Tema: Difrakciyon pánjere ham olardin qollaniwi

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

16 
II.2. 
Jaqtılıq difraksiyasi
 
Jaqtılıq tásiri astında bolatuǵın difraksiya hádiysesi payda bolıwınıń tiykarǵı 
shártleri haqqında. 
Jaqtılıqtıń tuwrı sızıq boylap tarqalıw nızamınıń búklemi yamasa jaqtılıqtıń 
qarsısına qoyılǵan tosqınlıqlardı arqa táreplerden aylanıp ótiw hádiysesine jaqtılıqtıń 
difraksiyasi dep ataladı. 
Difrakciyaniń 
tiykarǵi 
sharti: 
AB


ge teń.
3-súwretde S jaqtılıq dáregi berilgen S 
jaqtılıq dáreginen jaqtılıq tusirsek, 
jaqtılıqtıń qarsısındaǵına qoyılǵan tosıqtı 
arqa tárepleme aylanıp ekranǵa túsedi. 
Bul 
halda 
difraksiya 
hádiysesin 
kóriwimiz múmkin. 
Jaqtılıqtıń difrakciya pánjereleri. 
3-súwret 
Eger eni B bolǵan pánjerege parallel nurı tusse, bul sańlaqtan ótken nurlardı linza 
arqalı fokuslasaq ekranda jaqtılıqtıń maksimum hám minimumlardi gúzetemiz. Bul 
maksimum hám minimumlar (sańlaqtan difraksiyalanip ótken nurlar) interferensiyasi 
menen tushintiriledi. Nurlardı parallel túsiwden oqıwı, yaǵnıy eni B bolǵan sańlaqta 
difraksiyalaniwshi múyesh astında bolsın, ol halda sańlaqtıń shettegi elementar 
bólimlerinen shıqqan nurlardıń optikalıq jollar parqı pútkil tolqın uzınlıqlarına (Rh) 
ǵa teń bolsa hám minimum yarım tolqın uzınlıqlarına teń bolsa, maksimum shártleri 
atqarıladı. Sonday eken, difraksiyalanǵan nurlardıń interferensiyalarina minimumlar 
shárti:
2
/
)
1
2
(
sin




k
B
(k=1,2,3…)
formula menen ańlatıladı. 
2. Tábiyatdaǵı tábiyiy difraksion pánjere haqqında, jasalma difraksion 
pánjereniń jaratılıwı haqqinda.
ekran 
A 
S 
B 

---

17 
Difraksion pánjere dep, aralıq penen ajıratılǵan sanliqlar sistemasına aytıladı. 
Tábiyatta tábiyiy difraksion hám jasalma difraksion pánjere bar bolıp tabıladı. 
(4-súwret) den sol zat usıdan ayqın boladı, qálegen 
elementlardı shólkemlesken atomlar málim bir 
nizamlıq tiykarında, kristall tegislikler boyınsha 
jaylasqan boladı. Boddaniń shólkemlesken 
atomlardıń ólshemi r0=10-10 m átirapında hár eki 
atom aralıǵindaǵı aralıq 2d sin (7) atomlardıń 
ólshemine teń bolıp tabıladı. Tábiyattıń ózi tábiy 
difraksion pánjeredı jaratıp qoyǵan edi. Bunday 
jaǵday daǵı difraksion hádiysesin nizamlıqların 
1911- jılda Vulf hám Breggerler tárepinen 
tájiriybeler tiykarında anıqlanǵan. Sanliq hám 
ashıq bolmaǵan aralıqtı óz ishine alıwshı d aralıq 
difraksion pánjereni turaqlısı yamasa dáwiri bolıp 
esaplanadı. 
4-súwret. 
Suwretden kórinip turıptı, olda, pánjerege parallel túsip atırǵan nurlar málim. Ol 
múyeshke awadi hám málim jollar parqına iye boladı.
d 

1

2

3

I II III IV 
5-súwret. 
hp.H 

---

18 
Máselen: 


sin
1


1 hám 3 nurlar arasindaǵi jollar parqi: 


sin
2
2


ge 
ten hám basqa. 
Eger
,
sin



k



k=0,1,2… shártler atqarılsa ol halda bul nurlardıń faralari 
2kп de parq etip bir-birin interfrensiya nátiyjesinde kúshaytırıledı. Soniń ushin bul 
shárt difraksion pánjereniń interfrension maksimumlar shárti dep ataladı. Kersinshe 
difraksiyalangan nurlar ushin minimumlar shárti, (k=0, 1, 2, …) d difraksion pánjere 
turaqlısı. 
2
/
)
1
2
(
sin




