O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta

 
Bobning qisqacha mazmuni 
 
Shartnoma loyixasini tuzish jarayonida savdo operatsiyasini bosqichlarga bo‘lib 
chiqiladi, Kim, nimani, qayerda va qachon amalga oshirishi detallashtiriladi.  
Shartnomaning  kirish  qismida  shartnoma  soni, uni  tuzish  sanasi  va  joyi  hamda 
shartnoma  tuzuvchi  tomonlar    ko‘rsatiladi.  Shartnomaning  sanasi    -  uning  tuzilish 
vaqti va amal qilishining yakun sanasini belgilashga, demak bundan kelib chiqadigan  
huquqiy oqibatni aniqlashga ta’sir etadi.   
Tashqi  savdo  shartnomasining  tarkibini  shartlar,  tomonlarning  huquqi  va 
majburiyatlari  tashkil  etadi.  Shartnoma  predmetida  tomonlarning  huquqlari  va 
majburiyatlari  har  bir  tomonning  majburiyatlarni  bajarish  muddati  va  joyi,  usuli 
ko‘rsatiladi.  
Majburiyat-fuqarolik  huquqiy  munosabati  bo‘lib,  unga  asosan  bir  shaxs 
(qarzdor)  boshqa  shaxs  (kreditor)  foydasiga  muayyan  harakatni  amalga  oshirishga: 
chunonchi,  mol-mulkni  topshirish,  ishni  bajarish,  xizmatlar  ko‘rsatish,  pul  to‘lash 
yoki  muayyan  harakatdan  o‘zini  saqlashga  majbur  bo‘ladi,  kreditor  esa-qarzdordan 
o‘zining majburiyatlarini bajarishni talab qilish huquqiga ega bo‘ladi! 
Shartnomaning qo‘shimcha shartlariga tovarning sifati , yetkazib berish va qabul 
qilish,transport  shartlari,  sug‘urtalash,yuklash  hujjatlari,  o‘rash  va  markirovkalash. 
fors-major holatlar, arbitraj va boshqa shartlar kiradi. 
Umuman olganda, shartnoma  – bu shartnomadir va hech qanday niyatlarga oid 
bayonnoma  uni  o‘rnini  bosolmaydi.  Shunday  bo‘lsa  ham,  bunday  bayonnomani 
imzolagan shaxslar zimmasiga ma’lum majburiyatlar yuklayshi mumkin.    
Shartnoma  bo‘yicha  majburiyatlar    bajarilishini  ta’minlovchi  vosita  sifatida 
qarzdorga  mulkiy  ta’sir  o‘tkazishning  qo‘shimcha  choralarini  ko‘rsatishi  mumkin, 
ular  qarzdorni  o‘z  majburiyatlarini  bajarishga  undaydi  hamda,  qarzdor  shartnoma 
bo‘yicha  o‘z  zimmasiga  olgan  majburiyatlarni  bajarmasa  yoki  zarur  darajada 
bajarmasa, qarz beruvchi manfa’tlarini qonitiradi.    

---

47 
 
Neustoyka-ikki  tomondan  birining  shartnomadagi  biror  majburiyatni  vaqtida 
bajarmaganligi  uchun  olinadigan  jarima.  Undan  tashqari,  xorijda  majburiyatlarni 
bajarish uchun mulkka huquqni zaxiraga olib qo‘yish usulidan keng foydalaniladi. 
Kafillik  (kafolat)  shartnomasi  qarz  beruvchi  va  kafil  bo‘lgan  shaxs  o‘rtasida 
tuziladi.  Kafillik  (kafolat)  tufayli  kafil  bo‘layotgan  shaxs  boshqa  shaxsning 
(qarzdorning)  majburiyatlarni  to‘la  yoki  ishman    bajarishi    uchun  javobgarlikni  o‘z 
zimmasiga oladi.   qarzdorning mablag‘i (faqatgina pul mablag‘i emas, balki boshqa 
mulki  ham)  etmagan  holda,  agar  qonun  hujjatlarida  yoki  shartnomada  kafil 
bo‘layotgan  shaxsning  va  qarzdorning    birgalikdagi  javobgarligi    (birgalikda  kafil 
bo‘lish)  nazarda  tutilmagan  bo‘lsa,    kafil  bo‘layotgan  shaxs    qarzdor  majburiyatlari 
bo‘yicha  qarz  beruvchi  oldida  shubsidi  Har  (qo‘shimcha)  javobgarlikni  o‘z 
zimmasiga oladi.     
Garov tufayli, qarz beruvchi, garov bilan ta’minlangan majburiyatini bajarmasa,  
boshqa  qarz  beruvchilarga  nisbatan  garovga  qo‘yilgan  mulk  bahosidan    olinishi 
mumkin.  Garov  munosabatlari  O‘zbekiston  Respublikasi«garov  to‘g‘rishida»gi 
qonuni bilan  tartibga solinadi.   
Mulkchilik  huquqini  zaxiralashda    zaruriy  shartlardan  birlari,  bu  yetkazib 
berishning  bazis  shartlari  va  to‘lov  shartlaridir.  Chunki  ular  bitimning  eng  katta 
qismini bajaradilar. Masalan, narx-navo darajasi, transportirovka masalasi, sxema va 
hisob-kitob  tartibi,  hujjatlarni  to‘g‘ri  rasmiylashtirish,  chunki  undagi  yo‘l  qo‘yilgan 
xato va kamchiliklar shartnomani bajarilishini qiyinlashtiradi.  
Zararlarni  hisoblash  uslubi,  majburiyatlarni  bajarishdagi  kechiktirishlar  yoki 
kafolatlangan  tovar  harakteristikasidagi  farqlarga  qarab  shartnoma  tuzayotganda 
tomonlar  o‘zaro kelishadi.