Urganch davlat universiteti tabiatshunoslik va geografiya fakulteti «u m u m iy k im y o» k a fe d r a si

Br-CH

2

-CH

2

-CH

2

-Br + Zn ^  C

3

H

6

 +ZnBr

2

Mustaqil ish uchun topshiriqlar.

Variant A.

1.Butan va siklobutanlarni laboratoriyada olinish usulini tavsiya eting.

40

---

2.O’zgarishlarni amalga oshiring.

CH

4

 ——

? ——

 C

2

H

6

Variant B.

Propan olishning 2 ta usulining reaksiya tenglamalarini yozing.

O’E - 6.3. Yonish mahsulotlari bo’yicha kimyoviy formulalarni keltirib

chiqarishga oid masalalar yechish.

Yonish  mahsulotlari bo’yicha modda formulasini chiqarishga oid masala 

yechish algoritmi.

1.Nisbiy  zichlikdan  foydalanib,  moddaning  nisbiy  molekulyar  massasini 

toping.  Buning  uchun  moddaning  nisbiy  zichligini  taqqoslanayotgan  gazning 

nisbiy molekulyar massasiga ko’paytiring.

2.Dastlabki modda tarkibidagi uglerodning massasini CO2 ning massasi yoki 

hajmi bo’yicha toping( dastlabki hajmdagi, dastlabki modda miqdoridagi).

3.Dastlabki  modda  tarkibidagi  (dastlabki  hajmdagi,  dastlabki  modda 

miqdoridagi) vodorod massasini hosil bo’lgan suvning massasi bo’yicha toping.

4.Berilgan  modda  namunasi  o’zida  kislorodni  tutadimi,  shuni  aniqlang. 

Buning uchun uglerod va vodorodning massalarini  qo’shing.  Modda massasi bilan 

uglerod  va  vodorod  massalarining  farqidan  siz  namunadagi  kislorod  massasini 

topasiz.

5.Sizga ma’lum bo’lgan algoritm bo’yicha moddaning eng oddiy formulasini 

toping.

6

.Moddaning  eng  oddiy  formulasining  nisbiy  molekulyar  massasini 

taqqoslang.  Moddaning  molekulyar  oddiy  formulasining  molekulyar  massasiga 

bo’ling.  Hosil  bo’lgan  natijani  oddiy  modda  formulasidagi  indekslariga 

ko’paytiring.

Masala: 

6

  gr organik moddani yoqqanda  17,6 g CO2 va 

10,8

  g suv hosil bo’ldi.

Vodorod bo’yicha moddaning zichligi  15  ga teng. Modda formulasini aniqlang.

Yechilishi:

1.  Moddani nisbiy molekulyar massasini topamiz.

M 1(modda) = D Vodorod • M (H2 ) = 

30

41

---

2.  17,6 g CO2 da uglerodning massasini topamiz:

M2(CO2) =44; Ar (C) =12

44 gr CO2 da  -  

12 gr C bo’lsa,

17,6 gr CO2 da  -   X gr C bo’ladi.

X=4,8 gr.

3.  10,8 gr suvdagi vodorodning massasini topamiz.

M ( H2O ) =  18 

Mr (H2) =1

18 gr suvda  -  

2

  gr vodorod bor,

10,8 gr suvda -  X gr vodorod bo’ladi 

X=1,2 gr.

4.  Dastlabki moddada kislorod bor yoki yo’qligini aniqlaymiz.

m(O) = m(namuna)-m(C+H);

m(O)=6-(4,8+1,2)=0

5.  Moddaning eng oddiy formulasini chiqaramiz.

C:H=4,8/12:1,2/1=0,4:1,2=1:3

Oddiy formula  CH

3

6

.  Moddaning haqiqiy formulasini topamiz.

7.  Mr(CH3)=15; 

Mr(modda)=30; 

30\15=2

Oddiy  formuladagi  indekslarni  2  ga  ko’paytiramiz,  shu  sababli  modda 

formulasi C2H6 bo’ladi.

Javob:  modda formulasi 

- 

C2H6

Mustaqil ish.

28 betdagi 

20

 masalani yeching.

Endi  bu  mavzuni  o’rganishdagi  bilimlarni  umumlashtiramiz.  Buning  uchun 

jadvalni  to’ldramiz.  To’ldirishda  ko’rsatilgan  xarakteristikalarga  e’tibor  beriladi. 

Agar  uglevodorod  reaksiyaga  kirishmasa  mos  ravishda  shu  grafaga  chiziqcha 

qo’yiladi.  Agar  kirishsa  mos  ravishda  reaksiya  tenglamasini  yozing.  Darslik  yoki 

daftarga qaramang.  Chunki bu  o’z-o’zini  nazorat qilishdir.  Bu  siz uchun  foydadan 

holi  emas,  real  bilim  va  ko’nikmalaringizni  o’zingiz  baholay  olasiz,  keyinchalik 

nazorat ishlariga yaxshi tayyorlanishingiz imkonini beradi.

42

---

Xarakteristika

Alkanlar

Sikloalkanlar

Umumiy formula

Gibridlanish tipi

Reaksiyalar:

a)  o’rin olish

b)  biriktirish

c)  oksidlanish

d)  parchalanish

Olinishi:

a)  sanoatda

b)  laboratoriyada