Payvandlash jihozlari

2.1-rasm. haroratga nisbatan vodorodning aluminiyda
erishini o‘zgarishi.

Toza aluminiy payvand choklaridagi kristallizatsion yoriqlar kremniy miqdori ortib ketganligi sababli yuz beradi va aluminiy- ga temir qo‘shimchasi kiritilishi bilan kamayadi.
Texnikada sof aluminiydan tashqari uning marganets, mag- niy, mis va kremniy bilan qotishmalari ham ishlatiladi. Aluminiy qotishmalari sof aluminiyga qaraganda ancha mustahkamdir. Tarkibida 4—5% gacha mis (АЁ 7) yoki 10 dan 13% gacha krem- niy (АЁ 2) yoxud 9,5—11,5% magniy (АЁ 8) bo‘lgan quyma alu- miniy qotishmalar yaxshi quyiladi.
Quyma konstruksiyalarda tarkibida 1 dan 1,6% gacha mar- ganets bo’lgan aluminiy-marganets qotishmalari (АМц) va tarkibida 6% gacha magniy bo‘lgan aluminiy-magniy qotishma- lari (AMr) juda ko‘p qo’llaniladi.
Samolyotsozlikda dyuralumin qotishmasi (Д qotishma) ish- latiladi. Д—1 rusumli dyuralumin tarkibi: 3,8—4,8% mis, 0,4— 0,8% magniy, 0,4—0,8% marganets, qolgani aluminiydan iborat bo‘ladi. Д6 va Д 16 rusumli ko‘p ligerlangan dyuraluminlar: 3,8— 5,2% mis, 0,65—1,8% magniy, 0,3-1,0% marganets va qolgani aluminiydan iborat bo‘ladi.
Termik ishlagandan keyin Д6 va Д16 qotishmalarning mustah- kamlik chegarasi 420—460 МШ va nisbiy uzayishi 15—17% ni tashkil etadi.
Aluminiy va uning АМц hamda AMr turdagi qotishmalari yaxshi payvandlanadi. Д turdagi qotishmalar unchalik yaxshi payvandlanmaydi. Bunga sabab shuki, bunday qotishmaning payvand chog‘ida mustahkamligi prokat qilingan asosiy metaldan ikki baravar kam bo‘lgan qo‘yma metall strukturasi hosil bo‘ladi. Bundan tashqari chok metalining ancha cho‘kishi hamda u bir- muncha noplastik bo‘lishi sababli payvandlash jarayonida choklar darz ketadi. Payvandlashda asosiy metall yumshayadi. Oqibatda payvand birikmaning mexanik xossalari yomonlashadi.
Chetlar payvandlashdan oldin bir dm³ suvga 20—25 g o‘yuvchi natriy va 20—30 g natriy karbonat angidridi qo‘shilgan va haro- rati 65°C bo‘lgan eritmada 10 daqiqa, so‘ngra xona haroratidagi suvda yuviladi. Bundan keyin, o‘rta fosfor kislotasining 25% li eritmasida (АМц va AMr qotishmalari uchun) yoki azot kis- lotasining 15% li eritmasida (Д va AMr qotishmalari uchun) 2 daqiqa davomida tozalanadi. Tozalangandan keyin iliq va sovuq suvda yuviladi hamda mata bilan quruq qilib artiladi. Qaytadan oksidlanmasligi uchun metalning chetlari tayyorlangandan so‘ng ko‘pi bilan 8 soatdan so‘ng payvandlash kerak.