Paxtaobod pedagogika kolleji

2. Buyumlar bilan bajariladigan umumrivojlantiruvchi mashqlarni turlari Bayroqchalar bilan bajariladigan mashqlar umumrivojlantiruvchi mashqlar ichida eng oddiylari hisoblanadi. Bayroqchalar yordamida bajariladigan barcha mashqlar buyumsiz bajariladigan eng oddiy umumrivojlantiruvchi mashqlarda bajariladigan harakatlarga asoslangan. Bayroqcha mavjudligi harakat xususiyatini o’zgartirmaydi, vazifani oshirmaydi, faqat mashqlarni rang-barang qilib, harakatlarini ancha aniqlashtiradi, ularga emotsional ruh bag’ishlaydi. Shiqildoqlar, kubiklar bilan bajariladigan mashqlar ham xuddi shunga o’xshagan bo’ladi. Quyi guruhlarda o’tkazish ko’proq maqsadga muvofiq bo’ladi.
Koptok bilan turli mashqlar, jumladan yumalatish, uloqtirish, ilib olish mashqlaridan tashqari yana umumrivojlantiruvchi turkumdagi mashqlarni bajarish mumkin. Masalan, engashish, burilish, cho’qqayib o’tirish va boshqa ana shunday mashqlar hisoblanadi. Umumrivojlantiruvchi mashqlar uchun turli kattaliklagi koptoklardan foydalaniladi. Bunda oddiy koptoklardan tashqari yana og’irligi 1 kgdan ortiq bo’lmagan ichi to’ldirilgan koptoklar ham foydalanish uchun qulay bo’ladi. Ichi to’ldirilgan koptoklar bilan xuddi oddiy koptoklar bilan o’tkaziladigan umumrivojlantiruvchi mashqlarga o’xshagan mashqlar o’tkaziladi. Ichi to’ldirilgan koptoklar bilan mashq o’tkazilgan vaqtda fiziologik vazifa ancha ortadi, muvofiqlashtirish, chaqqonlik va kuch-quvvat rivojlanadi.
Tayoqchalar bilan bajariladigan mashqlar qo’l va yelka muskullari faoliyatini kuchaytirish, engashish, burilish va qadam tashlash vaqtida harakat miqyosini ko’paytrish uchun xizmat qiladi. Tayoqchalar bilan bajariladigan mashqlar qo’l harakatlari yo’nalishi (yuqoriga, oldinga va boshqa tomonlarga bo’lgan yo’nalish)ni aniq egallab olishga yordam beradi, qo’lni harakatlari hamda gavdaga va polga nisbatan oldinga uzatilganda polga bo’lishini, yelkaga nisbatan gavda bo’ylab uzatilishini va hokazolarni aniq tasavvur qilish imkonini beradi.
Tayoqchalar bilan bajariladigan mashqlar, buyumlar bilan bajariladigan mashqlar ichida eng murakkablari hisoblanadi.
Bu shu bilan izohlanadiki, tayoqchalar bilan bajariladigan mashqlarda oyoq va qo`llarning muayyan va aniq holatini egallab turishi, muvozanat saqlay olishi tayoqchalarning esa tarbiyachi ko’rsatganidek to’g’ri yo’nalish va holatda juda bilish talab qilinadi. Buning uchun esa bolalardan anchagina muskul harakatlarini namoyish etish, o’z diqqat e’tiborlarini bir nuqtaga qaratish talab qilinadi. Tayoqchalar bilan bajariladigan mashqlar eng oddiy harakatlar negiziga qurilgan. Individual tartibda qisqa tayoqchalar bilan o’tkaziladigan mashqlardan yana juft-juft bo’lib bajariladigan ayrim mashqlar ham mavjud. Uzun tayoqlar bilan guruh bo’lib bajariladigan mashqlar uyushtiriladi. Tayoqchalar yordamida guruh bo’lib bajariladigan mashqlar singari bolalarni jamoada ahillik bilan birgalikda harakat qilishga o’rgatadi. Bunday mashqlar bolalarga juda qiziqarli va foydali bo’lib mashg’ulotlarning sermazmun o’tilishiga yordam beradi, bolalarning faolligini ancha oshirishni ta’minlaydi..
Chambarak yordami bilan bajaradigan mashqlar juda xilma-xil harakatlarni amalga oshirish, g’oyat qiziqarli o’yinlar uyushtirish mumkin. Chambarakni yumalatish, mo’ljalga tashlash, g’ildiratish va boshqa mashqlar bolalarda harakat faolligini oshirish, chaqqonlik va mustaqillikni rivojlantirish uchun juda foydalidir. Ko’pgina umumiy rivojlantiruvchi mashqlar yelka va qo’l harakatlari faoliyatini oshirishga, burilish, engashish va boshqa mashqlarni bajarish vaqtida harakat miqyosini oshirishga yordam beradi. Bu jihozni doira shaklida ekanligi ba’zi bir o’ziga xos harakatlarni, masalan ko’proq barmoqdagi mayda muskullarni va yelkadagi muskul guruhlarni rivojlantirish va mustahkamlash (chambarakni qo’lda turlicha aylantirish, uni bir qo’ldan ikkinchi qo’lga o’tkazish, chambarakni polga qo’yib aylantirish va hokazo) harakatlarni amalga oshirish imkonini beradi.
Avval chambarakni eng oddiy holatlari va harakat yo’nalishlari (oldinga, yuqoriga, ko’krakka va shu kabilar) o’rganiladi, keyin oddiy harakatlarni, gavdani turli harakatlarini uncha murakkab bo’lmagan kombinatsiyalar bilan bog’liq olib boriladi. Katta chambarak (diametri 1-1,5) bilan bir yo’la 4 yoki besh bola jamoa bo’lib mashq bajarish mumkin.
Uzun arg’amchi (15-20 m) bilan bajariladigan mashqlar butun guruhda bir vaqtda o’tkaziladi. Bunda engashish, tik turish va boshqa mashqlarni, qo’llarini bukish, yozish singari harakatlarni, cho’kkayib o’tirish, qadamlab oshib o’tish, sakrab o’tish va shunga o’xshash boshqa mashqlarni tik turilgan, o’tirilgan va chalqancha yotilgan dastlabki holatdan boshlab bajarish mumkin.
Uzun arg’amchi bilan bajariladigan mashqlarni tuzishda buyumsiz bajariladigan hamda tayoqcha va chambaraklar bilan bajariladigan asosiy umumrivojlantiruvchi mashqlarga tayanish mumkin.
Qisqa (70-80 sm) arg’amchi bilan barcha mashqlarni, shu jumladan gimnastika tayoqchasi bilan bajarish tavsiya etilgan mashqlarni bajarish mumkin.
Kalta arg’amchi bilan bajariladigan bir qator maxsus mashqlar mavjud. Ularning ba’zilari barmoq, tovon, to’piq, muskullarni rivojlantirish uchun juda foydalidir. Masalan tik turgan yoki o’tirgan holda arg’amchini ikki qavat, to’rt qavat qilish va yana asli holiga keltirish, arg’amchini yumaloq va yoki uzunchoq qilib o’rash va boshqalar. Polga tashlab qo’yilgan arg’amchini oyoq barmoqlari bilan yig’ishtirib olish, uni bir joydan ikkinchi joyga ko’chirish va yana oyoq yordamida uni polga tekislab qo’yish.
Nazorat savollari
1. Umumrivojlantiruvchi mashqlar qanday mashqlar?
2. Umumrivojlantiruvchi mashqlardan qaysilari bolalarni qaddi-qomatini shakkaltirishga yordam beradi?
3. Umumrivojlantiruvchi mashqlar qanday buyumlar bilan bajariladi?