Loyihalashning modul usuli. Dizayn buyumlarini ishlab
chiqishda modul loyihalash usuli - standartlashtirish sohasida eng
samarali faoliyat. Bu usul buyumning tarkibiy elementlarini uni-
fikatsiyalashga muhtojlik tug'diradi.
Unifikatsiyaning asosiy
prinsipi - unifikatsiyalashgan elementlardan (modullar) foydalan-
ganda har xil dizayn buyumlarini hosil qilish. Modulga oid
loyihalash konstruktiv, texnologik va funksional yakunlikni barpo
etadi. Modul - m e’yor oMchovidir. A w al odam tanasining ayrim
qismlari me’yor o‘lchovi bo‘lgan: dyuym - katta barmoq bo‘g‘imi-
ning uzunligi; pyad - ikki tomonga surilgan katta va ko'rsatkich
barmoqlar orasidagi masofa; fut - odam oyoq kaftining o ‘rtacha
uzunligi va b. Masalan, Angliya - o‘rta asr me’morchiligida fut
modul bo‘lgan, Italiyada - kvadrat va to‘g‘riburchak va h.k. Shu
tarzda, me’morchilikda modul bilan foydalanish yaxlit va uning
qismlarini uyg‘unligiga erishish uchun badiiy vositadir. Modul — bu
yaxlit shaklda takrorlanib, qoldiqsiz joylanadigan asos qilib olingan
o ‘lchov me’yori. Karralik - modulni qoldiqsiz joylanishi.
Zamonaviy me’morchilik moduli - 10 sm; quruvchilikda - 30 yoki
40 sm; stanoksozlik va asbobsozlikda — 5 sm; inteiyer jihozlarida -
5 va 15 sm. Badiiy shakllaming variantligi - xalq ijodini o ‘ziga
xosligi. Masalan, xalq naqshi, odatda, bir necha takrorlangan
elementlardan iborat. Dog‘iston zargarlarining naqshi 27 standart
elementlardan tuzilgan, Ozarbayjon kashtalarida 3-5 bir xil
mavzular qo'llangan.
131
“Hozir barchasi shunchalik “kutyur” ko‘rinishda qimmatbaho
bo'lgani bois, yangicha o'ylashni boshlash, qandaydir bir yangi
narsani taqdim etish vaqti keldi” - degan mashhur yapon dizayneri
I.Miyake. Mashhur dizayner Pako Rabane metall plastinkalaridan
modul usuluda ajoyib kiyim kolleksiyasini yaratgan.
Bu yangi
moduldagi kiyimni taqdim etishdir.
Modul odamni tana o'lchamlari va kiyimning optimal o‘l-
chamlari asosida tanlanadi. Odatda, modul oddiy geometrik
shakllardan iborat. Kiyim dizaynida “pechvork” usuli qo‘llanganda
modulning asosiy xossasi - uning o‘ng va teskarisiga “toza” ishlov
beriladi. Ularga qo‘llangan materiallari, biriktirish usullari, ranglari,
geometrik shakllar turli variantli buyumlami yaratishga imkon
beradi.
Transformatsiya usulida buyum shaklini o ‘zgartirishga imkon
beradigan biriktirish usullarini qo'llash lozim. Buyum shaklini
o ‘zgartirish sabablari quyidagilar bo‘lishi mumkin: kichkinadan
katta qilish yoki kattani kichik qilish (bu modulni o ‘rash yoki yozish
usuli); oddiy shakldan murakkab shaklni hosil qilish, yoki murakkab
shakldan oddiysini yaratish; shaklni o ‘zgartirib, buyumni nimaga
m o‘ljallangaligini o ‘zgartirish. Modul murakkab shaklli bo‘lgan
holda (gul, yaproq, kapalak, qushlar va b.), ulami bir-biriga tikib
qo'yish, bir-biriga kashta usulida (“rishele” kashta elementi) yoki
fumitura yordamida biriktirish mumkin. Har xil shaklli modullami
birining ustiga biri biriktirilganda murakkab kompozitsiyalar
yaratiladi.
Xalq amaliy-dekorativ san’atida modul prinsipi keng qo‘llan-
gan. Masalan, o ‘zbek amaliy-dekorativ san’atida “quroq usuli”da
maishiy buyumlar (yostiq, choyshab va b), bolalar kiyimi ishlanardi.
Zamonaviy kostyum dizaynida modul usulida mashhur
dizayner P.Rabbane modellar kolleksiyalari ishlangan. Modul
sifatida har xil geometrik figuralar (kvadrat, to ‘g‘riburchak, oval,
doira, uchburchak va trapetsiya) va murakkab elementlami qo‘llan-
gan. Material sifatida asosan metalni olgan. Modul elementlari
to‘nog‘ich, skrepka va b. fumituralar yordamida biriktirilgan yoki
ustima-ust biriktirilgan. “Pechvork” usuli ham zamonaviy dizay-
nerlar ijodida keng qo‘llanmoqda.
132
Do'stlaringiz bilan baham: |