblanadi? 317
65.Kalta choklar qanday payvandlanadi? 317
66.Qalin metallar qanday payvandlanadi? 317
67.Qanday payvandlash materiallari flus ostida avtomatik payvandlashda ishlatiladi? 317
69.Teskari qutb nima? 317
70.Yoyli dastakli payvandlashda qanday sharoitga qarab elek- trodning turini va markasini tanlaydi? 318
71.ВДМ-1001-У3 ta’minlash manbayining markirovkasidagi «В» harfi nimani anglatadi? 318
72.ВДМ-1001-У3 ta’minlash manbayining markirovkasidagi «M» harfi nimani anglatadi? 318
73.Qanday payvandlash manbalari o‘zgarmas tokda payvand- lash yoyining ta’minlash manbayi hisoblanadi? 318
74.Qanday maqsadlarda ossillyator ishlatiladi? 318
75.Qanday maqsadlarda to‘g‘rilagich ishlatiladi? 318
76.Qanday maqsadlarda transformator ishlatiladi? 319
77.Payvandlash transformatori qanday asosiy qismlardan ibo- rat? 319
78.Qanday materiallardan transformator o‘rami tayyorlanadi? 319
79.Qanday materiallardan transformator o‘zagi tayyorlanadi? 319
80.Volt-amper xususiyatning qanday holati yoyli dastakli pay- vandlash uchun to‘g‘ri keladi? 319
81.ТД-300 ta’minlash manbayining markirovkasidagi «T» harfi nimani anglatadi? 320
82.Transformatorda payvandlash toki qanday rostlanadi? 320
83. Payvandlash o‘zgartirgichi qanday qismlardan iborat? 320
84.Ta’minlash manbalarida qanday standart chastotada o‘zgaruvchan tok ishlaydi? 320
85.Transformatorning qanday o‘rami birlamchi deyiladi? 320
86.Qanday payvand birikmalar texnologiyasi qulay? 320
87.Chizmalarda payvand birikmalar va choklarni belgilash qaysi hujjatlarda ruxsat etilgan? 321
88.Ustma-ust birikmaning asosiy afzalliklari nimada? 321
89.Fazoda payvand choklar qanday konfiguratsiyalarga ajra- tiladi? 321
90.Nima qoldiq kuchlanishlarni pasaytirish mexanik usuli hisoblanmaydi? 321
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 322
MUNDARIJA 323
QO‘LDA YOYLI PAYVANDLASh JIhOZLARI 342

3-bob. PAYVAND BIRIKMALAR VA PAYVAND CHOKLARNING ASOSIY TURLARI, ULARNING

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI 1
QO‘LDA YOYLI 1
PAYVANDLASH JIHOZLARI 1
Taqrizchilar: 2
KIRISh 3
1-BOB. ERITIB PAYVANDLASh USULLARI TASNIFI VA MOhIYATI 4
1.1. Eritib payvandlash mohiyati 4
1.2.Eritib payvandlash usullari tasnifi 7
1.3.Yoyli dastakli payvandlash 7
1.4. Flus ostida payvandlash 8
1.5.himoya gazlar muhitida payvandlash 9
1.6.Elektr-shlak payvandlash 10
1.7.Lazerli payvandlash 11
1.8.Plazmali payvandlash 13
1.9. Elektron-nurli payvandlash 14
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar: 15
2.1.Elektr yoy 15
2.1.1.Payvandlash yoyining fizik mohiyati 15
2.1.2.Yoy oralig‘ida gazlarning ionizatsiyalanishi 18
2.1.3.Elektronlar emissiyasi 19
2.1.4.Payvandlash yoyi haqida asosiy ma’lumotlar 20
2.1.5.Magnit maydon va ferromagnit massalarning payvandlash yoyiga ta’siri 28
2.1.6.Erigan metalni yoy fazosi orqali o‘tkazish 30
2.1.7.Yoyli payvandlashning asosiy ko‘rsatkichlari 34
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar: 37
2.2.Eritib payvandlashdagi metallurgik jarayonlar 38
2.2.1.Payvandlash vannasining hosil bo‘lish shartlari 38
2.2.2.Chok metalining gazlar bilan o‘zaro ta’sirlashuvi 39
2.2.3. Payvandlash sifatiga oltingugurt va fosforning ta’siri 45
2.4.4. Chok metalini legirlash 46
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar: 47
2.3.Metalning payvandlash vannasida kristallanishi 47
2.3.1.Payvandlash vannasi 47
2.3.2.Payvandlash vannasi metalining birlamchi kristallanishi 49
2.3.3.Termik ta’sir zonasining hosil bo‘lishi va tuzilishi 52
2.3.4.Issiq darzlar 55
2.3.5.Sovuq darzlar 57
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar: 59
3.1.Payvand birikmalar va payvand choklarning asosiy turlari 59
3.2.Payvand birikmalar va payvand choklarning chizmalarda belgilanishi 66
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar: 70
4-BOB. PAYVANDLAShDA DEFORMATSIYA VA KUChLANIShLAR 71
4.1-Deformatsiya, kuchlanishlar va metallarning mexanik xususiyatlari haqida umumiy ma’lumotlar 71
4.2. Kuchlanish va deformatsiyalarning paydo bo‘lish sabablari 76
4.3. Uchma-uch va tavrli birikmalarni payvandlashdagi defor- matsiya va kuchlanish 79
4.4.Payvandlashdagi deformatsiyalar va kuchlanishlarga qarshi kurash usullari 82
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar: 85
5-BOB. PAYVANDLASh YOYINING TA’MINLASh MANBALARI 85
5.1. Payvandlash yoyining ta’minlash manbalari haqida umumiy ma’lumot 85
5.2. Payvandlash transformatorlari 90
5.3. Payvandlash to‘g‘rilagichlari 97
5.4. Payvandlash o‘zgartirgichlari va agregatlari 102
5.5. Ko‘p postli ta’minlash manbalari 108
5.7. Ossillyatorlar va impulsli yoy yondirgichlar 114
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar: 115
6.1.Payvandlash materiallari klassifikatsiyasi 117
6.2.Payvandlash simi 117
6.3.Kukunli simlar 121
Mexanizatsiyalashgan payvandlash uchun kukunli simlar tavsifi 122
6.4.Yoy dastakli payvandlash uchun metall qoplamali elektrodlar 124
6.5.Erimaydigan elektrodlar 143
6.6.Payvandlash fluslari 146
Payvandlash uchun eritilgan fluslarning kimyoviy tarkibi, % 149
Eritilgan payvandlash uchun mo‘ljallangan fluslarning hajm og‘irligi, tuzilishi, rangi va flus donachalarining o‘lchamlari 151
6.7.himoyalovchi gazlar 153
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar: 155
7.1. Yoyli dastakli payvandlash posti jihozlanishi 156
7.2.Qirralarni payvandlashga tayyorlash 163
7.3.Yoyli dastakli payvandlash rejimlari 165
7.4.Yoyli dastakli payvandlash texnikasi 167
I ■ -*■ J 176
4 3 2 1 176
7.5. Yoyli dastakli payvandlashning ishlab chiqarishini oshiruvchi maxsus usullar 178
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar: 186
8.1.Eritib qoplash jarayonlarining usullari 186
8.3. Eritib qoplash texnikasi 198
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar: 201
9.1.Kesishning yoyli usullari 202
9.2.Plazmali kesish 205
9.3.Lazerli kesish 208
9.4.Suv ostida elektr yoyi vositasida kesish 210
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar: 210
10-BOB. PO‘LATLARNI PAYVANDLASh TEXNOLOGIYASI 211
10.1.Po‘latlarning tasnifi 211
10.2.Po‘latlarning payvandlanuvchanligi 212
10.3.Uglerodli po‘latlarni payvandlash texnologiyasi 214
10.4.Kam va o‘rtacha legirlangan po‘latlarni payvandlash texnologiyasi 216
10.5.Ko‘p legirlangan po‘latlarni payvandlash texnologiyasi 219
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar: 224
11-BOB. ChO‘YANLARNI PAYVANDLASh TEXNOLOGIYASI 224
11.1. Cho‘yanni payvandlash mohiyati 224
11.2. Qizdirib payvandlash 228
11.3.Yarimqizdirib payvandlash 229
11.4.Nikel, mis va murakkab mis-po‘lat elektrodlar bilan sovuqlayin payvandlash 229
11.5.Shpilka qurilmasi bilan kam uglerodli po‘latlardan tayyor- langan elektrodlar bilan sovuqlayin payvandlash 230
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar: 232
12-BOB. RANGLI METALLARNI PAYVANDLASh TEXNOLOGIYASI 232
12.1.Aluminiy va uning qotishmalarini payvandlash 232
12.2.Magniy qotishmalarini payvandlash 235
12.3.Titan va uning qotishmalarini payvandlash 237
12.4.Mis va uning qotishmalarini payvandlash 239
12.5.Nikel va uning qotishmalarini payvandlash 245
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar: 246
13.1.Payvand konstruksiyalar tasnifi 247
13.2.Payvand konstruksiyalarni ishlab chiqish texnologiyasi 247
13.3.Tayyorlash ishlab chiqarish texnologiyasi 250
13.4.Yig‘ish-payvandlash ishlab chiqarishi 251
13.5.Panjarali konstruksiyalar va balkalarni payvandlash texnologiyasi 253
13.6-Quvur uzatmalar ishlab chiqish texnologiyasi 259
13.7. Tunukali konstruksiyalarni tayyorlash texnologiyasi 263
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar: 263
14-BOB. PAYVAND BIRIKMALARNING NUQSONLARI VA SIFAT NAZORATI 264
14.1.Payvand birikmalar nuqsonlari va ularni bartaraf etish usullari 264
14.2.Ishlab chiqarish texnologik jarayonida nazorat 270
14.3. Payvand birikmalarni buzmasdan nazorat qilish usullari 272
14.3.1.Choklarni ko‘zdan kechirish va o‘lchamlarini o‘lchash 272
14.3.2.Radiatsion defektoskopiya 273
14.3.3.Ultratovush defektoskopiya 280
14.3.4.Magnit defektoskopiya 283
14.3.5.Kapillar defektoskopiya 286
14.3.6.Oquvchanlik defektoskopiyasi 287
14.4. Buzib nazorat qilish 290
14.4.1.Payvand birikmaning mexanik xususiyatlarini aniqlash 290
14.4.2.Payvand birikmalarni metallografik tekshirish 291
14.4.3.Payvand birikmalarni korroziyaga tekshirish 292
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar: 292
15.1.Payvandlash ishlab chiqarish sanitar-gigiyenik tavsifnomasi 294
15.2.Yoyli payvandlashda texnika xavfsizligi 295
15.3. Plazma-yoy yordamida kesishda texnika xavfsizligi 300
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar: 301
16.1.Eritib payvandlash usullarini me’yorlash 302
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar: 304
TESTLAR 304
1. Payvand birikmalarning qaysi nuqsonlari faqat tashqi nuq- son bo‘ladi? 304
2.Chala payvand nima? 305
3.Teshilib qolish nima? 305
4.Kesilish nima? 305
6. Buzmasdan nazorat qilishga payvand birikmalarni nazorat qilish usulining qaysi biri kiradi? 305
7. Buzib nazorat qilishga payvand birikmalarini nazorat qilish usulini qaysi biri kiradi? 305
8.Tashqaridan ko‘rish bilan qaysi nuqsonlarni aniqlash mum- kin emas? 306
9.Tashqaridan ko‘rish bilan qaysi nuqsonlarni aniqlash mumkin? 306
10.Rentgen nuqson ko‘chirishning mohiyati nimada? 306
11.Ultratovush defektoskopning mohiyati nimadan iborat? 306
12.Magnit defektoskopning mohiyati nimadan iborat? 306
13.Oquvchanlik nazoratning pufakchalar usuli mohiyati ni- madan iborat? 307
14.Radiatsion defektoskopiyaning asosiy kamchiligi nimada? 307
15.Ultratovush to‘lqinlarni hosil qilish uchun qanday effekt qo‘llaniladi? 307
16.Sifat nazoratining qaysi usuli germetiklikni aniqlaydi? 307
17.Kapillar nazorat usulida buyum yuzasiga nima surkaladi? 307
18.Qaysi usul germetiklik nazorat usuli guruhiga kirmaydi? 308
19.Germetik nazoratining gidravlik usuli mohiyati nimada? 308
20.Germetiklik nazoratning pufakchalar usulida nazorati mo- hiyati nimada? 308
21.G‘ovaklar nima? 308
22.Radiatsion defektoskopiyada qanday nurlar ishlatiladi? 308
23.Qanday payvand birikmalar germetik nazoratga sinaladi? 308
24.Qanday payvand birikmalar germetik nazoratga sinalmay- di? 309
25.Payvand birikmalarda qanday darzlar turlari namoyon bo‘ladi? 309
26.Metallarning payvandlanuvchanligiga oltingugurt qanday ta’sir etadi? 309
27.Metallarning payvandlanuvchanligiga fosfor qanday ta’sir etadi? 309
28.Metallarning payvandlanuvchanligiga kislorod qanday ta’sir etadi? 309
29.Metallarning payvandlanuvchanligiga vodorod qanday ta’sir etadi? 310
30. Metallarning payvandlanuvchanligiga azot qanday ta’sir etadi? 310
31.Xromning qanday miqdorida po‘lat korroziyabardosh bo‘ladi? 310
32.Payvand birikma xususiyatiga shlak qo‘shimchalari qanday ta’sir ko‘rsatadi? 310
33.Payvand birikmaning mexanik xususiyatlariga metall chok- ning g‘ovakligi qanday ta’sir etadi? 311
34.Po‘latlarda issiq darzlar qanday haroratda sodir etiladi? 311
35.Qanday yoy payvand yoyi deb ataladi? 311
36.Payvand yoyning harorati qaysi? 311
37.Asosiy qoplam bilan elektrod qoplamining qanday tashkil etuvchilari mavjud? 311
38. Asosiy qoplam bilan elektrod qoplamining qanday tashkil etuvchilari mavjud? 311
39.Elektrod qoplamining asosini selluloza qoplami bilan qan- day tashkil etuvchilari mavjud? 312
40.Elektrod qoplamining asosini rutil qoplami bilan qanday tashkil etuvchilari mavjud? 312
41.Ionlanish nima? 312
42.Metalni kisloroddan tozalash nima? 312
43.Kristallanish nima? 312
44.Modifikatsiyalash nima? 313
45.Legirlash nima? 313
54.Св — 08A payvand simning markirovkasidagi A harfi nimani anglatadi? 315
55.4 Св — 08А-Э payvand simning markirovkasidagi Э harfi nimani anglatadi? 315
56.4 Св — 08A-O payvand simning markirovkasidagi O harfi nimani anglatadi? 315
57.Э42А elektrod turida markirovkadagi raqam nimani anglatadi? 315
58.Elektrod o‘zagiga qoplama qaysi usul bilan qoplanadi? 315
59.Qo‘llanilayotgan payvandlash usullarini qanday asosiy gu- ruhlarga bo‘lish mumkin? 315
59. Yoyli dastakli payvandlashda qanday payvandlash materi- allari ishlatiladi? 316
60. Payvandlashda qanday holat eng qulay holat? 316
61.Shipli payvandlash holatining texnologik afzalliklari qan- day? 316
62.Payvand birikma qanday hududlardan tashkil topgan? 316
63.Qanday payvand choklar kalta deb ataladi? 316
63.Qanday payvand choklar uzun deb ataladi? 316
64.Qanday o‘lchamlar yoyli dastakli payvandlash rejimi hi- soblanadi? 317
65.Kalta choklar qanday payvandlanadi? 317
66.Qalin metallar qanday payvandlanadi? 317
67.Qanday payvandlash materiallari flus ostida avtomatik payvandlashda ishlatiladi? 317
69.Teskari qutb nima? 317
70.Yoyli dastakli payvandlashda qanday sharoitga qarab elek- trodning turini va markasini tanlaydi? 318
71.ВДМ-1001-У3 ta’minlash manbayining markirovkasidagi «В» harfi nimani anglatadi? 318
72.ВДМ-1001-У3 ta’minlash manbayining markirovkasidagi «M» harfi nimani anglatadi? 318
73.Qanday payvandlash manbalari o‘zgarmas tokda payvand- lash yoyining ta’minlash manbayi hisoblanadi? 318
74.Qanday maqsadlarda ossillyator ishlatiladi? 318
75.Qanday maqsadlarda to‘g‘rilagich ishlatiladi? 318
76.Qanday maqsadlarda transformator ishlatiladi? 319
77.Payvandlash transformatori qanday asosiy qismlardan ibo- rat? 319
78.Qanday materiallardan transformator o‘rami tayyorlanadi? 319
79.Qanday materiallardan transformator o‘zagi tayyorlanadi? 319
80.Volt-amper xususiyatning qanday holati yoyli dastakli pay- vandlash uchun to‘g‘ri keladi? 319
81.ТД-300 ta’minlash manbayining markirovkasidagi «T» harfi nimani anglatadi? 320
82.Transformatorda payvandlash toki qanday rostlanadi? 320
83. Payvandlash o‘zgartirgichi qanday qismlardan iborat? 320
84.Ta’minlash manbalarida qanday standart chastotada o‘zgaruvchan tok ishlaydi? 320
85.Transformatorning qanday o‘rami birlamchi deyiladi? 320
86.Qanday payvand birikmalar texnologiyasi qulay? 320
87.Chizmalarda payvand birikmalar va choklarni belgilash qaysi hujjatlarda ruxsat etilgan? 321
88.Ustma-ust birikmaning asosiy afzalliklari nimada? 321
89.Fazoda payvand choklar qanday konfiguratsiyalarga ajra- tiladi? 321
90.Nima qoldiq kuchlanishlarni pasaytirish mexanik usuli hisoblanmaydi? 321
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 322
MUNDARIJA 323
QO‘LDA YOYLI PAYVANDLASh JIhOZLARI 342