Paxta tozalash zavodi Qiziriq tumanidagi 1975-yil 6-marta tashkil qilingan. Paxta tozalash zavodi Qiziriq tumanidagi rabotak mfy hududida joylashgan

Paxta tozalash sanoati mashinasozligi — paxta tozalash sanoa-piat mashina-texnikalar bilan taʼminlaydigan ogʻir mashinasozlik tarmogʻi. Paxta tayyorlash maskanlari, paxta to-zalash zavodlari uchun texnologik qurilmalar (paxtani tayyorlash, quritish, tozalash, saklashda qoʻllaniladigan mashi-nalar va mexanizmlar), arrali va joʻvali (valikli) jin mashinalari, linterlar, tola tozalagichlar, chigit saralash va tozalash mashinalari, transportyorlar, paxta gʻarambuzgichlari, paxta uzatkichlar, tunnel ochish mashinalari, paxta gʻaramlarini shamollatish va chang tutish mashinalari, shuningdek, kanopni kayta ishlash mashina va qurilmalari (jami 50 nomdan ortiq mahsulotlar) ishlab chiqaradi.

Oʻzbekistonda Paxta tozalash sanoati mashinasozligism. korxonalari Oʻzbekiston mashinasozlik korxonalari uyushmasi — "Oʻzmashsanoat" tarki-bida jamlangan. Tarmoqda "Oʻzpaxtamash" aksiyadorlik jamiyati (sobiq Toshkent mashinasozlik zavodi, 1947), Andijon "Tojmetall" aksiyadorlik jamiyati (1970), Samarqand "Paxtamash" (1956) va Kattaqoʻrgʻon "Paxtamash" aksiyadorlik jamiyatlari, (1939; 1966 yildan paxta tozalash asbob-uskunalari ishlab chiqarishga ixtisoslashgan), Chustdagi "Olmospaxtamash" aksiyadorlik jamiyati (1974), Toshkent "Paxtajin KB" aksiyadorlik jamiyati paxta tozalash uskunalari konstruktorlik byurosi (1953) bor.

Ishlab chikarilgan mashina va mexanizmlar MDH dagi paxtakor mamlakatlar va bir nechta chet mamlakatlarga chikariladi. Tarmoqdagi yirik korxo-na "Uzpaxtamash" aksiyadorlik jamiyati (Toshkent mashinasozlik zavodi) 1947 yilda ishga tushirilgan. 3-d 1951 yildan paxta tozalash sanoati uchun texnologik uskunajihozlar va ehtiyot qismlar ishlab chiqarishga ixtisoslashtirildi ("Tosh-paxtamash2"). Korxona 2002 yilda "Uzpaxtamash" nomini oldi.

Oʻzbekistonda 1978 yilda paxtani kayta ishlash boʻyicha potok liniyalari ishlab chikarildi va paxta tozalash sanoatidajoriy qilindi. "Mehnat" va RX-1 tola tozalagich mashinalari Zagreb (1977), Plovdiv (1979) xalqaro yarmarkalarining oltin medaliga sazovor boʻlgan

«O'zbekiston paxta tozalash» AJ "Farg'onapaxtasanoat" hududiy aksiyadorlik birlashmasi tarkibidagi paxta tozalash korhonasi hisoblanadi. Vazirlar Mahkamasining 12.06.2001 yildagi 252-sonli «Respublika paxta tozalash sanoatining boshqaruv tizimini takomillashtirish to'g'risida»gi Qarori asosida shaklida tuzilgan. Korhona o'z faoliyatini O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, «Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to'g'risida»gi O'zbekiston Respublikasining Qonuni va boshqa qonunlari, O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining qarorlari, O'zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmonlari, Vazirlar Mahkamasining qaror va farmoyishlari hamda o'zining ustavi asosida yuritadi. “Ўзбекистон пахта тозалаш” акциядорлик жамияти акциядорлари диққатига!   “Ўзбекистон пахта тозалаш” акциядорлик жамияти акциядорларининг йиллик умумий йиғилиши 2020 йил “30” июнь куни ўтказилади. Умумий йиғилиш соат 1100да Фарғона вилояти, Ўзбекистон тумани, Яйпан шахар, Ибн Сино 38-уйда жойлашган “Ўзбекистон пахта тозалаш” акциядорлик жамияти маъмурий биносининг мажлислар залида ўтказилади. Йиғилиш қатнашчилари рўйхатга олиш соат 1100 бошланади.

PAXTA TOZALASH ZAVODLARI

Paxta tozalash zavodlarining asosiy vazifasixar yili kabul kilingan chigitli paxtadan uning tabiiy xususiyatlarini saklagan xolda yukori sifatli tola, lint va chigit ishlab chikarishdan iborat.

Bundan tashkari, ishlab chikarish chikindilarini kayta tozalab, ular tarkibidagi tolalarni ajratib olishxamda uruglik chigitlarni kasalliklarga karshi dorilash bilanxam shugullanadi. Paxta tozalash zavodlarining asosiy texnologik mashinasi ikki xil - arrali jin va valikli jin bulib, arrali jinlar urnatilgan zavodlarda urta tolali paxta va valikli jinlar urnatilgan zavodlarda esa ingichka tolali paxta ishlanadi. Mamlakatimizda 4...5 arrali jinlar urnatilgan bir batareyali va ikki batareyali (8...10 jinli) zavodlar bor. Valikli jinlarxam batareya tarzida joylashtirilib,xar batareyada 12 donadan mashina buladi.

Paxta zavodining ma’lum bir vakt ichida ishlab chikargan asosiy maxsuloti – tolaning eng kup mikdori zavodning i sh l a b

ch ik a r i sh k u v v a t i deyiladi. Zavodlarda urnatilgan jinlar soni xar xil bulgani uchun ularning ishlab chikarish kuvvati xam xar xil buladi.

Paxta zavodining yillik tola ishlab chikarish kuvvati (t/y) ku-

yidagi formula bilan aniklanadi:

Gv = 10 –3 x   axbxqxnxtxmxk,
  bunda: a - jinlar soni; b -xar arrali jindagi arralarsoni;

 valikli jinlar urnatilgan zavodlar uchun b=1; q -xar bir arraning

bir soatda ishlab chikargan tolasi, kg/soat; n - bir sutkada smena-

 lar soni; t -xar smenadagi ish soati; m - bir yildagi ish kunlari

soni; k - mashinalarni ishlatish koeffitsiyenti.

Zavodning bir yilda kayta ishlab beradigan chigitli paxtasi-

ning mikdori (t/y):

Gv  * 100

Gs  = -------------------- ,

B

bunda : V - chigitli paxtadan urtacha tola chikishi, %xisobida.

Bir yilda tayyorlanadigan chigitli paxta 30 ming tonnadan or-

tik bulganda zavod koshida joylashgan paxta tayyorlash punkti maydoni yetarli bulmaydi. Bunday xollarda paxtachilik rayonlarid xam tayyorlash punktlari tashkil etiladi. Tayyorlanadigan paxta mikdori kam bulganda zavod koshidagi tayyorlash punkti yetarli bulib, xamma paxta shu punktga kabul kilinadi.

 PAXTA TOLASINING CHIKISHI.

Chigitli paxtadan olinadigan asosiy maxsulot paxta tolasixi-

soblanadi. Tola massasi Gt  ning chigitli paxta massasi G ch  ga nis-

bati tolaning chikishi V deb ataladi (%):

G t

V = ----- * 100.

G ch
Laboratoriya sharoitidaxar bir partiya chigitli paxtadan kancha tola chikishini shu partiya paxta namunasini 10 arrali jinda ishlab chikib topiladi. Ishlab chikarish sharoitida esa berilgan partiya paxtasinining kontrol partiyasini ishlab tola chikishi aniklanadi.

Kontrol partiya paxtalarini zavodda ishlashdan avval paxta tarozida tortiladi, tozalanadi va texnologik mashinalar sozlanadi.

Paxta ishlangandan keyin tayyor maxsulotlarni va iflosliklarni aloxida yigib tarozida tortib tola, chigit, lint va tolali chikindilar xamda iflosliklarni aloxida ulchab, ularning chikishi aniklanadi.

Tola chikishini aniklovchi kursatgich sifatida chigitli paxtaning t o l a l i k d a r a j a s i - tolalik indeksi xizmat kiladi.

Chigitli paxtaning tolalik darajasi deb 100 dona chigitdan ajratib olingan tolaning g xisobidagi massasiga aytiladi.

Tolaning indeksi Uv  bilan tolaning chikishi orasidagi ma’lum boglanish bulib, uni kuyidagi formula bilan ifodalash mumkin:

GB

Uv = ---------- ,

100-B

bunda G - 100 dona chigit massasi, g; V - tolaning chikishi,%

Ma’lumki, paxta tolasi yigiruv fabrikalariga toy kilingan xolda keltiriladi. Paxta tolasi va kimyoviy tolalarni titish jarayonining birinchi boskichida tolalar xamma titish mashinalari agregatdan birin-ketin utkazilib titiladi.

Titish jarayonida mashinalarining ignalari ta’sirida paxta toydan yirik paxta katlamlari mayda -mayda bulkachalarga ajraladi. Ish organlari ta’sirida va xavoning kuch bilan surishi natijasida paxta bir mashinadan ikkinchi mashinaga tuxtovsiz utiladi, shu bilan birga, paxta uncha maxkam yopishmagan iflosliklardan tozalanadi, paxta tolalari mayda bulakchalarga ajralib titilishi tufayli yaxshi aralashadi, natijada deyarli bir xossali, titilgan va tozalangan paxta massasi xosil buladi.

Titish mashinalari uzluksiz agregatlar tarzida birlashtirilgan bulib, paxta mashinadan mashinaga mexanikaviy yoki pnevmatikaviy usulda utkaziladi. Avtomatik moslamalar mashinalardan utayotgan paxta okimini muntazam ravishda tekislab turadi. Paxta titish mashinalarida zich presslangan yirik paxta bulaklari mayda-mayda bulakchalarga bulinadi: paxta xas-chup, yigirishga yaroksiz tolalar va nuksonlardan tozalanadi. Tolali materiallar ikki xil usulda titiladi; chimdib - chimdib titish va materiallar katlamiga kattik va kayta-kayta zarblar berish yuli bilan titish.

Paxta tolasi va kimyoviy tolalarni titish agregatining birinchi mashinasi paxta toylaridan ajratib olingan yirik paxta katlamini mayda-mayda bulakchalarga ajratib titish, paxta bulakchalarini aralashtirish va paxtani xas-chuplardan tozalash uchun ishlatiladi. Bu mashina paxta katlamini massasi 0.7-1,0 g gacha bulgan mayda -mayda bulakchalarga bulib tita oladi.

Ishchi mashina oldiga sortirovka sexidan keltirilgan paxta tolasi toyidan ma’lum (10 sm) kalinlikdagi paxta katlamini ajratib olib, uni mashinaning ta’minlovchi panjarasiga tashlab turadi.

Paxta tolasi yaxshi aralashishi uchun va bir xil xossalari aralashma xosil kilish uchun titish mashinalariga berilgan toy paxta 18-24 kg dan kam bulmasligi kerak. Ta’minlovchi panjara paxtani 5-12 m/min tezlik bilan ignali kiya 200 li panjaraga tezlik bilan xarakat kiladi. Panjara yelkalariga ignalar 330 burchak ostida kokilgan; ular paxtaga kadalib ayrim burchaklarini ilib oladi va yukorida urnatilgan tituvchi valikka olib keladi. Valik ignalari pajaraning yunalishiga teskari yunaltiriladi.

Paxta burchaklari tituvchi valikka kelib, uning zarbasiga uchraydi va mayda bulakchalarga ajralib titiladi, ammo xali uncha mayda titilmagan paxta bulakchalari yana kameraga tushadi, panjara uzluksiz xarakat kilib turishi tufayli paxta bulakchalari yana panjara ignalariga ilinib, yaxshilab titilmaguncha shu jarayon davom etaveradi. Tituvchi vallika yopishib kolgan paxta tozaluvchi valik parraklariga ilinib, mashina kamerasiga kaytib tushadi. Yetarlicha mayda bulakchalarga ajralgan paxta ignali pandjara ignalariga yopishib kolgan paxta bulakchalarini ajratib oluvchi valik urib tushiradi. Bu valik 264 min 5-10 tezlik bilan aylanib turadi.

Uning parrakchalari charm yoki rezinalargan tukimadan kilingan. Shuning uchun paxta tolali zararlanmaydi. Urib tushirilgan paxta kolosnikli panjaraga urilib va uning uchib utib, mashinadan chikib ketadi va aralashtiruvchi panjaraga tushadi, paxta kolosniklarga urilib kushimcha titiladi, paxtadagi xas-chup va kalta tolalar esa kolosniklar orasida chikindi kamerasiga tushadi.

Paxta titish mashinasi tolalarning sifatiga zarar yetkazmaydi. Ignali panjaradagi ignalar kancha kup, ularning ulchamlari kancha kichik va panjara bilan valik urtasidagi oralik kancha tor bulsa, paxta shuncha mayda bulakchalarga ajralib yaxshi titiladi. Tajriba shuni kursatadiki, bu ikki ish organlari urtasidagi oralik katta bulsa, mashinaning ish unumi kup buladi, ammo titish darajasi pasayadi. Oralik kichik bulcha, titish darajasi pasayadi. Oralik kichik bulsa, titish darajasi yaxshilanib ish unumli kamayadi. Shuning uchun bu oralik optimal kilib urnatiladi. Agar mashina paxta bilan bir meyorda ta’minlab turilsa, titish savash agregatidan olinadigan maxsulot - xolst bir tekis chikadi.

Shuning uchun xam, bu mashinalar titish savash agregatiga kirib paxta, kaytim va chikindilar bilan ta’minlashda xozirgi zamonaviy avtomatik ta’minlash mashinalari tarkibiga xam kullanilib kelmok da.

Tolali materiallarga mashina organlarining ta’siri kancha kuchli bulsa, titish jarayoni xam shuncha jadal buladi. Titish jadal ligiga kuyidagi texnologik omillar ta’sir kiladi:

- paxtani tituvchi organlarining tiplari va ularning ustiga koplangan koplamalari;

- ish organlari teziligi;

- mashina kamerasidagi paxtaning xajmi.

Ish organlarning tiplari va ignalarining ulchami, ularning kiyalik burchagi va zichligi katta axamiyatga ega. R kuchni ikkita tashkil etuvchi R1 va R2 kuchlarga ajratib kuyidagini xosil kilamiz.
R1 = Rsin va R2 = R2 * kg/soat
Bundan tashkari, paxta bulakchasiga markazdan kochar kuch xam ta’sir kiladi, ammo u juda kichik bulganidan xisobga olinmaydi.

Ishkalanish kuchi F xosil buladi. u R2 kuchiga teskariga yunaltirilganligidan paxta bulakchalarining ignalari orasiga kirib kolishiga karshilik kursatadi. Ishkalanish kuchi kuyidagiga teng.

F = M * P1

bu yerda, M - ishkalanish koeffitsiyenti.

Kul mexnatini kamaytirish maksadida toy tituvchi avtomatlar ni dastlabki avlodi APK - 3 bulib uchtadan ikki tomonga xarakat kilganda oltita toy paxtaga xizmat kursatadi. U mashina paxta toyini titish, aralashtirish va iflosliklardan tozalab, keyingi mashinalarga uzatish uchun ishlatiladi.

Mashinaning asosiy tituvchi kismi aylanib turuvchi kozikli baraban bulib, u uz koziklari bilan paxta toyining pastki tomonidan mayda-mayda bulakchalarini ajratib olib, transporterga tashlaydi. Transporterga tushgan paxta ventilyator orkali surilib keyingi jarayonga uzatiladi. Paxta toyi kozikli barabangan bir meyorda borishi kerak. Paxta toyi oxirigacha tekis ishlashi uchun konteyner ustiga yuk urnatiladi.

Mayda-mayda bulakchalarga ajralib titilgan paxta bulakchalari kolosnikli panjaraga urilib, silkinib utishi natijasida undagi xaschup, iflosliklar ajralib, chikindi kamerasiga tushadi.

Tezligi 0,93-1.3 m/min gacha uzgartirib mashinaning ish unumi 150-230 kg/soat ga yetkazilgan.

Xuddi shunga uxshash RKA-2X avtomatik toy titish mashinasi xam ikkita toy paxtadan aralashma tayyorlanadi. Ana shu avtomatik toy titish mashinalari asosida AP-18, «RIETER» tizimda ishlovchi A-1/2 markali toy paxtani avtomatik ravishda titib ta’minlovchi mashinalar ikki tomonlama xarakatlanib kuprok toy paxta xizmat kursatadi.

Dastlabki avtomatik ta’minlagichda ikkita toydan uchta, 18-24 tagacha va yangi avtomatik ta’minlagichda esa 70 ta toy paxtaga bir martaga xizmat kusatish kobiliyatiga ega, mashina ikki tomonlama xarakat kilib 140 ta toy paxtani maydalab keyingi jarayonni aralashma bilan ta’minlaydi. Mashinaning asosiy ishchi kismi ikkita pichokli baraban bbulib, tezlgi 1400 min-1  bilan xarakatlanadi. Avtomatik ta’minlagichning tezligi 8.5 m/min bilan xarakatlanib ish unumdorligi 750-1000 kg/soatgacha yetkaziladi. Mashina kompyuterlashtirilgan bulib, ogoxlantiruvchi lampalari orkali mashinadagi uzgarishlarini bildirib turadi.

Mashina texnika xavfsizligi va atrof muxitni changsizlantirish uchun juda yaxshi chora tadbirlar kurilgan bulib juda kulaydir.