Тилини ривожлантириш департаменти ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

 
Abstract. 
Lexicographers increasingly acknowledge the enormous potential of electronic 
dictionaries.The article deals with lexicography, the main object of which is an electronic dictionary - a 
relatively new field of computer lexicography. The article discusses the advantages of this type of 
dictionary over a simple “paper” dictionary and gives a brief overview of some electronic dictionaries. 
Keywords. 
Electronic dictionary, lexicography, computer lexicography, Internet encyclopedia. 
 
Kirish 
Leksikografiya tilshunoslik fanining amaliy sohalaridan biri hisoblanadi. U yunoncha “lexikos – 
so‘z”, “lug‘at”, “grapho – yozaman” degan ma’nolarni anglatadi. Leksikografiya bo‘limida lug‘atlar, 
ularni tuzish yo‘llari va tamoyillari o‘rganiladi. Avtomatizatsiya ijtimoiy hayotning barcha jabhalariga 
kirib kelishi natijasida lug‘atlar ham elektron holatda yaratilish imkoniyati yuzaga keldi. Kompyuter 
yordamida lug‘atlar bilan ishlashning optimallashuvi natijasida kompyuter leksikografiyasi yo‘nalishi 
shakllandi. Kompyuter leksikografiyasi amaliy tilshunoslikning muhim tarkibiy qismi bo‘lib, unda 
lingvistik va dasturiy ta’minot asosida ishlaydigan, kodlash va dekodlash prinsipi asosida yaratilgan 
kompyuter lug‘atlari, ularni tuzish dasturlari, algoritmlari o‘rganiladi. Mazkur sohaning rivojlanishi 
natijasida turli nomlarda elektron lug‘atlar yaratilmoqda. Eng mashhur elektron lug‘atlar sirasiga 
CONTEXT, ABBY LINGVO, МULTITRAN, POLYGLOSSUM, MULTILEKS kabilar kiradi. 
Leksikografiya sohasiga kompyuter texnologiyalarining tatbiq etilishi lug‘at tuzish ishlarini ancha 
yengillashtiradi. Axborot manbalarini yig‘ish bo‘yicha maxsus dasturlar (Database Software) lug‘at 
asosini tashkil etuvchi barcha ma’lumot va misollarni jamlash va sistematik tarzda ishlov berishga 
qulaylik tug‘diradi. Bundan tashqari boshqa maxsus dasturlar lug‘atni tahrir qilish va chop etish 
borasidagi ancha mashaqqatli mehnatni bir qancha osonlashtiradi. Elektron lug‘atlar ham o‘z navbatida 
an’anaviy lug‘atlarga qaraganda bir muncha ko‘proq afzalliklarga ega. Mavzuning dolzarbligi ham 
shunda bo‘lib, aynan elektron lug‘atning ahamiyatini qiyosiy tahlillar bilan ochib berildi. 
Asosiy qism 
Zamonaviy leksikografiya lug‘atlarni yaratish va ulardan foydalanish uchun kompyuter vositalarini 
sezilarli darajada kengaytirdi va mustahkamladi. Amaliy tilshunoslikning ushbu sohasi kompyuter 
leksikografiyasi deb ataladi. Lug‘atga kirishni tashkil qilish usullari, lug‘atlarning tuzilishi va ularni 
yaratish texnologiyasi uni qiziqtiradigan markazdir. 
Tabiiy fanlar va muhandislik bilan taqqoslaganda, tilshunoslikda kompyuterdan foydalanish asta-
sekinlik bilan amalga oshirildi. Leksikografiyada kompyuterdan foydalanish to‘g‘risida gap ketganda, 
uning uchta bosqichni ajratib ko‘rsatdi:
1.
Kompyuter yordamida (qog‘ozli) leksikografiya, 
2.
Mavjud qog‘oz lug‘atlarni elektron vositaga o‘tkazish,
3.
Elektron muhit uchun yangi yaratilgan elektron lug‘atlar. Ushbu bosqichlarning har biri 
davomida lug‘at tuzuvchilar va metalexikograflar o‘zlarining "kelajak lug‘atining" versiyasini 
tuzdilar va kengaytirib bordilar [Gilles-Maurice de Schryver, 2003:143-144]. CD-ROM va 
qo‘lda ishlaydigan qurilmalardan tashqari, Internet, smartfonlar va iPad-larning tez sur'atlarda 
113
* Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti O‘zbek tili fakulteti “Kompyuter lingvistikasi” 
mutaxasisligi magistranti,
[e-mail]
 

---