Патентшунослик, лицензиялаш ва

Сертификатлаш
– 
маҳсулот ёки хизматни
сертификат ёки 
мувофиқлик белгиси орқали аниқ стандарт ёки техник талабларга 
жавоб беришини тасдиқлаш ҳаракати. Охирги 20 йилда 
мувофиқлик сертификатлаш халқаро ва ички саводини бошқаришда 
асосий қурол бўлиб қолади. Сертификатлаш барча даражадаги, 
айниқса йирик
савдо муносабатларининг белгиловчи мезонига 
айланди.
Сертификатлаш икки имкониятга асосланиб 
– 
истеъмолчиларнинг талабини қондириш ва савдо муносабатларини 
хуқуқий меёрлаш самарали воситалари бўлиб қолади, чунки у аниқ 
ифодаланган ва тушунарли норматив
хужжатларга асосланган
.
Савдода мавжуд бўлган
тарифли тўсқинликлар ёки бозорга 
маҳсулот келишини ва техник тўсқинликларни ростлайдиган, ёки 
миллий бозорга чет эл таъминловчи учун миллий таъминловчига 
нисбатан қўлай вазиятлар яратиш каби тўсқинликларни фарқлаш 
керак бўлади.
Техник ёки тарифсиз тўсқинликлар стандарт ва сертификатлаш 
билан боғлиқ бўлади. Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг 
махсус ташкилоти 
– 
тарифлар ва савдо бўйича Асосий келишув 
классификацияси (таснифланиш) бўйича улар бешта тарифли ва 
тарифсиз тўсиқлик гуруҳининг биттаси бўлади.
Сертификатлаш ғояси ва умумий тушунчаси аввалдан маълум 
бўлган. Маҳсулотнинг юқори сифатини тасдиқловчи белги 
маҳсулот чиқарувчи томонидан қадим замонларда
ҳам қўйиб 
келинган (тамғалаш). Сотувчи маҳсулот сифати юқорилигини 
истеъмолчига ишонтириш 
– 
бу ҳозирги замонда сертификатлаш 
дейилади ва бу амал аввалдан ишлатиб келинган.
Ҳар қандай замонавий сертификатлаш тизими стандартлар 
(халқаро, миллий, фирмалар стандартлари, техник талаблар ва х.к)
га асосланади. Бу ишда
амалда фақат йирик фирмалар иштирок 
этиши
мумкин, чунки стандартни ишлаб чиқиш катта 
ҳаражатларни талаб қилади. Масалан АҚШда ҳисоблаш 
машиналари бўйича IBM фирмасининг иштирокисиз стандартни 
тайёрлашни тасаввур қилиб бўлмайди, чунки бу фирма узининг 
шартларини нафақат миллий, балки халқаро даражада жорий 

---

85 
қилади. Сертификатлаш ҳам катта маблағ талаб қилади, чунки унга 
кетган ҳаражатлар маҳсулот таннархининг 2 % га етиши мумкин.
Сертификатлаш 
тизимини 
яратиш 
бўйича 
худудий 
келишувларни тузиш стандартларда махсус тўсиқларнинг 
мавжудлиги, турли хил синов услублари, кириб келаётган 
маҳсулотни сертификатлашга кетган ҳаражатларни бироз бўлса ҳам 
камайтириш билан бу худудга кирмайдиган мамлакатларнинг 
маҳсулотларини импорт қилишга жамоавий тўсқинлик яратади. 
Мисол тариқасида АҚШ қатор йиллар давомида Европанинг 
“умумий 
бозор”и 
томонидан 
яратилган 
сертификатлаш 
келишувларига учинчи мамлакатларнинг иштироки
, 
уларнинг 
миллий фирмалари учун мамлакатлар орасидаги савдо 
– 
иқтисодий 
алоқаларини ривожлантиришга айрим афзалликларни пайдо 
қилади.
БМТнинг ягона Иқтисодий Комиссиясининг баҳолаши бўйича 
фақат Европада бир неча юздан зиёд халқаро ва худудий 
сертификатлаш келишувлари ёки сертификатлаш бўйича 
давлатларнинг маъсуллиги, маҳсулотларни синаш натижаларини 
узаро тан олиши мавжуд.
Халқаро стандартлаш ташкилотининг маълумотларига кура 
меҳнат муҳофазаси ва ҳавфсизлиги талаблари бўйича 
сертификатланган маҳсулотларнинг ҳажми бир йилда 200 млн. 
америка долларига баҳоланган.