Paxta tozalash sanoatining hozirgi davrdagi holati va ilmiy-texnik rivojlanish y o'nalishi Hozirgi kunlarda O'zbekiston paxtani tozalash sanoati korxonalari «Bozor iqtisodiyoti»

3- mavzu Loyihaning texnik-iqtisodiy tomonidan foydaIi1igini asoslash
Sanoat korxonalarining ishlab chiqarish quvvatini ko'paytirish maqsadida yoki yangidan loyihalashtiriladigan korxonaning sanoatga foydaliligini bilish uchun Уа kapital egaliklami to'g'ri foydalanishini 17 у - б93~ • hisobga olgan holda, uni texnik-iqtisodiy tomonidan asoslash, loyihalashda zarur Уа mas'ul dayri bo'lib hisobIanadi. Tayyorlanadigan texnik-iqtisodiy asos, ishlatishga ajratilgan kapital egaliklami maqsadga to'g'ri kelishini iqtisodiy Уа ijtimoiy tomondan tasdiqlanishi shart. Yangi korxonani qurishda maqsadga to'g'ri kelganligini iqtisodiy tomonidan asoslash uchun Ыг qancha masalalami hal qilish kerak, shu jumladan: • qurilish tumani (regioni)ni aniqlash; • korxonaning quriladigan joyini asoslash; • ishlab chiqarish maydonini tanlash; • quriladigan korxonaning ishlab chiqarish quvvati, turi уа tarkibini aniqlash; • ishlab chiqariladigan mahsulot assortimentini aniqlash; • yangi korxonaning boshqa ishlab turgan korxonalar bilan aloqasini al1iqlash уа asoslash lozim. 2.4.1. Qayta tiklash уа texnikaviy qayta yangi)ashda iqtisodiy qismining namunaviy mazmuni Qayta tiklash yoki texnika"iy qayta yangilashda iqtisodiy qom;"; tayyorlashdan asosiy maqsad - maM.lom; ishlab chiqa,isJIga IюgV;q bo'lgan sh. galdagi sarj qi/inadigan mabIag'lI;ng hajm;n; "а loyihalash ishla,ida rejalashti,ilgan Ьаmmа О"'.,n; IнIjll,ilo";ga sarflanadigan kap;tal egal;kning jam;n; aniqlasltdan ;00,111. Вtl iqtisodiy qismning yangi korxonani loyihalashdagi iqtisodiy qiSП1idап farqi ishlab turgan korxonaning holatini majburiy tahlil qilish уа qayta tiklash uchun sarf qilinadigan kapital egalikning iqtisodiy sашагаdогligiпi aniqlab, maqsadga to'g'ri kelganligini baholash 11isobIanadi. Islllab turgan korxonani qayra tiklash yoki texnikaYiy qayta yangilashni loyihalashda uning iqtisodiy qismi ko'pincha uchta bo'limdan iborat bo'ladi. 1. т exnologik уа texnikaYiy holati. ishlab chiqarishni tashkil qilish tlsltlbIari hаП1dа chiqariladigan mahsulotlaming taraqqiylashtirilgan assonimentligini tahlil qilish, shu bilan Ыrgз korxonaning darajasi, usktlnalardan foydalanish, material va ishchi manba.Iari, mahsu10tlar sitati уа korxonaning texnik-iqtisodiy ko'rsatkicblar daпjasini tahlil 18 qilish kerak. Tahlil natijalarini sanoat уа chet еl ilg'or tajribalari bilan taqqoslash asosida maqsadga to'g'ri kelganligi aniqlanadi. 2. Loyihada rejalashtirilgan ishlab chiqariladigan mahsulotlarga sarf qilinadigan уа qayta tiklashga yoki texnikaviy qayta yangilashga ketadigan kapital xarajatlaming hajmini aniqlash. 3. Qayta tiklash yoki texnikaviy qayta yangilashning iqtisodiy samaradorligini aniqlash. 2.4.2. Qayta tiklash уою texnikaviy qayta yangilashni texnik-iqtisodiy asoslash Hozirgi vaqtda korxonalami qayta tiklash yoki texnikaviy qayta yangilashni texnik-iqtisodiy asoslash korxonalarning texnikaviy yangilashni takomillashtirish yo'nalishini hisobga olgan holda bajariladi "а o'z ichiga quyidagi texnikaviy yangilash reja bo'limlarini ishlab chiqish ko'zda tutilgan: • ishlab chiqarishning texnik-iqtisodiy darajasini, mahsulotning sifatini, ishlab chiqarish rejasining bajari1ishini tahlil qi1ish уа ishlab chiqarishning ayrim bo'limlarining bir-biri bilan bog'1iqligini o'rganish; • patent ma'lumotlarini, ilmiy-texnikaviy yangiliklami, sanoat уа ~orijiy mamlakat1arning ilg'or tajribalarini, korxona ishchi уа 'xizmatkorlarining ratsionalizator takliflarini chuqur o'rganish; • ishlab chiqarish jarayonini takomillashtirish bo'yicha majmua tadbirlarini ishlab chiqish; • texnikaviy yangilanishi asosida ishlab chiqarishning texnikiqtisodiy ko'rsatkichlari o'zgarishlarini baholash; • kerakli kapital egaliklami, boylik manbalarini уа uskunalami aniqlash. Ishlab chiqarishni tashkil qilish darajasini уа uni texnik-iqtisodiy tomondan baholash 28-ko'rsatkichlar asosida ular 7-guruh bo'yicha belgilangan: 1 - ;shlllb chiqll1'ish 'II mehnlltп;ng texn;kll billln tll 'm;nlllnish dll1'lIjllS;; II - uskllnlllll1'n;ng texnik-iqtisodiy dll1'lIjllSi; III - ishllltillldiglln хоmllSЬУО, mllte1'illllll1'ning Si/llti 'II texnikllviy dll1'lIjllSi; IV - texnologik jll1'IIYonn;ng tll1'lIqqiylllShti1';lish dll1'lIjllS; (zamonllv;y tll/llbgll mos/;g;); 19 JI - ishlab chiqariladigan mahs"lotlarnlng si/atl ра texni1иlviy darajasi; JlI - boylik manbalarni joydalanish samaradorligi; JlII - ishlab chiqarishning tashkil qilish darajasi. • Ishlab chiqarish уа mehnatning texnika bilan ta 'minlanish darajasi asosan avtomatlashtirilgan oqim yo'li ishlatilishi robot уа manipulatorlami joriy etilishi, mehnatni mexanizatsiyalash darajasi va pul mablag'lari, elektr energiyasi manbalari bilan ta'minlanishi asosida aniqlanadi. • Uskunalarning texnik-iqtisodiy darajasi - taraqqiylashtirilgan uskunalarni ishlab chiqarishda joriy eti1ishi, uskunalarning xizmat qilish muddati. ishlab chiqarish quvvatidan ratsional foydalanish va uskunalardan foydalanish vaqt koeffitsiyenti asosida aniqlanadi. • Xomashyo уа mahsulotlarning sifatini, texnikaviy darajasini, lexn%gik jarayonning laraqqiy/ashlirilishini baholashda uslubiy ko'rsatmada tavsiya etilgan ko'rsatkichlar bilan bir qatorda. sanoatdagi ishlab chiqarishning аупm turlarini hisobga olgan holda qo'shimcha ko'rsatkichlar bo'lishi mumkin. • Boylik manhalarining /oydalanish samaradorligi ishlab chiqarisl1l1ing asosiy elementlarini (риl mablag'ini qaytarish, mehn~ unUlndorligi. material sig'imlik) foydalanish ko'rsatkichlari bil,n baholanadi va umumiylashtirilgan baho ko'rsatkichlari bilan, ya'ni «1 so'mlik tovar mahsulotga ishlatgan xarajat •. • Ishlab chiqarishni lashkil qilish darajasini, uning ko'rsatkichi va kooperatsiyalanish darajasi, to'xtamasdan bir xil ishlashi, xomashyo va mahsulotni tashishning mexanizatsiyalanishi bilan baholanishi mumkin. Tahlil qi1ish va loyihaning ish dasturini aniqlashda quyidagi dastlabki materiallar bo'lishi kerak: • asosiy ishlab chiqarish binolaridagi uskunalaming joylashish holati, ulaming ro'yxati, texnik tavsifnomalan, yordamchi, maishiy xizmat binolari va omborxonalar to'g'risida ma'lumotlar; • texnologik jarayon rejalari; • ishlab chiqarish bosqichlari bo'yicha uskunalaming o'zaro joylashishini hisobga olgan holda tayyorlangan ishlab chiqarish dasturi; • rejalashtirilgan miqdorda ishlab chiqariladigan mahsulotlar assortimenti bo'yicha kerakli xomashyo hisobi; • ishlovchilaming hamma kategoriyasi bo'yicha ulaming ish haqi mablag'i va xodimlar sonining hisobi; • mas'uliyatsizlantirilgan mahsulotning tannarxi kalkulatsiyasi; • ishlab chiqarishning texnik-iqtisodiy ko'rsatkichlari; • uskunalami saqlash va foydalanish davrida sarf qilinadigan mablag' to'g'risida ma'lumotlar. Loyihalash oxirida qayta tik.lash loyihasi to'liq ishlab chiqilgandan va tasdiqlangandan keyin pul mablag'i hamda materiallar bilan ta'minlanishini, kadrlar tuzilishini, ishning bajarilish tartibi: ishchi chizmalarini tayyorlash, loyiha hu.iiatlarini pudratchilarga berilishi, uskunalar ro'yxatini tuzish va tasdiqlash, qurilish-montaj ishlarining hajmini kelishish, qayta tiklash obyekti bo'yicha javobgar bajaruvchini saylash va qayta tiklanadigan obyektning isblatishga berilish muddati aniqlanadi. LoуШа hujjatlarini kelishish уа tasdiqlash Tasdiqlangan «Texnik-iqtisodiy asos» (TIA) va «Loyihamo'ljalnoma hujjatlarini baholash nizomi» (LMH) talablariga asoslanib bayurtmachi bosh loyihalovchining ishtirok etishi bilan birgalikda 'Loyihalash uchun topshiriq»ni tuzadilar. O'z navbatida «Loyihalash uchun topshiriq»ni, «Texnik-iqtisodiy asos»ni tasdiqlaydigan tashkilot tasdiqlaydi. Keyin tasdiqlangan «Loyihalash осЬоп topshiriq. negizida «Loу;Ьа topshir;g'i. bajariladi. «Loyiha topshirig'i»ni qabJ.11 qilishdan oldin u ekspertizadan o'tkaziladi. Shu sababli ekspertizadan oldin qabul qilinadigan loyihaning «Loyiha topshirig 'i»ni isblab chiqish davrida quyidagi tashkilotlar bilan kelishish lozim: • mahalliy hokimiyatga qarashli: Davlat sanitariya inspeksiyasi va Yong'inni nazorat qiluvchi mahalliy tashkilot; • suv manbalaridan foydalanish va muhofaza qiluvchi tashkilot; • energotizimlardan foydalanish bo'yicha mahalliy energetik boshqarmasi; • temir yo'l vazirligining yuk tashish va qo'shimcha yo'l qurish boshqarmasi; • aloqa vazirligining mahalliy tashkiloti; 21 • pudratchi asosida korxona qurilishini olib boruvchi qurilish boshqarmasi. Loyiha hujjatlarini tasdiqlashda «Loyiha topshirig'i. mo'ljalnomamoliyaviy hisob va qurilishni tashkil qilish rejasi taqdim etiladi. Bularga qo'shimcha tasdiqlangan «Loyihalash uchun topshiriq. va «Loyiha topshirig'i.ning ayrim savollarini kelishish uchun kerakli bo'ladigan qo'shimcha hujjatlami ham taqdim qiladilar.