Malakaviy bitiruv ishi

varaq 
sana
 
imzo 
№ hujjat 
varaq 
O’lch 

---

Kontaktorni ulab-uzish, yoy so`ndirish kamerali kontaktorlarni ulab-uzish bilan 
bir xil bo`ladi.
Mushtumli shayba vint – 
9
orqali yoy so`ndirish kamerali A, B, V, G 
kontaktorning val shaybasi – 
8
, keyingi holatga o`tkazuvchi val shaybasi – 6 orqali 
transformatorning chulg`amiga bog`laydi.
Qisqa tutashuv yuz berganda yoki tortuv dvigateli zanjirida siljish bo‘lganda 
kuch zanjirlarining birida boshqa zanjirlarga nisbatan tokning miqdori ko‘p 
bo‘ladi. Bu toklarning o‘rtasida hosil bo‘lgan farq balanslanmaydigan magnit 
yurutuvchi kuchni hosil qiladi. 
QISQA TUTASHUV VAQTIDA TOKNING O‘ZGARISHI 
1.3 – rasm. Qisqa tutashuv vaqtida tokning o‘zgarishi
 
t
1
-t - bosh kontaktlarni o‘rnatilgan tok qiymatidan ajralish momenti boshlanishigacha 
bo‘lgan ulab-uzgichning ishga tushish vaqti 
t
2
-t
2
- ulab-uzgichning ishga tushish vaqti
t
3
-t
3
- yoy so‘ndirilish vaqti – yoy paydo bo‘lgandan uni o‘chgunicha bo‘lgan vaqt 
Kuch zanjiridagi qurilmalar qisqa tutashuv tokidagi himoya uchun ishlatiladi 
va tortuv dvigatellarining kollektorlari aylana bo‘yicha harakatida yoyni tok 
uzatuvchi qismlardan yerlatish uchun ishlatiladi. 
 
BMI.5310700.09.2018 
15 
varaq 
sana
 
imzo 
№ hujjat 
varaq 
O’lch 

---

Himoya apparatlarini ta`mirlash
. 
Himoya apparatlari shunday xossalarga ega 
bo‘lishi lozimki, bunda normal ish rejimi buzilganda himoya qilinayotgan 
qurilmalar yuqori tok va kuchlanish ta‘siri uzoq davom etmasligini ta‘minlash 
lozim. Tortuv elektr motorlarini rekuperatsiya jarayonidan himoya qilish ayniqsa 
qiyin, chunki tortuv elektr motorlarida zanjirdan katta induktivlikka ega bo‘lgan 
uyg‘onish chulg‘ami chiqarib tashlanganligi sababli qisqa tutashuv toki o‘sishi 
tezligi keskin oshib ketadi. Avtomatik uzgichlar qisqa tutashuv tokini tortuv elektr 
motor va uzgichning o‘zida ruxsat etilgan qiymatda cheklab turishi lozim va bunda 
nimstansiya himoyasi va lokomativ himoyasi ishining selektivligi (tanlovchanligi) 
ta‘minlanadi. O‘chirish tezligi va qisqa tutashish tokini cheklash darajasi qisqa 
tutashish zanjir parametrlariga hamda uzgich konstruksiyaga bog‘liq bo‘ladi. 
Avtomatik uzgichlar o‘chish vaqtiga ko‘ra oddiy va tez harakatlanuvchiga 
bo‘linadi. Tez harakatlanuvchi uzgichlar komutatsiya qobilyati yoy o‘chirish 
kamerasi o‘lchamlarida aniqlanadi. 
Tez harakatlanuvchi uzgichlarning asosiy nosozliklarga tok tashuvchi kontakt 
qismlari ifloslanishi, induktiv shunt va magnitsizlanish shoxobchalari shinalariga 
yorug‘lik paydo bo‘lishi, asos ramasi qiyshayishi va egilishiga kiradi. Bundan 
tashqari pnevmatik yuritma qisilgan havoning chiqib ketishi uchun, o‘rnatilgan tok 
qiymati o‘zgarishi va ushlab turuvchi g‘altak chulg‘amining o‘tkazish qobilbyati 
kamayishi mumkin.
O‘zgaruvchan tokli EHT bosh ulab-uzgichlarida havo o‘tkazuvchi 
izolyatorlarida ko‘pincha nosozliklar paydo bo‘ladi, alohida detallar 
mahkamlanishi bo‘shashadi, yoy o‘chirish kontaktlari eriydi, ajratgich pichoq 
yemiriladi, ulovchi elektromagnit klaponlari yurishi buziladi. Tez harakatlanuvchi 
kontaktorlardagi nosozliklar yuqoridagi nosoziklar bilan bir xil bo'ladi. 
EHTga o‘rnatilgan elektr himoya relelari nazorat qilinayotgan parametrlar 
(kiruvchi kattaliklar) turi va qiymatiga ko‘ra bo‘linadi.
Ularga differensial rele yoki defferensial relelar bloki, maksimal tok ximoya 
relesi (o‘ta zo‘riqish relesi); kuchlanish relesi, vaqt relesi, bir joyda aylanib qolishi 
relesi va dachiklari; issiqlik relelari kiradi. 
Turli elektr relelar (ular konstruktiv jihatdan bir xilligi sababli) harakatli 
nosozliklari yakor va harakatlanuvchi qismning sharnirli ulanishlardagi iflosliklar 
yoki yod buyumlar tushganligi sababli tiqilib qolishi, purjinalar bo‘shashi, 
purjinalar tavsifi o‘zgarishi natijasida o‘rnatilgan tok qiymati o‘zgarishi: g‘altak 
zanjiri uzilishi va boshqalardan iborat. Saqlagichlarda qisqa tutashuv vaqtida 
eruvchan kichik quvvatli qurilmalar kuyadi, g‘ilof va izolyatorlar sinishi va 
yorilishi yuzaga keladi. 
Maksimal tok relesi va tok transformatori.

Bosh uzgich tarkibiga maksimal 

tok relesi RMT va tok transformatori TT kiradi. 
BMI.5310700.09.2018 
16