Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган муҳандислик – Қурилиш институти

Адабиётлар 
1. Шелмаков, С.В. Улучшение энерго-экологических характеристик
автомобилей: учеб. Пособие / С.В. Шелмаков. – М.: МАДИ, 2018. – 232 с. 
2.Energy-Efficiency-Watch Conference Report //Energy Efficiency Watch. 
URL:http://www.energyefficiencywatch.org/fileadmin/eew_documents/EEW2/Event
_Report_WSED_2012.pdf
. 
ТЕХНИКА ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШДА БИОНИКАНИНГ ЎРНИ 
доц.А.Нормирзаев, доц.Ж.Холмирзаев,
магистр Ў.Набижонов.(НамМҚИ) 
 
Бионика – грекча “bion” – ҳаёт элементи, хўжайра ёки биологик тизим 
элементидир. Бионика биологиянинг бир бўлаги бўлиб, тирик организмлар 
структурасини ўрганиш билан шуғулланади. Бу орқали турли муаммоларни 
ечиш билан шуғулланади. 
Фаннинг отаси Лионарда да Винчи ҳисобланади. У ўша дарвлардан турли 
организмларни структураларини ўрганиб турли техник ечимларни ечган, турли 
иҳтиролар қилган. Ҳаммамиз унинг ҳаёти ва ихтиролари билан танишмиз. 
Қадим замонлардан инсон ҳаётий муаммоларни учишда турли 
ечимлардан фойдаланган. Ҳозирга кундалик ҳаётимизнинг барча жабҳаларида 
ўрнинг ўрни беқиёсдир. Жумладан автомобил олиб қаралса инсон тўлиқ ўзини 
кўчириб ўтказган десак нотўғри бўлмайди. 
Техник фанларни ўқитишда ҳар бир детални келиб чиқишини талабага 
тўғри тушунтириш орқали юқори самарадорокка эришиш мумкин. 
Сабаби талаба ҳаёти давомида жудакаттамаълумотлар базасига эгаки, уни 
мутахассислиги йўналиши бўйича тизимга солиш билан шуғулланамиш. 
Мисол учун: Автомобил шинаси оёқ кийимимизнинг ўзилигини, уни тоза 
тутиш, доим текис йўллардан юриш, қаровни сифатли бажариш узоқ ишлатиш 
(оёқ кийимини), эксплуатация қилиш (шинани) тушунтириш керак. 
20

---

Автомобил кузови танамиз билан таққослаб тушунтирилса – уни 
тозалигини доимий сақлаш ташқи кўриниш, дизайн, санитария-гигиена 
қоидаларига риоя этиш белгилаб қўйилган. Инсон ўз танасини ҳар куни бир 
неча маротаба ювиб юриши, юқоридаги қоидалар билан белгилаб қўйилган. 
ТХКнинг кунлик хизмат кўрсатиш (КХК) тизими бўйича тозалаш-ювиш 
ишлари ҳар куни ўтказиш кераклиги белгилаб қўйилган. 
Бўш қоп тик турмаслиги тўғрисидаги мақолни жуду яхши биламиз. 
Шунинг учун автомбил баки инсон ошқозони билан солиштириш мумкин. 
Худди ўзи. Биз овқат истемол қиламиз, уни энергияга ажратамиз ва фаолият 
олиб борамиз. Ёнилғи бакига ёнилғи тшлдирамиз, уни кимёвий энергия-
иссиқлик-меҳаник энергияга айлантириб берувчи автомобил двигатели 
ишлатамиз. 
Двигател –автомобилни юраги ҳисобланса. Уни инсон юрагидан фарқи 
йўқ. Ягона фарқи инсон юраги бутун умр давомида ўчмайди. Машинаникини 
кераксиз вақтда ўчириб қўйиш мумкин. Инсон юраги камерасида иккита камера 
унда 4 клапан мавжуд. “ДОНC” тизими шундан олинган. 
Осмалар бўғинлар ва мушаклардан кўчириб олинган. Қон томирлари 
таъминот тизими трупкалари, ўт пувак ёндириш тизими, жигар ва бўйраклар 
дағал ва майин тозалаш филтрлари, навас олиш тизими ҳаво билан таъминлаш 
карбюратор тизимига кўчириб олинган. Ҳатто киритиш ва қиқариш 
тизимларимиз кўчириб олинган ва ҳ.к. 
Шундай экан техник фанларни ўқитишда бу каби мисоллар орқали 
талабага ўзи билган нарсаларни ўзи билмаган ҳолда билишини унга 
тушунтириш орқали самарадорликка эришилади. 
Ҳар қандай инсон ҳаёти давомида бирор маротаба бўлсада врач кўригада 
бўлган. Қон таҳлили (мойлаш тизимидаги мой структураси), сийдик таҳлили 
(совитиш суюқлиги структурасини), ЭКГ, ЭХО, УЗИ, компютер томография 
каби диагностика (двигател тизим ва меҳанизмлари диагностикаси) кабиларни 
ўтказган. Булар инсон организмдаги касалликларини аниқлаш орқали 
касалликларини олдини олиш, даволашни эртароқ бошлаш ва бартараф этиш 
учун ўтказилади.
Автомобилни диагностикалашда худди инсонни турли диагностика ва 
таҳлиллар ўтказилади. Унга носозлик ва бузуқликларни юартараф этиш учун 
техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ишлари олиб борилади. 
Бу кабимисоллар орқали Транспорт воситаларини тузилиши ва назарияси, 
Автомобиллар техник эксплуатацияси, Транспорт вочиталари деталларини иш 
қобилятини қайти тиклаш технологиялари, ММН, Машина деталлари ва ҳ.к., 
фанларни ўқитишда самарали усуллар ҳисобланади. 
Талаба фанни ўзлаштиришда таълимнинг инновацион усулларидан 
фойдаланиши, янги педагогик, ахборот ва интернет технологияларини тадбиқ 
қилиш
и 
муҳим аҳамият касб этади. Фанни ўзлаштиришда ўқув-услубий 
таъминотдан фойдаланилиш тавсия этилади. Маъруза ва амалий машғулотларда 
турли метод ва воситалардан, ҳусусан, ақлий ҳужум, кластер, амалий иш ва 
дидактик ўйинлар, кейс-стади, шунингдек, компютер дастурларидан, 
деталларнинг ҳақиқий нусҳалари, макетлар, стендлар, электрон-видео-
21

---

анимацион материаллар, интернет тизимларидан ва ҳ.к., фойдаланиш мумкин 
Ўқув жараёни билан боғлиқ таълим сифатини белгиловчи ҳолатлар 
қуйидагилар: юқори илмий-педагогик даражада дарс бериш, муаммоли 
маҳрузалар ўқиш, дарсларни савол-жавоб, ижодий чекинишлар тарзида 
қизиқарли ташкил қилиш, илғор педагогик технологиялардан ва мултимедиа 
воситаларидан фойдаланиш, тингловчиларни ундайдиган, ўйлантирадиган 
муаммоларни улар олдига қўйиш, талабчанлик, тингловчилар билан 
индивидуал ишлаш, эркин мулоқот юритишга, илмий изланишга жалб қилиш 
орқали самарадорликка эришиш. 
Турли ўқитиш воситалари: ўқитишнинг анъанавий шакллари (дарслик, 
маҳруза матни, тақдимотлар ва ҳ.к.) билан бир қаторда – комъютер ва ахборот 
технологиялари, фан бўйича визуал-видео-анимациялар, детал ва агрегатларни 
ҳақиқий намуналари, макетлар, плакатлар ва уларни ишлашини кўрсатиш 
орқали фикрлаш ва билим самарадорлигига эришиш мумкин деб ҳисоблайман. 
Ўқитишнинг интерфаол усулларини билиш коммуникатив фаолиятни 
ташкил этишнинг махсус шакли бўлиб, унда таълим олувчилар билиш 
жараёнига жалб қилинган ва биладиган, ўйлаётган нарсаларини тушунтириш 
имкониятига эга бўладилар. Интерфаол усуллар қўлланилган дарсларда ўқувчи 
ва ўқитувчи ўртасидаги педагогик ҳамкорлик ўқувчини дарс давомида бефарқ 
бўлмасликка, мустақил фикрлашга, ижодий изланишга олиб келади, фанга 
бўлган қизиқишлари доимийлигини таъминлайди.