Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti I. I. Xamidov xalqaro marketing

Mavzu bo‘yicha qisqacha xulosalar 
Xalqaro bozorga tovarlarni yo‘naltirish jarayoni murakkab va 
ko‘p tarmoqli jarayon hisoblanadi. Tovarlarni yo‘naltirish bevosita 
ishlab chiqaruvchilar, marketing tadqiqotlari asosidagi qarorlar hamda 
iste’molchi tomon bilan tuziladigan bitim lar hamda xalqaro logistika 
masalalari bilan bevosita bog‘liqdir.Tovarlarni ishlab chiqaruvchi 
tegishli magazin orqali sotish, posilka qilish yo‘li bilan sotish tovarni 
olib yurib sotish bevosita sotuvning uch asosiy turi hisoblanadi. 
«Eyvon» firmasi kommivoyajerlari uy bekalariga pardoz buyumlarini 
o‘zlari bilan olib yurib sotadilar. «Franklin mint» firmasi kolleksiya 
predmetlarini posilka yuborish usuli bilan sotadi, «Zinger» firmasi esa 
tikuv mashinalarini o‘ziga qarashli bo‘lgan magazinlar orqali sotadi. 
Bitta darajali kanal o‘z ichiga bitta vositachini kiritadi. Iste’mol 
bozorlarida odatda bunday vositachi vazifasini chakana savdogar 
bajarsa, sanoat yo‘nalishidagi tovarlar bozorida bu vazifani sotuv 
bo‘yicha agentlar yoki brokerlar bajaradi. 
Ikki darajali kanal ikkita vositachidan iborat bo‘ladi. Iste’mol 
bozorlarida odatda bunday vositachi vazifasini ulgurji va chakana 
savdogarlar bajarsa, sanoat yo‘nalishidagi tovarlar bozorida bu 
vazifani sanoat distribyuteri va dilerlar bajaradi. 
Uch darajali kanal uchta vositachidan iborat bo‘ladi. Masalan, 
go‘shtni qayta ishlash sanoatida ulgurji va chakana savdogar o‘rtasida 

---

113 
odatda mayda ulgurji savdogarlar faoliyat ko‘rsatadi. Mayda ulgurji 
savdogarlar yirik ulgurji savdogarlardan tovarni sotib oladilar va 
odatda yirik ulgurji savdogarlar xizmat ko‘rsatmaydigan chakana 
savdo korxonalariga qayta sotadilar. 
Vertikal marketing tizimi esa aksincha, yagona tizim sifatida 
harakat qiluvchi ishlab chiqaruvchi, bitta yoki bir nechta ulgurji 
savdogarlar va bitta yoki bir nechta chakana savdogarlardan iborat 
bo‘ladi. Bu holda taqsimlash kanali a‘zolaridan biri qolganlarining 
egasi bo‘lib, ularga savdo imtiyozlari taqdim etadi yoki ularning to‘liq 
hamkorlik qilishlari uchun yetarli kuchga ega bo‘ladi.