Intelektual o’lchash asboblari 2-amaliy mashg’ulot

---

INTELEKTUAL O’LCHASH ASBOBLARI 2-AMALIY MASHG’ULOT 

 

5-MS-17 GURUH TALABASI H.ORTIQOV 

 1 

 

2-AMALIY TOPSHIRIQ 

Nazorat savollari: 

1.Datchiklar deganda nima tushunasz? 

2. Datchiklarning asosiy ko‘rsatkichlarini ayting. 

3. Datchikning nisbiy xatoligini ifodalovchi formulani tushuntiring. 

 

 

1.

  Datchik (ruscha),  birlamchi  oʻzgartirgich  —  oʻlchanayotgan  fizik 

kattalik  (bosim,  temperatura,  elektr  kuchlanish,  siljish  va  b.)ni  uzatish,  unga 

ishlov  berish  va  qayd  qilish  uchun  signal  (odatda,  elektr  signal)ga  aylantirib 

beradigan  vosita.  Oʻlchash,  signal  yoki  rostlash  qurilmalari  tizimining  muhim 

qismi;  sezgir  elementi  tekshirilayotgan  miqdorlar  (bosim,  temperatura,  tezlik, 

yorugʻlik  kuchi,  elektr  toki,  kuchlanish  va  b.)  taʼsirini  sezadi.  Ishi  elektr 

qarshiligi,  sigʻim,  induktivlikka,  shuningdek,  nazorat  qilinadigan  mexanik, 

akustik, issiqlik, elektr, optik, magnit kattaliklar taʼsir etganda elektr yurituvchi 

kuch (e. yu. k.) hosil boʻlishiga asoslangan D.lar  (sigim datchigi, induktiv D., 

induksion D. va h. k.) keng tarqalgan. Elektr zanjirlarida kontaktlarning ulanib-

uzilishiga asoslangan D.lar (kontakt datchigi) va elektr mashina D.lari ham bor. 

Ishlab  chiqarish  jarayonlarini  avtomatlashtirish  va  ilmiy  tadqiqot  ishlarining 

amaliy  kis-mini  bajarishda  ishlatiladi.  D.  avtomatika  va  telemexanika 

qurilmalarining muhim qismi hisoblanadi. 

  Har 

xil 

texnologik 

jarayonlarni 

avtomatlashtirishda 

ularning 

ko‘rsatkichlari  haqida  ma’lumot  olish  zarur  hisoblanadi.  Bu  maqsadda 

birlamchi o‘zgartirgichlar (yoki datchiklar) keng qo‘llaniladi.  

---

INTELEKTUAL O’LCHASH ASBOBLARI 2-AMALIY MASHG’ULOT 

 

5-MS-17 GURUH TALABASI H.ORTIQOV 

 2 

Datchik  deb  nazorat  qilinayotgan  yoki  rostlanayotgan  kattalikni  kerakli 

yoki avtomatika tizimining keyingi elementlarida qo‘llash uchun qulay qiymatga 

o‘zgartiradigan vositaga aytiladi.  

Datchiklarning  aniq  va  ishonchli  ishi,  butun  tizim  ishini  tegishli  asosiy 

ko‘rsatkichlarini belgilab beradi. Datchiklar yuqori ta'sirchanlik (sezgirlik) va 

aniqlikka,  uzoq  xizmat  muddati  va  ishda  beshikastlikka,  kichik  o‘lcham  va 

og‘irlikka, hamda past narxga ega bo‘lishlari kerak. 

 

 

 

2. Datchiklarning asosiy ko‘rsatkichlari 

Datchiklarning turlari ko‘p bo‘lishiga qaramay, ular bir xildagi bir necha 

asosiy ko‘rsatkichlarga ega: 

---

INTELEKTUAL O’LCHASH ASBOBLARI 2-AMALIY MASHG’ULOT 

 

5-MS-17 GURUH TALABASI H.ORTIQOV 

 3 

Statik  tavsifnomasi  -  chiqish  kattaligini  kirish  kattaligiga  bog‘liqligi  (3-

rasm). 

Statik  tavsifnomasi  chiziqli  datchiklar  (a)  uchun  sezgirlik  koeffityenti 

o‘zgarmaydi.