I-tiykar ǵÍ BÓLİM. I-bap. Geodiziya haqqínda uliwma ma ǵliwmatlar reja

Geodeziyanıń  basqa  pánler  menen  baylanislıgı.  Geodeziya  páni  matematika,  astronomiya, 

geografiya páni menen bir waqıtta tıǵız bekkem qatnasta rawajlanıwdı payda etti. Geodeziyalıq asbaplar 

teoriyaliq  jagınan  fizika  nızamlarına  tiykarlangan  islengen  bolsa,  ólshew  nátiyjeleri  matematikalıq 

nızamlar boyınsha esaplanadı. Jer betindegi noqatlar ornı geografiyalıq hám astronomiyalıq koordinatalar 

boyınsha  belgilenedi.  Jer  forması  hám  onıń  ózgeriwindegi  protsseslerdi    úyreniwde  geofezika  hám 

geologiya  sıyaqlı  pánlerden  paydalanıladı.  Házirgi  waqıtta  ilim  pán,  fizika,  matematika,  informatsiya 

texnologiyalarınıń rawajlanǵan dáwirinde geodeziya páni mexanika, elektronika, axborot texnologiyası 

sıyaqlı  pánler  menen  tıǵız  baylanıspaqta,  hátteki  kosmostı  gúzetiw  nátijeleri  menen  baylanislı 

baqlawlarǵa úlken jetiskenlikler menen qatnaspaqta. 

Jerdiń barlıq ólshemlerin hám formasın tabıw, izertlew, joqarı geodeziya  páninde  úyretiledi. 

Jerdiń  onsha  úlken  bolmaǵan  maydanların,  betlerin  ólshew  usılı  ulıwma  geodeziya    yamasa 

topografiya  dep  belgilenedi. 

Geodeziyanıń  xalıq  xojaligında  túrli  tarawlarda  imarat,  jol,  kanal,  aerodrom,  stansiya  sıyaqlı 

injenerlik soorujeniylerdin ornın anıqlaw, olardıń planın, karta hám profilin baǵdarlaw, jowbardi orınga 

kóshiriw  hám  qurıw  jáne  olardıń    ozgerislerin  baxlaw  jumıslarina  tiyisli  bolgan  ólshew  usılların 

úyreniwde arnawlı bólim injenerlik geodeziyasi delinedi. 

Jerdiń  betin hawadan túsiriw – aerofotosyemka  dep  ataladı. 

Kartalardı dúziw hám onı baspadan  shıǵarıw  ilimi  kartografiya  dep ataladı. 

---

Jerdi  jer  joldasları  (sputnikler)  arqalı,  kosmos  korabllerinen  ólshewler hám  onıń  nátijesin 

qayta    islew  –  kosmoslıq    geodeziya    dep    ataladı    bul  taraw  geodeziyanıń    ózgeshe    tarawı    bolıp  

esaplanadı. 

Geodeziya  xalıq  xojalıǵınnıń  barlıq  tarıwlarında  úlken,  keń  kólemde praktikada qollanbaqta. 

Geodeziyanıń  jumıslarınıń    nátijeleri  izertlewler  jumıslarında,  joybarlarda,  temir    jol    qurılısında,  

avtomobil  jollarında, tonnellerde,  kanallardı  qazıwda,  qala,  zavod  qurılıslarında,  h.  t.  b.  tarawlardı 

keń  qollanbaqta. 

Geodeziyanıń    jumısları    qurallı    kúshler    tarawında, kartalar    hám    planlardı  dúziwde,    áskeriy  

injenerlik soorujeniyelerdi qurıwda hám  taktikalıq  máselelerdi sheshiwde  ken  kólemde  qollanadı.